Janedik ar Sorcerez - Jeanne la Sorcière

et rapprochement avec "Héloïse et Abélard" du "Barzhaz Breizh"

Textes recueillis par François-Marie Luzel:

Version 1: auprès de Kompagnon-Dall, (Compagnon-l'Aveugle) à Keramborgne en 1849
Version 2: auprès de Marie-Job Kado en 1849
Publiées dans "Gwerzioù Breizh-Izel" en 1868

Mélodie
Chantée par Maryvonne Le Flemm à Port-Blanc,
tirée de "Musiques bretonnes" de Maurice Duhamel:

Arrangement Christian Souchon (c) 2008

VERSION "GWERZIOU BREIZ IZEL"

VERSION 1

I
- Eomp-ni hon daou Janedig, d'ar pardon d'ar Yeodet,
Pell-bras dimeus a amzer 'm eus prometet monet. -

Janedig a lavare, p'oa damdost d'ar Yeodet :
- Amañ avat, emezi, 'zo 'r parkad kaer a ed !

Amañ avat, emezi, 'zo 'r parkad kaer segal,
Rak a-benn ma retornfomp, na vo nemet pigal;

A zo bet aet d'hen hadañ triwec'h poezellad had,
'Benn vo darv da droc'hañ, na vo met ur rennad !

'Benn vo darv da droc'hañ, na vo met ur rennad,
Hag a-benn ma vo gwentet, n' vo ket ur skudellad ! -

- Na gwallet din ledander ul liñsel-wenterez,
Ha me a welo neuze ha c'hwi zo sorserez. -

- Salokras, ma zad, 'mezi, n'hallan ket hen ober,
Dont 'rafen da rouinañ ar vro-mañ en antier. -

- Eomp-ni d'ar gêr, Janedig, eomp-di d'ar gêr hon-daou,
Ha lâromp a wir galon adieu d'ar pardonioù. -

II
An ozac'h Yann a lare barzh ar gêr, d'e bried
- Ni hon eus maget ur verc'h a oar gwallañ an ed;

Me ya d'hi rekomandiñ d'ar prokuror iskar (fiscal?). -
An ozac'h Yann a lare d'ar prokuror iskar :

- Ni hon eus ganet ur verc'h a oar gwallañ an ed,
Grit ho posubl 'n he andred, 'vidomp-ni hon eus graet. -

- Digaset ho merc'h amañ, ma vo interojet,
Barnet dirak 'n tribunal, mar 'deus-hi meritet. -

III
- Laret-c'hwi din, Janedig, bremañ pa 'z oc'h barnet,
Penaos 'c'h eus desket 'r sekret evit gwallañ an ed? -

- Gant ur mesaer deñved a oa en ti ma zad,
Ma c'hase bemnoz gantañ da welet ar sabad,

Lec'h ma vije 'r sorserien hag ar sorserezed;
Hag a deskas din 'r sekret evit gwallañ an ed,

Pa oa arruet hennezh e-barzh en ti ma zad,
Na ouienn tra en douar nemet ma chapelad

Bremañ me oar al latin, me oar skrivañ ha lenn,
Hag ampech ar beleg d' lâret an oferenn;

Ampech 'r beleg da lâret, d'ar sul, e ofern-bred,
Ha konsakriñ an ostiv, mar ve din permetet! -

- Laret-c'hwi din, Janedig, bremañ pa 'z oc'h barnet,
Petra 'zo ret da gavet evit gwallañ an ed ? -

- Ret kaout kalon un touseg, lagad kleiz ur mal-bran,
An had dimeus ar raden, en noz tantad Sant-Yann.

Gant ur plad arc'hant am boa 'tastumen leizh ma boz,
Oh ! ya, etre unnek eur hag an taol hanter-noz.

Ul louzouenn all 'zo c'hoazh, hounnezh na anvin ket,
Hogen anez hi c'havet, n'o deus vertuz ebet.

Me 'm eus ur c'houfrig-bahut er gêr, en ti ma zad,
Hag an nep hen digoro, en devo kalonad

An hini hen digoro renko kaout kalon frank,
'Zo ennañ teir naer-wiber o c'horiñ ur serpant.

Mar deu ma zeir naerig da ober bloavezh-mat,
A renkont bezañ bevet gant ur boued dilikat ;

A renkont bezañ bevet gant ur boued dilikat,
Ma eo gant kig glujar ha kig kefeleged;

Hag ivez ar gwad roial eus an inosanted,
Pa 'z aint vit bezañ bade'et, da doull dor ar porched;

Ha kent ma vankfen-me d'ober dezhe ervat,
Me deufe da reiñ dezhe gwad ma mamm ha ma zad ! -

- Laret-c'hwi din, Janedig, bremañ pa'z oc'h barnet,
Petra 'zo ret da ober 'vit na brodufont ket ? -

- Lakaat 'nezhe 'n un dachenn, ober tan 'n dro dezhe,
An douar a zigoro, a lonko anezhe!

Met me ho ped, mar gret tan, gret ma vezo tan-frank,
Mar deu hini da achap, 'vo devet 'r firmament !

Na mar vijen-me bet c'hoazh ur bloavezh en buhez,
Am bije lakaet ar bed da vont war e gostez ! -

**************************************************************
VERSION 2

- Pa is kentañ da Bariz, da zeskiñ ar Galleg,
Me na ouien, ma Doue, nemet ma chapeled.

Met bremañ me 'm eus desket, me oar skivañ ha lenn,
Ha kerkoulz hag ar beleg lâret an oferenn;

Me oar kanañ 'n abostol, 'barzh an oferenn-bred,
Ha konsakriñ an ostiv, mar ve din permetet. -

- Laret-c'hwi din, merc'h yaouank, gant piv hoc'h eus desket,
Hoc'h eus desket ar sekred evit gwallañ an ed ?

- Gant ur c'hloarek yaouank a oa en ti ma zad,
Ma c'hase bemnoz gantañ 'vit gwelet ar sabad;

Ma c'hase bemnoz gantañ 'vit gwelet ar sabad,
Hag am eus desket an droug, e-lec'h deskiñ ar vad:

Ha pa arruen eno, na gleven mann ebet,
Nemet kaoz ar sorserien hag ar sorserezed;

Nemet kaoz ar sorserien hag ar sorserezed,
Hag e-lec'h deskiñ ar vad, an droug am eus desket! -

- Laret-c'hwi din, merc'h yaouank, gant piv hoc'h eus desket,
Hoc'h eus desket ar sekred evit gwallañ an ed ?

War-hed seizh lev diouzhoc'h n'eus diwanet tamm ed,
Ha bugel-bihan ganet, hini n'eus badezet?
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- Laret-c'hwi din merc'h yaouank, petra 'zo ret kavet,
Petra zo ret da gavet, evit gwallañ an ed ? -

- Na lagad-kleiz ul mal-bran ha kalon un touseg,
An had dimeus ar raden, noz gouel-Yann dastumet.

Kentañ lakis ma louzoù, da c'houd ha hi oa mat,
Oa 'n ur maezad segall en doa hadet ma zad;

Oa 'n ur maezad segall en doa hadet ma zad,
Hag a oa aet d'hen hadañ triwec'h hanter poellad;

Hag a oa aet d'hen hadañ triwec'h hanter poellad,
Met na eus ket bet ennañ triwec'h skudellad-vat.

Me 'm eus ur c'houfig-bahut e-barzh en ti ma zad,
Ar c'hentañ hen digoro, eñ defo kalonad !

Zo ennañ teir naer-wiber o c'horiñ ur serpant,
Hag a devo ar bed-mañ en holl antieramant.

Mar deu ma loenidigoù da ober bloavez-mat,
A renkont bezañ bevet gant ur boued dilikat:

Na vo ket gant laezh-peutrin eo a vezont bewet,
Ma vo gant ar gwad roïal eus an inosanted;

Ma vo gant ar gwad roïal eus an inosanted,
Kent 'vit monet d'an iliz da vezañ badezet.

Me ouie lazhañ 'r bugel en kornig ar porched
, Prest da resev badeziant, hag ar beleg gwisket. -

- Arsa eta, Janedig, bremañ pa 'z oc'h barnet
Petra 'zo dleet d'ober 'vit na brodufont ket ? -

- O lakaat en kreiz ur park, ober tan 'n dro dezhe,
An douar a zigoro, a lonko anezhe !

Ha me ho ped, mar gret tan, gret ma vezo tan frank,
Mar achap hini 'nezhe, 'tevo ar firmamant!

Mar vijen-me bet chomet c'hoazh ur bloaz en buhez,
Am bije lakaet ar bed da vont war e gostez ! -

********************************************************

VARIANTES

(A) - Arsa eta, Janedig, poent eo monet d'ar gêr,
Ha lâret, a wir galon, adieu d'ar pardonioù,
Me wel arru avel, glav, dared ha kurunou ! -

(B) - Me 'm eus maget ur bugel a oar gwallañ an ed,
Me ho ped, tud ar justiz, da dont d'hi c'homerret.
Me am eus graet ma dever, grit ho hini, mar karet,
Mar karet e profitfet, ha kement 'zo er bet. -

(C) - Demat deoc'h, plac'hig yaouank, oadet a driwec'h vloaz,
Gant piv hoc'h eus desket ar sorseraj kentañ ? -
- Ma oa gant ur paotr deñved a oa en ti ma zad;
Vit bezañ ur paotr deñved, hennezh 'oa desket mat.
Am c'hase gantañ bemnoz da welet ar sabad,
Allas ! me a oa yaouauk, hag am eus profitad !
Pa is kentañ da Baris da deskiñ ar galleg...-etc.
VERSION "BARZHAZ BREIZH"

VERSION 1








14. Kentañ 'taolis va louzoù da c'hou't hag hen oa mat,
A oa e-kreiz park segal an Aotroù an Abad,

15. D'eus triwec'h briad segal 'doa hadet an Abad,
N'e-neus bet da zastumiñ nemet div guchennad!






























(1. Ne oan nemed daouzeg vloaz pa guitaiz ti va zad
Pa oan aet gant va c'hloareg, va Abalardig mad.)

(2. Pa oan-me aet d'an Naoned gant va dousig kloareg,
Ne ouien yezh, va Doue, nemed ar brezhoneg).

3. Ne ouien tra, va Doue, 'med lared va "fater",
Pa oan-me plac'hig vihan e ti va zad er gêr.

4. Hogen bremañ, desket on, desket on mat, a-grenn!
Me oar Galleg ha Latin, me oar skrivañ ha lenn.

6. Ha miret ouzh ar beleg da lar e oferenn,
(5) Ha sakriñ ar bara-kann, kerkoulz ha peb beleg.




(11) Oa gant lagad kleiz ur vran ha kalon un touseg,
12. Ha gant had ar raden glas, don ar puñs kant gourhed,

Ha grwizioù an aour-yeotenn, war ar prad dastumet,
13. Dastumet, diskabell-kaer, d'ar gouloù-deiz, a-grenn,

(12) Ha grwizioù an aour-yeotenn, war ar prad dastumet,
(13) Nemet va hiviz ganin, hag, ouzhpenn, diarc'hen.

16. Me 'm-eus un arc'hig arc'hant er gêr, e ti va zad,
An hini hen digorfe e-nefe kalonad!

(16) An hini hen digorfe e-nefe kalonad!
17. Rag ennañ teir aer-wiber o c'horiñ ui aerouant.

18. Mar deu va aerouant da vat, a vo gwall nec'hamant;
Seizh lev war-dro ac'hann e teuy da deurel tan.


19. N'eo ket gant kig klujiri na kig kefeleged;

(19) Gant gwad sakr ar re zinamm eo int ganin maget!
(20) O voned d'ar vadeziant, gantañ 'r beleg gwisket.







18. Mar deu va aerouant da vat, a vo gwall nec'hamant;
(9) Hag ar mor bras da zridal, hag an douar da grenañ.

(18) Seizh lev war-dro ac'hann e teuy da deurel tan.
9. Me oar ur son hag a lak an neñvou da frailhañ,

23. C'hoazh un daou pe dri bloavezh, va dous ha me hon daou,
Ni a lakay ar bed-mañ da dreiñ war e ginoù!-

************************************************************
VERSION 2

2. Pa oan-me aet d'an Naoned gant va dousig kloareg,
3. Ne ouien tra, va Doue, 'med lared va "fater",

4. Hogen bremañ, desket on, desket on mat, a-grenn!
Me oar Galleg ha Latin, me oar skrivañ ha lenn.

5. Ya, lenn e levr an Aviel, ha skrivañ mat ha pre'eg.
Ha sakriñ ar bara-kann, kerkoulz ha peb beleg.




1. Ne oan nemed daouzeg vloaz pa guitaiz ti va zad
Pa oan aet gant va c'hloareg, va Abalardig mad.















....................................



(11) Oa gant lagad kleiz ur vran ha kalon un touseg,
12. Ha gant had ar raden glas, don ar puñs kant gourhed,

14. Kentañ 'taolis va louzoù da c'hou't hag hen oa mat,
A oa e-kreiz park segal an Aotroù an Abad,




15. D'eus triwec'h briad segal 'doa hadet an Abad,
N'e-neus bet da zastumiñ nemet div guchennad!

16. Me 'm-eus un arc'hig arc'hant er gêr, e ti va zad,
An hini hen digorfe e-nefe kalonad!

17. Rag ennañ teir aer-wiber o c'horiñ ui aerouant.
Mar deu va aerouant da vat, neuze ' vo nec'hamant!

18. Mar deu va aerouant da vat, a vo gwall nec'hamant;


19. N'eo ket gant kig klujiri na kig kefeleged;
Gant gwad sakr ar re zinamm eo int ganin maget!

(19) Gant gwad sakr ar re zinamm eo int ganin maget!
(20) O voned d'ar vadeziant, gantañ 'r beleg gwisket.

20. Ar c'hentañ em-oa lazhet oa e-barzh ar vered,
O voned d'ar vadeziant, gantañ 'r beleg gwisket.




(18) Seizh lev war-dro ac'hann e teuy da deurel tan.
(9)Hag ar mor bras da zridal, hag an douar da grenañ.




23. C'hoazh un daou pe dri bloavezh, va dous ha me hon daou,
Ni a lakay ar bed-mañ da dreiñ war e ginoù!-

*****************************************

VARIANTES

(A)

9. Me oar ur son hag a lak an neñvou da frailhañ,

(B)




(C)

(1) Pa oan aet gant va c'hloareg, va Abalardig mad.


1. Ne oan nemed daouzeg vloaz pa guitaiz ti va zad
2. Pa oan-me aet d'an Naoned gant va dousig kloareg,
TRADUCTION de la version "GUERZIOU"

VERSION 1

I
- Allons tous les deux, Jeanne, au pardon du Guéodet.
Il y a longtemps que j'ai promis d'y aller. -

Jeanne disait, quand elle fut près du Guéodet :
- Voici, par exemple, un beau champ de blé!

Voici, par exemple, un beau champ de seigle,
Et quand nous retournerons, il n'y aura que de l'ivraie!

Il a fallu pour l'ensemencer dix-huit boisseaux,
Et quand il sera mûr à couper, il n'en restera pas un quart!

Quand il sera mûr à couper, il n'en restera pas un quart;
Et quand il sera vanné, il n'y en aura pas une écuellée ! -

- Gâtez-en là la largeur d'une nappe à vanner,
Et je verrai alors si vous êtes sorcière. -

- Sauf votre grâce, dit-elle, mon père, je ne puis faire cela,
Car je ruinerais le pays tout entier. -

- Retournons à la maison, Jeanne, retournons tous les deux,
Et disons de bon coeur adieu aux pardons. -

II
Jean, le chef de ménage, disait à sa femme, en arrivant à la maison:
- Nous avons nourri une fille qui sait gâter le blé (1);

Je vais la recommander au procureur fiscal. -
Jean, le chef de ménage, disait au procureur fiscal :

- Nous avons nourri une fille qui sait gâter le blé,
Faites votre possible à son endroit, pour nous, nous l'avons fait

- Amenez-moi votre fille, pour être interrogée
Et condamnée devant le tribunal, si elle l'a mérité. -

III
- Dites-moi, Jeanne, maintenant que vous êtes condamnée,
Comment avez-vous appris le secret pour gâter le blé ? -

- Un gardeur de moutons qui était chez mon père,
M'emmenait chaque nuit au sabbat,

Où étaient les sorciers et les sorcières,
Et c'est lui qui m'apprit le secret pour gâter le blé.

Quand il arriva chez mon père,
Je ne savais rien au monde que mon chapelet

A présent je sais le latin, je sais écrire et lire,
Et empêcher le prêtre de dire sa messe;

Empêcher le prêtre de dire la grande messe, le dimanche,
Et consacrer l'hostie, si cela m'était permis ! -

- Dites-moi, Jeanne, à présent que vous êtes condamnée,
Que faut-il avoir pour gâter le blé ? -

- Il faut avoir le coeur d'un crapaud, l'oeil gauche d'un corbeau mâle
Et de la graine de fougère, ramassée la nuit du feu de la St Jean.

Avec un plat d'argent que j'avais j'en ramassais une poignée,
Oui, entre onze heures et le coup de minuit.

Il y a encore une autre herbe, que je ne nommerai pas,
Et sans celle-là, les autres n'ont aucune vertu.

J'ai un petit coffre-bahut à la maison, chez mon père,
Et celui qui l'ouvrira en éprouvera crève-coeur !

Celui qui l'ouvrira devra avoir un coeur intrépide,
Car il y a là trois vipères qui couvent un serpent.

Et si mes trois petites couleuvres viennent à bien,
Il faudra les nourrir avec des mets délicats;

Il faudra les nourrir avec des mets délicats,
Comme de la chair de perdrix et de bécasse,

Et aussi le sang royal des innocents,
Quand on les porte au porche, pour être baptisés;

Et avant que je manque de les bien traiter,
Je leur donnerai le sang de ma mère et celui de mon père ! -

- Dites-moi, Jeanne, maintenant que vous êtes condamnée,
Que faut-il faire pour qu'ils ne produisent pas ? -

- Les mettre au milieu d'une plaine, faire du feu autour,
La terre s'entrouvrira pour les engloutir !

Mais je vous prie, si vous faites du feu, ne l'épargnez pas,
Car s'il s'en échappe un seul, il incendiera le firmament !

Si j'étais restée encore une année en vie,
J'aurais renversé ce monde ! -

*******************************************************
VERSION 2

- Quand j'allai premièrement à Paris, pour apprendre le français,
Je ne savais, mon Dieu, que mon chapelet.

Mais à présent je suis savante, je sais écrire et lire,
Et, aussi bien que le prêtre, je sais dire la messe

Je sais chanter l'épître, à la grande messe,
Et consacrer l'hostie, si cela m'était permis. -

- Dites-moi, jeune fille, avec qui vous avez appris
Le secret pour jeter un sort sur le blé ! -

- C'est avec un jeune kloarek qui était chez mon père,
Et qui m'emmenait toutes les nuits au sabbat;

Il m'emmenait toutes les nuits au sabbat,
Et j'ai appris le mal au lieu d'apprendre le bien.

Et quand j'arrivais là, je n'entendais rien autre chose
Que la conversation des sorciers et des sorcières;

Que la conversation des sorciers et des sorcières,
Et au lieu d'apprendre le bien, j'ai appris le mal ! - 1

- Dites-moi, jeune fille, avec qui vous avez appris
Le secret pour jeter un sort sur le blé ?

Sept lieues à la ronde, il n'a germé aucun grain,
Et aucun enfant nouveau-né n'a reçu le baptême ? -
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- Dites-moi, jeune fille, ce qu'il faut avoir,
Ce qu'il est nécessaire d'avoir pour gâter le blé ? -

- L'oeil gauche d'un corbeau mâle et le coeur d'un crapaud,
Avec de la graine de fougère ramassée la nuit de la St-Jean.

La première fois que j'employai mon sortilège, pour l'éprouver,
Ce fut dans un champ de seigle ensemencé par mon père;

Ce fut dans un champ de seigle ensemencé par mon père,
Et où l'on avait mis dix-huit demi-boisseaux;

On l'avait ensemencé avec dix-huit demi-boisseaux,
Et il ne donna pas dix-huit bonnes écuellées

J'ai chez mon père un petit coffre-bahut,
Et le premier qui l'ouvrira en aura du crève-coeur,

Il y a là trois vipères qui couvent un serpent
Destiné a incendier le monde entier.

Et si mes chères petites bêtes viennent à bien,
Il faudra les nourrir avec une nourriture délicate

Ce n'est pas avec du lait de femme qu'ils seront nourris,
Mais avec le sang royal des innocents;

Ce sera avec le sang royal des innocents,
Avant d'aller à l'église pour recevoir le baptême.

Je savais tuer l'enfant dans un coin du porche,
Au moment d'être baptisé, et le prêtre déjà habillé... -

- Or ça, Jeanne, à présent que vous êtes condamnée,
Que faut-il faire pour qu'ils ne produisent pas ? -

- Les mettre au milieu d'un champ, faire du feu tout autour,
La terre s'entrouvrira pour les engloutir!

Mais je vous prie de faire un feu d'enfer,
Car s'il s'en échappe un seul, il incendiera le firmament

Si j'étais restée encore une année en vie,
J'aurais renversé ce monde!...

***************************************************

VARIANTES

(A) - Or ça donc, Jeannette, il est temps de retourner à la maison,
Et de dire, de bon coeur, adieu aux pardons,
Je vois venir vent, pluie, éclairs et tonnerres !

(B) - J'ai nourri une enfant qui sait gâter le blé;
Je vous prie, gens de la justice, de venir la prendre.
J'ai fait mon devoir, faites le vôtre, si vous voulez
Profitez, si vous voulez, vous et tous ceux qui sont au monde !

(C) - Bonjour à vous, jeune fille âgée de dix-huit ans,
De qui avez-vous appris premièrement la sorcellerie ?
- D'un pâtre de moutons qui était chez mon père
Et pour être pâtre, celui-là était bien instruit.
Il m'emmenait toutes les nuits au sabbat
Hélas ! j'étais jeune, et j'y ai profité.
Quand j'allai d'abord à Paris pour apprendre le français... etc.



English Translation

Joan the witch

VERSION 1
Come with me, Jenny, to the Yaudet Pardon
Long ago I made the vow to go there. -

Jenny said when they were coming near Yaudet:
- In this field, so said she, is beautiful wheat!

In that one, so said she, is beautiful rye!
When we return, there will be nothing but rye grass in it;

Eighteen bushels of grains were sown.
When reaping time comes, but little will be left.!

When reaping time comes, but little will be left.!
After the winnowing, not even a bowlful! -

- Just spoil the width of a winnowing cloth,
That I may satisfy myself that you are a true witch. -

- With your leave, father, I won't,
Or in doing so, I would ruin the whole country. -

- Let us go back home, Jenny,
We must say good-bye, decidedly, to all Pardons. -

II
Housemaster John said to his wife when he came back:
- We have raised a daughter who knows how to spoil a crop.

I'm going to commend her to the Procurator fiscal. -
Housemaster John said to the Procurator:

- We've bred a girl who knows how to spoil a crop,
Do what you can for her. We did our utmost. -

- Bring me your daughter for the inquiry
She will be condemned by court if she deserves it. -

III
- Tell me, Jenny, now that you're condemned,
How did you learn to spoil the crops? -

- A shepherd who served in my father's farm
Took me nightly to the Sabbath

Where the sorcerers and witches gathered
And he taught me how to spoil the crops!

When he was engaged by my father
I knew nothing, but how to tell my beads.

Now, I know Latin, I can read and write
And I can prevent a priest from saying mass!

From saying high mass on Sundays
I could consecrate the host, if I were allowed!! -

- Tell me, Jenny, now that you are condemned
What is needed to spoil the crops?-

- You need a toad's heart, a male raven's left eye
And fern berries picked in the Saint John's fire night.

On a silver plate I had of them a handful
That I had picked between eleven o'clock and midnight

You need also another herb whose name I don't tell.
Without it the other things don't work.

I have a little chest in my house
Whoever opens it shall regret it sourly!

Whoever opens it must be courageous
Since it harbours three vipers, each brooding on a serpent

If my three little adders hatch out
They must be bred with choicest food.

They must be bred with choicest food
Like partridge or snipe flesh

And a treat fit for a king: innocent blood
Of babies waiting under the church porch to be baptized

Rather than ill-use them
I'd shed my mother or my father's blood

- Tell me, Jenny, now that you're condemned
What are we to do to make them perish?

Put them in the midst of a glade. Light a fire around them
The earth will open to engulf them!

But please, be not thrifty when fuelling the furnace!
If one serpent escapes, he will set on fire the firmament!

Could I have lived but one more year,
I would have caused this world to tilt! -

************************************
VERSION 2

When I first went to Paris to learn French,
I knew nothing but how to tell my beads. -

But now I am a learned woman, I can write and read
And I can read the mass as well as a priest can.

I can sing the epistle, at high mass
And could consecrate the host, if I were allowed. -

- Tell me, girl, from whom did you learn
The secret for calling a curse on a crop?

From a young clerk who worked at my father's house.
He took me to the Sabbath every night.

He took me to the Sabbath every night.
And I learned evil-doing instead of good-doing.

When I was with them I heard nothing
But gossip of sorcerers and witches,

But gossip of sorcerers and witches,
And I learned evil-doing instead of good-doing! - (1)

Tell me, girl, who taught you
The secret for spoiling the wheat?

For seven leagues around, no grain shot whatsoever,
And no newborn child was baptized? -
................................
- Tell me girl, what is needed
What one must have to spoil the wheat?

- A male raven's left eye and a toad's heart.
And seed of green fern, collected in the Saint John's night.

When I first made use of my witchcraft to test it
It was in a rye field sown par my father.

It was in a rye field sown par my father.
Eighteen half-bushels of rye in all.

Eighteen half-bushels were sown
Not even eighteen bowlfuls were reaped.

I have in my father's house a little chest.
Whoever opens it will be heart-broken.
There are in it three vipers brooding each on an egg
That is devised to set on fire the whole world.

If my dear little beasts can hatch and thrive,
They must be fed on choice foodstuffs.

Not on woman's milk shall they be fed,
But on the innocents' regal blood.

On the innocents' regal blood
Who go to church to be baptized.

I knew how to kill a child that will be baptized
By the priest who slips on his surplice....

- Now Jenny, now that you are condemned,
What shall we do to prevent all that to happen?

- Put them in the midst of a field with a fire around them,
The earth will break open and engulf them!

But it must be a hellish fire, since if one serpent escapes,
It shall consume the firmament.

If I could have lived one more year,
I would for sure have tilted this world!

**********************************

VARIANTS:

(A) - Now, Jenny, It's time we 'd go home,
And say "good bye" to all Pardons.
I see gale and rain and lightning and thunder coming.

(B) - I raised a child that knows how to spoil wheat;
Please, lawmen, come and take her away.
I did my duty. Now do yours, if you choose
Nor the benefit of all and sundry.

(C) - Good day, young girl of eighteen years, Who taught you first the art of witchcraft? - A shepherd whom my father employed.
Though a shepherd a learned man he was.
He took me every night to the Sabbath.
Alas, I was young and profited by it.
When I first went to Paris to learn French...etc.


NOTES de LUZEL - NOTES by LUZEL

(1) Gwallañ, gâter au moyen d'un sortilège.

Comme l'indique le vers suivant, plusieurs fois répété:
- Arsa eta Janedig, bremañ pa 'z oc'h barnet,
- Or ça, Jeannette, à présent que vous êtes condamnée..
il s'agit très probablement ici d'une condamnation au bûcher, sur soupçon de sorcellerie, cas très commun aux quinzième et seizième siècles. Cette ballade est très répandue dans le pays de Lannion, où j'en ai recueilli plusieurs versions qui toutes concordent assez pour ne pas présenter de différences importantes. Je noterai seulement les suivantes :
Le chef de la famille (an ozac'h Yann), après la conversation curieuse qu'il a eue avec sa fille, en traversant le champ de seigle, dit dans une autre version: (A)

Puis, devant le Procureur fiscal (les chanteurs disent iskar) il s'exprime ainsi : (B)

Le Procureur fiscal fait venir la jeune fille devant lui, et lui dit : (C)

(1) "Gwallañ", to spoil by witchcraft.

As stated in the several times repeated following line:
"- Arsa eta Janedig, bremañ pa 'z oc'h barnet,..."
"- Now, Jenny, since you have been condemned..."
The song is very likely about a sentence to be burnt at the stake, passed in one of the witchcraft trials that were so frequent in the fifteenth and sixteenth centuries. This ballad is well-known in the Lannion area and I could collect several versions that present no major differences between them, except the following ones:
The house master ("an ozac'h Yann"), after the strange conversation he had with his daughter, on crossing a rye field, says in another version: (A)

Then, in presence of the Procurator (the singers use the word "iskar" for "Fiscal", he says: (B)

The Fiscal summons the girl and says: (C).


François-Marie Luzel (1821 -1895)




Retour à "Héloïse et Abélard"