Lez-Breizh


Ton 1
(Mélodie du Barzhaz, en sol majeur, arrangt MIDI: Chr. Souchon)

marchek
Ar C'himiad An Distro Marc'heg ar Roue Morian ar Roue Ar Roue Al Lean

Les strophes en caractères gras sont reprises des carnets 2 et 3.
Les strophes en italiques ont été ajoutées à "Marc'heg ar Roue" en 1845.

AR C'HIMIAD


I
1. Pa oa paotr Leiz-Breizh e ti e vamm
En-devoe eun deiz, eur pezh estlamm:

2. Eur marc'heg o toned gant ar c'hoad,
Hag en penn-da-benn harnezet mad.

3. Hag ar paotr Leiz-Breizh 'dal m'e welaz,
Sonjal 'oa Sant Mikael a reas!.

4. Ha war e zaoulin en em strinkas
Hag en em groazañ prim a reas.

5. Aotrou Zant Mikael en anv Doue,
Na n'it ket ober drouk din-me!

6. An Aotrou Sant Mikel ned on ket
Nag un drougoberour kennebeut

7 .Sant Mikel, avat, me n'emaon ket
Marc'heg urzhet ne lavaran ket

8. - Gwelet marc'heg biskoazh n'am eus graet
Na komzet anezho kennebeut

9. - Un den eveldon an hini eo
Gwelas-te unan o vont e-biou ?

10. - Leveret-hu din-me da gentañ
Petra zo, na petra rit gantañ ?

11. - Pezh am eus c'hoant a dizhan gantañ
Ur goaf a leverer anezhañ

12. - Gwell eo ganin, gwell eo va fenn-bazh
Na eer ket en e arbenn hep lazh

13. Na petra ar skudell kouevr-mañ
A zouget-hu dioc'h ho prec'h amañ ?

14. - Ned eo ket, mab, un skudell koueveur
Ur tarzhian-gwenneg e c'halver

15. - Aotrou marc'heg, n'am goapeet ket
Meur a wenneg tarzhet 'm eus gwelet

16. Derc'hel e rafe unan em dorn
Kel ledan hemañ hag ur mein-forn

17. - Na peseurt dilhad a zo ganeoc'h
Ken pounner hag houarn, pounneroc'h

18. - Ul lereg houarnet eo ivez
D'am difenniñ deus taolioù kleze

19. - Ma ve 'n heized evel-se sternet
Diaesoc'h e vezent da dizhet


20. Hogen, aotrou, leveret din-me
Ha ganet emaoc'h bet evel-se ? -

21. Ar marc'heg kozh, evel m'e glevas
A-walc'h e galon c'hoarzhin a reas

22. - Piv an diaoul 'ta en deus ho sternet
Ma ned oc'h bet evel-se ganet ?

23.- An hini en deus gwir da ober
Hennezh en deus graet, ma mabig ker

24. - Ha piv 'neus bremañ gwir da ober ?
- Den nemet an aotrou kont Kemper

25. Lavar ivez an taol-mañ din-me :
Gwelas-te un den eveldon-me ?

26. - Un den eveldoc'h am eus gwelet
Ha dre-se tre, aotrou, emañ aet. -

II
27. Hag ar paotr d'ar gêr en ur redek
Ha war varlenn e vamm, ha prezek :

28. - Ma mammig, ma mamm, na ouzoc'h ket ?
Biskoazh tra ker brav n'am boa gwelet

29. Biskoazh tra ker brav na welis
Hag am eus gwelet hiziv-an-deiz

30. Bravoc'h den hag an aotrou Mikel
A zo en hon iliz, an arc'hel !

31. - N'eus den, ma mab, bravoc'h koulskoude
Bravoc'h evit aelez hon Doue

32. - Salokras, ma mamm, gwelet a reer
Marc'heien, emint-i, o anver

33. Ha me a fell din monet ganto
Ha monet da varc'heg evelto. -

34. An itron gaezh, evel pa glevas
Teir gwech d'an douar a fatigas

35. Ha paotr Lez-Breizh, hep sellet a-dreñv
E-barzh ar marchosi ez eas tre

36. Hag ur c'hozhh inkane a gavas
Ha prim war he c'horre a bignas

37. Hag eñ kuit da heul ar marc'heg ken
Kuit, ha timat, hep kimiadañ den

38. Da heul ar marc'heg ken da Gemper
Ha kuitaat a eure ar maner



AN DISTRO

39. Marc'heg Lez-Breizh oa souezhet bras
Da vaner e vamm pa zistroas

40. Pa zistroas a-benn dek vloaz krenn
Ken vrudet e-touez ar varc'heien

41. Marc'heg Lez-Breizh a oe souezhet
E porzh ar maner pa oe digoue'et

42. O welout eno drein o kreskiñ
Hag al linad e toull dor an ti

43. Hag ar mogerioù hanter-gouezet
Hag a iliav hanter goloet

44. An aotrou Lez-Breizh, o klask mont tre,
Ur c'hwragezig dall a zigore:

45. - Leveret-hu din-me, va mamm-gozh,
Ha degemer a gavfen henoz ?

46. - Degemer a-walc'h c'hwi a gavo
Naren, aotrou, dimeus ar re vrav

47. Aet eo an tiegezh-mañ da goll
Abaoe 'mañ aet ar mab en e roll. -

48. Ne oa ket he c'homz peurachuet
Ur plac'h yaouank a zo diskennet

49. Ha damsellet outañ a reas
Ha da ouelañ druz en em lakaas

50. - Plac'hig yaouank, din-me leveret
Petra c'hoarvez ganeoc'h pa ouelet ?

51. - Aotrou marc'heg, deoc'h a larin-me
Petra c'hoarv' ganin pa ouelan-me

52. Ur breur en oad ganeoc'h am eus bet
Dek vloaz zo da varc'heg emañ aet

53. Ha kel lies gwech marc'heg 'welan
Kel lies gwech, va aotrou, ouelan

54. Kel lies gwech, siwazh din, ouelan,
Gant koun eus ma breurig paour her gran !

55. - Va merc'hig koant din-me leveret
Na breur all, na mamm n'hoc'h eus-hu ket ? -

56. - Breur all war an douar n'em eus ket
Er baradoz, ne lavaran ket

57. Ha ma mamm baour ivez ivez ez aet di
Nemet on gant magerez en ti

58. Mont a reas kuit gant ar c'hlac'har
Pa eas va breur da varc'heg, m'her goar

59. He gwele c'hoazh en tu all d'an nor
Hag e korn an oaled he c'hador

60. Ha ganin-me he c'hroaz benniget
Frealz am c'halon baour war ar bed. -

61. An aotrou Lez-Breizh a hirvoude
Ken a lavaras ar plac'h goude :

62. - Ho mamm ivez hoc'h eus kollet
O selaou ac'hanon pa ouelet ?

63. - Ya ! va mamm ivez am eus kollet
Ha me ma-eeun am eus hi lazhet

64. - An' Doue ! aotrou, ma'c'h eus her graet
Piv oc'h, ha penaos oc'h anvet ?

65. - Morvan, ap-Konan, eo va anv
Ha Lez-Breizh, va c'hoar, va lesanv. -

66. Ken souezhet a oe ar plac'hig
Ken na fiche na lavare grik

67. Ken souezhet a oe ar plac'hig
Ken a vennas ganti mervel mik

68. Ken e zivrec'h d'he goug a daolas
Hag e veg d'he begig a lakaas

69. Hag e vriata hi a reas
Hag en he daeloù hi e veuzas

70. - Doue en devoa da bellaet
Ha Doue en deus da dostaet !

71. Ra vezo, ma breur, meulet Doue
Truez en deus bet ac'hanon-me. -


MARC'HEG AR ROUE

I
72. Etre Lorgnez ha marc'heg Lez-Breizh
A zo bet tonket un emgann reizh


73. Doue da ray gounid d'ar Breizhad
Ha d'ar re zo er gêr keloù mat !

74. An aotrou Lez-Breiz a lavare
D'e floc'hig yaounak, un deiz a oe :

75. - Dihun, va floc'h, ha sav alese
Ha kae da spuran din va c'hleze


76. Va zok-houarn, va goaf ha va skoed
D'o ruziañ e gwad ar C'hallaoued

77. Gant skoazell Breizh ha ma divrec'h
Me ho savo c'hoazh hiziv d'an nec'h !

78. - Va aotrou mat, din-me leveret :
Ha d'an emgann d'hoc'h heul na in ket ?

79. - Ha petra lavarfe da vamm ger
Ma na zistrofez ket mui d'ar gêr ?

80. Pa redfe da wad war an douar
Piv lakefe termen d'he glac'har ?

81. - Añv' Doue ! Aotrou, maz' em c'harit
D'an emgann c'hwi va laosko monet.

82. N'am-eus ket aon rak ar C'hallaoued
Kriz eo va c'halon, va dir lemmet.

83. Bezañ drouk gant nep a garo
E-lec'h ma eot, me a yelo!


84. E-lec'h ma eot, me a yelo;
'Lec'h ma vrezelot, me 'vrezelo! -

II
85. Mont eure Lez-Breizh d'an emgann
Nemet e floc'h yaouank gantañ.

86. Santez Ana 'r Vor pa erruas
Tre 'barzh he iliz eñ a yeas

87. - Itron Santez Ana benget
Yaouankik e teuis d'ho kwelet.

88. Ne oan ket ugent vloaz echuet
Hag e ugent stourmad e oan bet.


89. Hag oc'h holl on eus gounezet
Dre ho kennerzh, Itron benniget.

90. Mar d' ean-me c'hoazh war va c'hiz d'ar vro,
Mamm Santez Ana, me ho kopro;


91. Me royo deoc'h ur gouriz koar
A ray teir zro dro d'ho moger

92. Teir d'hoc'h iliz, teir d'ho pered
Ha teir d'ho touar, pa vin degouet.

93. Hag ur banniel voulouz-satin-gwenn
Un troad olifant flour d'e dougen

94. Hag seizh kloc'h arc'hant a roin ouzhpenn
A gano ge, noz-deiz, war ho penn

95. Ha teir gwech ez in war va daoulin
Da gerc'hat dour evit ho piñsin!

96. - Kae d'an emgann, kae, marc'heg Lez-Breizh
Mont a ran-me ganeout-te ivez! -


III
97. - Klevet-hu 'mañ Lez-Breizh o tonet
Gantañ ur strollad, hag eñ fardet !

98. Ha ! dindanañ ur azenig gwenn
Ur c'habestrig kanab en e benn

99. Hag ur floc'h bihan en e gichen
Hag eñ, hervez e vrud, ur gwall zen. -


100. Floc'h bihan Lez-Breizh dal m'o gwelas
Tostoc'h-tost d'e vestr en em riblas:


101. - Sellet-hu ! Lorgnez o tont en hent !
Ur stroll marc'heien 'n e ziagent

102. Ur stroll marc'heien a-dreñv e gein
Dek zo, ha dek all, ha dek ouzhpenn !

103. 'Maint o tizhout gant ar c'hoad kistin
Bec'h a vo, mestr paour, en em zifenn!

104. - Gwelet pet zo anezho rit-te
Pa o devo tañvaet va dir-me

105. Stok da gleze, floc'h, ouzh va c'hleze
Ha deomp-ni a-raok en o bete. -


IV
106. - Ha ! demad dit-te, marc'heg Lez-Breizh
- Ha ! demad dit-te, marc'heg Lorgnez!


107. - Ha deut out da-unan d'an emgann?
- N'on ket deut d'an emgann ma-unan

108. D'an emgann ma-unan ned an ket
Santez Ana zo ganin kevred


109. - Dont a ran-me a-berzh va roue
Da lemel diganit da vuhez

110. - Kae war da c'hiz ! Lavar d'az roue
Me ra fae outañ, 'vel a'nout-te.

111. Me ra fae outañ, 'vel a'nout-te
'Vel deus da gleze, 'vel deus da re

112. Kae da Baris, e-mesk ar merc'hed
Da zougen da zilhad alaouret

113. 'Hend-all, e lakain da wad ken yen
Ha ma'z eo an houarn pe ar mein

114. - Marc'heg Lez-Breizh, din-me leveret,
E pe gwad emaoc'h-hu bet ganet ?

115. Disterañ mevel zo em bandenn
A lamfe ho tok diwar ho penn! -

116. Lez-Breizh, 'dal m'hen deveus e glevet
E gleze bras en deus diwennet

117. - Ma ne t'eus ket anave'et an tad
Me ray dit anaout ar mab anat ! -


V
118. Lean kozh ar c'hoad war dreuz e gell
Da floc'h Lez-Breizh a lavare hael:


119. - Tizh zo warnoc'h o redek er c'hoad !
Saotret hoc'h harnez gant poult ha gwad

120. Deuet, mabig, tre em minic'hi
Deuet da ziskuizh ha da walc'hiñ

121. - N'eo ket dare diskuizh ha gwalc'hiñ
Nemet kaout ur feunteun, hep si


122. Kaout dour dre-mañ d'am mestr yaouank
Hag eñ kouezet en emgann skuizh-stank

123. Trizek soudard lazhet dindanañ
Marc'heg Lorgnez lazhet da gentañ !

124. Ha n'em eus diskaret kement-all
Lammout kuit o deus graet ar re all. -

VI
125. Breizhat en e galon na vije
Nep a-walc'h e galon na c'hoarzhe

126. O welet ar yeot glas ruziet
Gant gwad ar C'hallaoued milliget

127. An aotrou Lez-Breizh, en e goazez,
O tiskuizhañ, outo a selle

128. Kristen en e galon na vije
E Santez Ana, nep na ouelje

129. O welet an iliz o leizhañ
Gant daoulagad Lez-Breizh o ouelañ

130. War e zaoulin, o ouelañ Lez-Breizh,
O trugarekaat gwir-warez Vreizh

131. - Trugarekaat ! mamm Santez Ana !
C'hwi hoc'h eus gounezet an taol-mañ ! -


VII
132. Da zerc'hel koun mat eus an emgann
Eo bet savet ar barzhoneg-mañ

133. Ra vezo kanet gant tud a Vreizh
En enor d'an aotrou mat Lez-Breizh !

134. Ra vezo kanet pell tro-war-dro
Da lakaat laouen holl dud ar vro ! -


MORIAN AR ROUE

I
135. Roue ar C'hallaoued lavare
Da aotrounez e lez, ur mare:

136. - Hennezh a aotreo din gwir feiz
A zeuio a-benn eveus Lez-Breizh

137. C'hoari enep din-me, na ra ken,
Kerkoulz ha lazhañ va marc'heien. -

138. Morian ar roue 'dal m'e glevas
Dirak tal ar roue a savas :

139. - Aotren, aotrou, a ris d'hoc'h gwir feiz
Ha testoù a brofis alies

140. Hogen pa vennit, hiziv an deiz,
Test a brofin c'hoazh marc'heg Lez-Breizh

141. Ma na gasan deoc'h warc'hoazh e benn
Da eo din kas ma hini laouen. -

II
142. Floc'hig Lez-Breizh, antronoz-beure,
A rede d'e gaout aonik-tre

143. - Morian ar roue a zo deuet
Ha ho tichekañ en deveus graet

144. - Mar ma dichekañ en deveus graet
Monet war e zicheg a zo ret

145. Aotrou kaezh, na ouzoc'h ket eta ?
Dre ardoù an diaoul c'hoari a ra

146. - Mar dre ardoù an diaoul e c'hoari
Dre gennerzh Doue c'hoariomp-ni !

147. Kae prim da sternañ va marc'h du din
Keit ha ma venn oc'h am harneziñ

148. - Salokras, aotrou, ma em c'hredet
War ho marc'h du na c'hoariot ket

149. Tri marc'h zo er roue-marchosi
C'hwi 'po an dibab anezho zri

150. Ha mard eo da deoc'h va c'hlevet-me
Diskuliañ deoc'h ur rin a rin me

151. Gant ur c'hloareg kozh 'm eus e glevet
Un den Doue, mar zo war ar bed

152. Ar balafrez gell na gemerfet
Nag ar balafrez gwenn kennebeut

153. Ar balafrenn gwenn na gemerfet
An hini du na lavaran ket

154. Hennezh a zo e-kreiz ar re-se
Hag e zoñvaaz Morian ar roue

155. Ma em c'hredet, kemeret ane'añ
Evit monet d'an emgann gantañ

156. Pa zeuio ar Morian tre er sal
E taolo d'an douar e vantell

157. Taolet ket ho mantell d'an douar
Hogen laket anezhi war varr

158. Mar laka e zilhad war ho re
Dont a ray ar roñfl du kreñvoc'h-kreñv

159. Ha pa zeuio warnoc'h ar roñfl du
Gant prenn ho koaf ho kroazañ reot-hu

160. Ha neuze pa lammo foll ha taer
C'hwi lakay ho koaf d'hen degemer

161. Dre nerzh ho tivrec'h hag an Drinded
Ho koaf en ho torn na vraeo ket. -

III
162. E c'hoaf en e zorn na vraeas ket
Dre nerzh e zivrec'h hag an Drinded !

163. E c'hoaf en e zouarn na flache
Pa varc'heke 'n eil deus egile

164. Pa varc'hekent er sal, tal-ouzh-tal,
Beg-ouzh-beg, o goafoù herrus-dall

165. Herrus-dall o c'hezeg o froennat
O 'n em dantañ ken a strinke gwad

166. Ar roue gall, hag eñ kadoret
Gant e dudjentil-veur o sellet

167. O sellet hag o lavaret: - Dalc'h,
Dalc'h mat ! morvran du ! gra gant ar voualc'h ! -

168. Pa lamme gantañ ar roñfl ken taer
Evel an tourmant gant al lester

169. E c'hoaf en e zorn na flachas ket
Goaf ar Morian breviñ en deus graet

170. Ken a oa goaf ar roñfl skiriennet
Hag eñ en un taol skarzh divarc'het

171. Ha pa oant war droad war al leur-zi
Diarbennañ reont gant distalm kriz

172. Ha gant ar c'hleze en em fustont
Ken a grene 'r vurioù gant ar spont

173. Ha ken a daole tan o armoù
Evel houarn ruz war anneoù

174. Ken a gavas an tu ar Breton
Ha blantas e gleñv en e galon

175. Ken a gouezas Morian ar roue
Hag e benn gant al leur a stoke

176. Ha Lez-Breizh, pa 'n deveus her gwelet
E droad war e gof en deus lakaet

177. Hag e c'hoaf digantañ a dennas
Ha penn ar Morian bras a droc'has

178. Ha penn ar Morian pa oe troc'het
Deus penn e zibr en deus e staget

179. Deus penn e zibr en deus e staget
Dre e varv louet ha nezet

180. Hag e gleze gwadek pa welas
Pellañ ma c'hellas eñ e daolas

181. - Fae eo ganin dougen ur c'hleze
Saotret e gwad Morian ar roue ! -

182. Hag eñ da bignat war e varc'h feul
Hag er-maez, gant e floc'hig d'e heul

183. Ha d'ar gêr evel ma oe digoue'et
Penn ar Morian en deus distaget

184. Hag eus e zor en deus e staget
Da reiñ da sellet d'ar Vretoned

185. Euzhus sell ! du e zremm, gwenn e zent,
Ken a sponte nep a oa en hent

186. Nep a oa en hent hag a selle
Ouzh e veg digor a vadaoue

187. Ken a lavare ar varc'heien :
- An aotrou Lez-Breizh a zo un den ! -

188. Hag an aotrou Lez-Breizh, a-neuze,
A lavare ivez evel-se :

189. - E ugent stourmad emaon-me bet
Hag ouzhpenn mil den am eus trec'het

190. Ha biskoazh n'am boe kement a boan
Evel o c'hoari deus ar Morian

191. Itron Santez Ana, va mamm ger
C'hwi a ra burzhudoù em c'heñver !

192. Me a savo deoc'h un ti-bediñ
War grec'h, etre Leger ha Gindi -

AR ROUE

193. An aotrou Lez-Breizh, un deiz a oe
A yae en arbenn d'ar roue

194. En arbenn d'ar roue d'an emgann
Pemp mil marc'heg mat a-du gantañ

195. Hag endra ma oa o kimiadañ
Tan an taran, tan ar foeltrusañ !

196. Hag e floc'h klouar 'dal m'arvestas
Prederiañ en drouk a reas :

197. - En añv Doue ! Mestr, chomit er gêr
Ur gwall zevezh hiziv a gejer !

198. - Chom er gêr, va floc'h, ne c'hallan ket
Pa'm eus lâret mont, renkan monet !

199. Ha monet a rin tra vo buhez
Buhez enaouet e-barzh am c'hreiz

200. Ken a zalc'hin kalon roue 'n argoad
Etre an douar ha sol va zroad. -

201. C'hoar Lez-Breizh, kerkent ha m'her gwelas
Gant kabestr marc'h he breur a sailhas :

202. - Va breur, va breur ker, ma em c'haret
D'an emgann hiziv na eot ket

203. Nemet d'ar marv na afac'h se !
Ha petra vo a'nomp goude-se ?

204. Morvarc'h gwenn war an aod a welan
Un aer vras divent en-dro dezhañ

205. En-dro d'e zivesker dreñv daou skoulm gwall
Ha en-dro d'e voueloù tri skoulm all

206. Daou en-dro d'e zivesker ha d'e c'houg
Hed e vrusk 'n em stlej, hen gor, hen moug

207. Ken a sav war e dried ar marc'h kaezh
Hag a-dreuz penn, e tant chig ar gouez

208. Hi a vadailh, a dreflemm ruz gwad
Ha dibunañ 'ra o c'hwibanat

209. Ken a glev he aered, hag e lamm
Tec'h kuit, dispar, unik ! tec'h dinamm !

210. - Bez a C'hallaoued pezh a garo!
Me na derc'han ket raok ar marv ! -

211. Ne oa ket peurlavaret e c'her
Ha pa oa pellik, pell eus ar gêr

AL LEAN

I
212. Pa oa kousket lean koad Hellean
Tri zaol war e zor a skoas unan

213. - Lean mat, digorit an nor din
Ma 'm bo minic'hi a vinic'hin

214. 'Mañ an avel kriz diwar vro-C'hall
Pa na vresk na loen gouez na chatal

215. 'Mañ an avel garv diwar vor
Ned eo ket brav bout e toull an nor

216. - Na piv oc'h a skoit war va dor
Da hanternoz o c'houlenn digor ?

217. - Am anavout mat a eure Breizh
E deiz e anken me oa Lez-Breizh

218. - Mard oc'h-hu na zigorin ket
Klevout oc'h ur gelenn am eus graet

219. Klevout oc'h ur gelenn am eus graet
Hag enep d'ar roue benniget

220. - Gelenn, Doue zo test ! n'emaon ket
Na trubard a-had-all, kennebeut

221. Va mallozh a roan d'an drubarded
Ha d'ar roue ha d'ar C'hallaoued !

222. O zeod a daol c'hwezh evel teod ki
C'hwezh a splui 'vel c'hwezh re o leskiñ

223. Va mallozh a roan d'an drubarded !
Paneveto am be gounezet

224. - Mab-den, mir da villigiñ morse
Kar, na diskar, na den evel-se

225. Na dreist-holl an aotrou roue
Rak eoulet emañ bet gant Doue

226. - Eoulet gant Doue n'emañ ket bet
Eoulet gant an diaoul ne laran ket

227. Eoulet gant Doue n'emañ ket bet
Nep a wast douar ar Vretoned

228. Hogen pezh a zeu a-berzh an diaoul
A zistro, 'vat, da houarnañ Paol

229. Da houarnañ Paol-gozh a zistro
E droad gantañ dishouarn atav.

230. Lean kozh, digoret an nor din
M'am bezo ur maen hag aze'in

231. - Va dor deoc'h-hu na zigorin ket
Trouz am befe gant ar C'hallaoued

232. - Lean kozh, digoret an dor din
P'a-hend-all m'he zaol e-barzh an ti. -

233. Al lean kozh 'dal m'en deus klevet
Sevel deus e wele en deus graet

234. Hag ur boudig ruskenn enaouas
Ha da zigor an nor ez eas

235. Hogen, pa an nor digoret,
Argilañ gant spont en deveus graet

236. O welet o tonet ur tasmant
E benn etre e zaouarn gantañ

237. Leun a wad ha dan e zaoulagad
O troidellañ euzhus anat

238. - Tavit, kristen kozh, na spontit ket
An Aotrou Doue liv en deus roet

239. An Aotrou Doue liv en deus roet
D'am dibennañ berr, d'ar C'hallaoued

240. Ha liv a ra bremañ ivez deoc'h
D'am daspennanñ, mar plijfe ganeoc'h

241. Abalamour ma oen truezus
E-keñver va zud ha damantus

242. - Mar ro din liv an Aotrou Doue
D'ho taspennañ, mar plij ganin-me

243. Abalamour e oec'h truezus
E-keñver ho tud ha damantus

244. Ro viot-c'hwi, va mab, daspennet
En an' Doue, Tad, Mab ha Spered !

245. Ha dre nerzh eus an dour benniget
An tasmant da zen a zo deuet

246. Pa oe deut an tasmant da zen
Al lean a gomzas evel-hen :

247. - Bremañ a reot ur binijenn
Ur binijenn galet ganin-me

248. Ur sae bom e-pad seizh vloaz 'zougfet
Hag e kerc'henn ho koug chadennet

249. Ha c'hwi a yey peb kreisteiz war-eeun
Davet dour, da feunteun beg-ar-run

250. Ra vezo graet hervez hoc'h youl c'hlan
'Vel ma leveret, hel lavaran. -

251. Ha pa oe ar seizh vloaz tremenet
Seul e dreid gant e sae oa kignet


252. Ha louet e varv ha blev e benn
Hag e varv o tont war e varlenn

253. Hag eñ evel ur wezenn derv
Hag a vije seizh vloaz zo marv

254. An nep en divize e welet
N'hen divize e anavezet

255. Nemet un itron wenn her greas
O vont e-biou dindan ar c'hoad glas

256. Ha hi sellet outañ, ha gouelañ :
- Lez-Breizh, va mab kaezh, ha te eo 'ta !

257. Deus amañ, va mab paour, deus amañ
Ma'z in-me raktal d'az tizammañ


258. M'az tichadennin gant va gwentl aour
Me eo da vamm, Santez Ana 'r vor ! -

II
259. Ha bremañ seizh vloaz hag ur miz krenn
Oa e floc'h d'e glask e pap tachenn

260. Hag e floc'h a lavare 'vel-mañ
O vont gant e hent e koad Hellean :

261. - Evit me bout lazhet e lazher
Me am eus kollet va aotrou ker. -

262. Evel pa glevas e penn ar c'hoad
Ur marc'h ez-kañvus o c'hwirinat

263. Hag e varc'h kerkent ha ma fronas
Azc'hwirinat, o fringal, a reas

264. Hag e penn ar c'hoad pa oe digoue'et
Marc'h du Lez-Breizh en deveus gwelet

265. Hag eñ en e stou 'tal ar feunteun
Nag evañ na peuriñ n'eure grenn

266. Nemet musañ 'n dirien c'hlas n'eure
Ha gant karn e dreid a ziskrape

267. Ha sevel e benn goude eure
Ha c'hwirinat kañvus adarre

268. Ha c'hwirinat kañvus adarre
Darn a lavar penaos e ouele

269. - Ozac'h kozh, lev, o tont d'ar feunteun,
Ha piv a gousk dindan ar vodenn ?

270. - Lez-Breizh a zo dindani kousket
Tra vezo Breizh a vezo brudet

271. Dihun a ray e-berr o youc'hal
Hag a rey o stal da re Vro-C'hall. -



Eléments tirés des carnets 2 et 3

Material drawn from Copybooks 2 and 3

En italiques, strophes (groupes a, b, c) non exploitées dans le Barzhaz

Carnet 2
Page 52

Lesbreiz (variantes)

74. ‘N Aotrou Lesbreiz a lavare
D e bajig bihan un deiz a oe.

75. - Harnezit din-me va inkane
Ha ma ean da c’hout ar c’hwirionez.

(a) - Atrou Lezbreiz, mar am c’hredit
Da Balestina c’hwi ned a ket.

Rak hen eo karget a C’hallaoued
A zo trec’h mad d’ar Vretoned.


[=”Gwai gwenn alar” C2 p. 154/83 , st. 5

- Da [goadestin] Balestin me a yalo.
(210.) Bez Gallaoued pezh a garo!
***
107. - Bonjour Koad-a-Skin! - Lesbreiz!
Hag e teuit ho-unan d’an arme?

108. - N’on ket deuet ma-unan d’an arme.
Ma pajik bihan zo deuet ivez.

Page 53 / 27

109. - M'am-eus lizher digant ar Roue
Ober gantañ... Lezebré...

110. - Mar eo ul lizher digant ar Roue
C’hwi a ziskouezo din-me ane[zhe].

115. Fallañ poulounnek zo em bandenn
[="poloudenn"="grumeau"?]
(b) Hallfe ket al lizher dont da lenn
Ha te n'en-dout 'med un azen.

- Mar on-me azen a dra zur
Ned'on ket azen dre natur.
Ma zad a gonter oa'n den fur.


117. Mar n'ho-peus ket añvet ma zad
Me a rei d’hoc’h anvout e vab

(c)- Pe d'ar c'hentañ tan, pe d'ar c'hentañ gwad
E vije konkluet ar stourmat?

- Na da c'hentañ tan, na da c'hentañ gwad!
Me n'on ket deuet amañ d’an ebat!
Buhez ‘vit buhez a vez mad.


Page 54

- Atrou Lezobre mar am lazhit
Me a rekomand deoc'h ma fried.

Ma fried ha ma bugale
Me a rekomand deoc’h anezhe :

- Lez da bried ha da vugale!
Erbedi (
rekomand) da ene da Zoue!
Rak, sur, me am-bezo anezhe...

Taolomp bremañ hor mintili
Hag eomp bremaik da c’hoari!


105. Stok da gleze deus ma hini
Ka losk hon hardi da c'hoari!

125. .... E bourc’h Prijent nep a vije.

126. Gwelet Lezobre war e borpant
Oc'h emgannañ deus c’hwec’h ha kant.
Hag o lazhañ en un instant.

128. Kriz vize ar gallon na ouelje
E Zantez Ana nep a vije

129. O velet an iliz o leizhañ (se mouiller)
Ha daoulagad Lezebreiz o ouelañ.

130. Trugarekat Santez Ana!

Page 55 / 28

131. - O trugarekaat, Santez Ana!
C’hui ho-peus gounet ar gounid-mañ.

90. Me a breno deoc’h un donezon
Hag a vo kaer doc’h deiz ar pardon.

**********************************
Carnet 2
Page 217 / 130

Lesbrez variantes

88. Ne oan ket triwec'h bloaz echuet,

87. - Dre ho kras, Santez Ana b[enn]iget,
Mar roit din gounit an naontekvet,

93. Me a roy deoc'h ur banniel ruz,
A vezo galoñset en daou du,

95. Ha chomin ur bloaz d’ho servijiñ
Ha skubo ho ti war ma daoulin.
Hag e gerc'ho dour en ho piñsin.

96. - Kerzh eta d'an emgann, Lebreiz,
Ha me a yelo kerkent ha te! -
***
103. - O, ma mestrik paour, droug ho difenn! -

105. - Ha stok da gleve ouzh va hini!
Ha sailh d’an emgann kerkent ha me!

106. Markis Koatorgé a lare
Da markis [Lesbreiz] en deiz-se:

page 218

107.- O Lesbrez - da unan out deuet d'an arme?
- N'on ket deuet ma-unan d’an arme:

108. Doue hag ar Verc'hez zo ganin-me,
Ha Santez Ana kerkent ha me. -

123. Ar gentañ taol en-deus c’hoariet,
Markis Koatorgé, zo douaret.
Ha pemzek deus e soudarded.
=
[Entre parenthèses:] Louisa Karré, à Kerlan, près de Kerauffret [en 22110 Plouguernével (Rostrenen)] / Youenn Brigon, à Lanriven [Lanrivain près de St-Nicolas-du-Belem] au bourg.

**********************************
Les Breiz

(d) - Me am-eus daouzek a vugale
Te c'h-eus lazhet nep o mage
Ha souten an arme a roue... -

Na kasit dezhe ma roched leun a gwad
Ha te welo mar am-eus ur mab [?].


99. Ar pajik bihan oa en tu-all
A ziskare mui pe gement-all.

page 220 (avec mélodie de F. Silcher)

72. Etre al Lornez hag al Les-Breiz
A zo bet dalc’het un emgann-reiz.
A zo bet dalc’het un emgann-reiz.

**********************************

Carnet 3
Page 56

Variantes de Lesbreiz

255. Vel ma oa echu ar seizh bloaz a-grenn,
Digouez gantañ un intron wenn:

251. E dreid kigned ha pa welaz
Na gant truez outañ hi a ouelaz:
=
257. - Deuz amañ, va mab, deuz va mab ker,
D’az zisammañ a rin ha disamm a vo Breizh. (*)

256. Me eo da vamm gaez, Santez Ana,
Deuz beteg ennon, va mab Lesbreiz!.

(En marge à droite verticalement)
258. Ur re a gisaihl aour ha dir a gemeraz,
Hag ar chadenn houarn a droc’haz,

Précédé des mots: "Ar bazh-valan"
Carnet 2
Page 52

Lesbreiz (variantes)

74. Le seigneur Lezbreiz disait
Un jour à son petit page:

75. - Harnachez-moi mon cheval d'amble
Je m'en vais savoir la vérité

(a) - Seigneur Lesbreiz, si m'en croyez
En Palestine vous n'irez point.

Elle est infestée de Français
Qui l'emportent en nombre sur les Bretons...


[=”Les Oies blanches dites 'alar'” C2 p. 154 / 83 , st. 5]

- En [goadestin] Palestine je me rendrai
(210.) Qu'il y ait ou non des Français!
***
107. - Bonjour Bois-Lesquin! - Lesbreiz!
Venez-vous donc seul au combat armé?

108. - Non je ne suis pas seul.
Mon petit page m'accompagne.

Page 53 / 27

109. - J'ai une lettre de la part du roi
....faire... Lesbreiz...

110. - Si vous avez une lettre de la part du roi
Vous allez me la montrer.

Au pire soudard de ma bande.
["poloudenn"="grumeau"?]
(b) Non pas! Cette lettre vous la lirez d'autant moins
Que vous n'êtes rien de moins qu'un âne.

- Si je suis un âne, il est sûr
Que je ne le suis de nature.
Mon père était, dit-on, un sage.


117. Si vous n'avez connu mon père
Vous allez connaître son fils.

(c) - Est-ce au premier coup de feu ou au premier sang
Que s'achèvera l'assaut?

- Ni au premier feu, ni au premier sang.
Je ne suis pas venu m'amuser!
Ce sera ma vie contre la votre.


Page 54

- Seigneur Lezobré si vous me tuez
Je vous recommande mon épouse

Mon épouse et mes enfants
Je vous les recommande:

- Laisse là ton épouse et tes enfants!
Et recommande ton âme à Dieu!
Eux, bien sûr, j'en prendrai [soin]...

Jetons à présent nos manteaux
Et que le duel commence.


105. Frappe ton épée contre la mienne
Et battons-nous hardiment!

125. ... Au bourg de Plévin [?] quel qu'il eût été.

126. En voyant Lezobré en pourpoint
Se battre contre 106 adversaires.
Et les tuer en un tournemain.

128. Cruel le coeur qui n'eût pleuré
A Sainte-Anne quel qu'il eût été

129. Voyant l'église toute mouillée des larmes
Que les yeux de Lesbreiz versaient.

130. Merci à vous, Sainte Annne!

Page 55 / 28

131. - Sainte Anne, merci à vous!
Cette victoire, c'est la vôtre

90. Je vous achèterai un ex-voto
Pour orner votre autel les jours de pardon.

**********************************
Carnet 2
Page 217 / 130

Lesbréz variantes

88. je n'avais pas 18 ans révolus,

87. - Par votre intercession, Sainte Anne bénie,
Si vous m'accordez une 19ème [victoire],

93. Je devrai vous offrir une bannière rouge,
Qui sera galonnée des deux côtés,

95. Et je resterai une année à vous servir
Et je balaierai votre sanctuaire à genoux.
Et j'airai quérir de l'eau pour votre bénitier.

96. - Marche donc au combat, Lesbreiz,
Je te suivrai, te suivrai où tu iras! -
***
103. - O, mon pauvre maître, la colère vous défende! -

105. - Frappe ton épée contre la mienne!
Et cours sus à l'ennemi, comme tu me vois faire! -

106. Le marquis Bois-Orgé disait
Au marquis Lezobré ce jour-là:

page 218

107.- O Lesbrez - es-tu venu combattre seul?
- Je ne suis pas venu combattre seul:

108. Le Seigneur Dieu et la Vierge m'accompagnent
Et Sainte Anne m'assiste également -

123. Dès le premier coup d'épées,
Le marquis Bois-Orgé gît à terre.
Avec quinze de ses soldats
=
[Entre parenthèses:] Louise Carré, à Kerlan, près de Kerauffret (en 22110 Plouguernével (Rostrenen)) / Yves Brigon, à Lanriven (Lanrivain près de St-Nicolas-du-Belem) au bourg.

**********************************
Les Breiz

(d) - J'ai une douzaine d'enfants
Tu viens de tuer leur père nourricier
Ainsi que le soutien armé du roi... -

Envoie-leur ma chemise ensanglantée
Et tu verras si j'ai un fils...-
.

99. Le petit page de son côté
Abattait autant de besogne, sinon plus.

page 220 (avec mélodie)

72. Entre Lorgnez et Lesbreiz
A eu lieu un duel dans les règles.
A eu lieu un duel dans les règles.

**********************************

Carnet 3
Page 56

Variantes de Lesbreiz

255. Quand les 7 ans furent complètement achevés,
Une dame blanche vint à lui:

251. Et quand elle vit ses pieds écorchés
Elle versa des larmes de compassion:
=
257. - Viens ici mon fils, mon cher filsr,
Je vais te délivrer et délivrée sera la Bretagne. (*)

256. Je suis ta chère mère, Sainte Anne,
Viens jusqu'à moi, mon fils Lesbreiz!.

(En marge à droite verticalement)
258. Elle prit une paire de ciseaux d'or et d'acier,
Et elle trancha la chaine de fer,

(*) Précédé des mots: "Ar bazh-valan" (le marieur)
Notebook 2
Page 52

Lesbreiz (variants)


74. Lord Lezbreiz said
One day to his little page:

- Harness my palfrey
I'm going to the trial.

(a) - Lord Lesbreiz, if you trust me
To Palestine you shall not go.

It is teeming with French
Who outnumber the Bretons ...


[= "The Snow Geese also called 'Alar'" C2 p. 154 / 83, st. 5]

- To [Goadestin] Palestine I will go,
(210.) Whether or not there are Frenchmen there!

107. - Hello Bois-Lesquin! - Lesbreiz!
Did you come alone to fight in armed combat?

108. - No, I am not alone.
My little page accompanies me.

Page 53 / 27

109. - I have a letter from the King
....to do ... Lesbreiz ..
.
110. - If you have a letter from the king
Will you please show it to me?

To anyone in my band I would
["poloudenn" = "sauce lump"?]
(b) To you, I would not. All the less so
As you are but a donkey.

- If I am a donkey, to be sure
I was not born so:
My father was, so they all say, a wise man.


117. If you did not know my father
You will make the acquaintance of his son.

(c) - Are we going to fight until first blood?
Or until the first shots are fired?

- Neither first fire nor first blood.
I did not come to have entertainment!
It will be my life against yours.


Page 54

- Lord Lezobre, if you kill me,
May I recommend you my wife,

My wife and my children?
May I recommend them to you?:

- Leave your wife and children alone!
But recommend your soul to God!
Of your kin, of course, I'll take [care] ...

Now let's take off our coats
And let the fight begin!


105. Strike your sword against mine
And let's fight boldly!

125 ... In the village of Prigent whoever was.

126. Seeing Lezobré in doublet
Fight against 106 opponents.
And kill them in a jiffy.

128. Cruel-hearted was who had not cried
In Saint-Ann Church, whoever he was

129. Seeing the church wet with tears
That Lesbreiz's eyes were pouring out.

130. Thank you, Saint Ann!

Page 55 / 28

131. - Saint Anne, thank you!
The present victory is yours

90. I will buy you an ex-voto
To adorn your altar on Pardon days .

**********************************
Notebook 2
Page 217 / 130

Lesbrez variants


88. I was not 18 years old,
...
87. When, by your intercession, blessed St. Ann,
If was granted my 19th [victory],

93. I promise you a red banner,
Adorned with braid stipes on both sides,

95. And I'll stay a year to serve you
And I will sweep your sanctuary on my knees.
And I will fetch water to fill your stoup

96. - You may go to battle, Lesbreiz,
I will follow you, follow you wherever you will go! -
***
103. - O, my dear master, Your anger be your shield! -

105. - Hit your sword against mine!
And run over to the enemy, just as I do! -

106. Marquis Bois-Orgé said
To Marquis Lezobré that day:

page 218

107. - Lesbrez, have you come to fight alone?
- I did not come to fight alone:

108. The Lord God and the Virgin accompany me
And Saint Ann also assists me -

123. From the first stroke of swords,
The Marquis Bois-Orgé lay on the ground.
With fifteen of his soldiers.
=
[In brackets:] Louise Carré, at Kerlan, near Kerauffret [near Plouguernével (Rostrenen)] / Yves Brigon, in Lanriven [Lanrivain near St-Nicolas-du-Belem town ].


**********************************
Les Breiz

(d) - I have a dozen children
You just killed their father and their support in life
As well as the armed support of the king ... -

Send them my bloody shirt
And you'll see if I have but a son ...-


99. The little page on his side
Slaughtered as much, if not more.

Page 220 (with music by F. Silcher)

72. Between Lorgnez and Lesbreiz
There was a regular fight.
There was a regular fight.

**********************************

Notebook 3
Page 56

Variations to the Lesbreiz song


255. When the seven years were completely completed,
A white lady came to him:

251. And when she saw his skinned feet
She shed tears of compassion:
=
257. - Come here my son, my dear son,
I will relieve you relieved will be Brittany. (*)

256. I am your dear mother, Saint Anne,
Come to me, my son Lesbreiz !.

(In the right margin vertically)
258. She took a pair of gold and steel shears,
And she cut off the iron chain,

(*) Précédé des mots: "Ar bazh-valan" (the matchmaker)






Mélodie de "Lez-Breizh" notée de la main de La Villemarqué, carnet 2, page 220 et transcription (str. 72)


Galleg Galleg



Mélodie modifiée et arrangement par F. Silcher (1789-1860)