Ar Re C'hlaz

gant Gwilhaou Arvern a Gervlezek

Alfred Rethel Auch ein Totentanz VI 1849

Ton
BARZHAZ BREIZH




1.Ar chas a glevan oc'h harzhal!
Setu ar zoudarded c'hall! (2 w.)
Tec'homp kuit ‘trezek ar c'hoadoł!
Kasomp araok hor chatal! (2 w.)

2. Daoust hag eń, paotred Kerne,
e c'houzańvimp da viken,
E c'houzańvimp ar vac'herien
a wask al labourerien?

3. Gwallet ganto hor merc'hed koant,
lazhet mamm ha mab ha den;
Lazhet zoken an dud klańv paour,
ablamour d'o daouarn gwenn.

4. Tanet ganto ti ar beorien;
diskaret ar manerioł;
Devet an ed, devet al foen
er parkoł hag er prajoł.

5. Troc'het ar gwez el liorzoł
ha lakaet da ober tan;
Ken na vo avaloł na chistr,
da nav pe zek vloaz ac'han.

6. Laeret hor zaout, hon ounnered
hag hon ejened, siwazh!
Ha kaset mesk gant o ferc'henn,
d'ar c'higer d'ar c’herioł bras.

7. Laeret zoken traoł an iliz;
pilet zoken hon tourioł;
Ha distrujet ar garnelioł
ha skignet ar relegoł.

8. Gwastet traonioł kaer Breizh Izel,
ken druz ha kaer gwechall!
Ken na glever mui tro-war-dro
mouezh den, kennebeut chatal.

9. C'hoazh ma ve roet skuilhań, hor gwalc'h,
daeroł druz hon daoulagad,
Nemet pa wel skuilhań daeroł,
an den ker a skuilh ar gwad.

10. C'hoazh ma vefe kavet ur groaz
e pelec'h e taoulinfemp,
Evit goulenn digant Doue
an nerzh pehini a vank deomp.

11. Med Ho kroaz santel, va Doue,
zo bet pilet e beplec'h;
Ha kroaz ar gwinterellerez
a zo savet en he lec'h.

12. Bemde 'weler ho peleien
eveldoc'h war ar C'halvar,
Eveldoc'h o stouiń o fenn
o pardoniń d'an douar.

13. Re o-deus gallet tec'het kuit,
ya da guzhań er c'hoadoł;
Eno oferniont d'eus an noz,
e bag war vor, a-wechoł.

14. Darn o-deus treuzet ar mor bras,
divroet ha disouten,
Gwell ganto sentiń ouzh Doue
eget sentiń ouzh an den.

15. Gwell ganto debriń, dianken,
er broioł pell, bara kerc'h
Eget debriń bara gwinizh,
bara an diaoul, gant an nec'h.

16. En o ziez, an touerien
a zebr danvez an dud paour,
Goude bezań gwerzhet Doue,
evel Judaz, evit aour.

17. Piv-bennag na fell ket dezhań
mont da gleved an touer,
Zo war var da goll e vuhez,
bet denjentil pe gouer.

18. Tudjentil, ha tud a iliz,
tud diwar maez, sonn o fenn,
An holl Vretoned a waner
ablamour 'maint Kristen!

19. Bremań halles, boued an ivern,
reiń da galon-te d'ar joa,
P'az-peus lakaet hon aelez-ni
e-barzh en neńv da c'houelań!

20. P'az- peus lakaet lezenn an diaoul
e-lec'h gwir lezenn Doue,
P'az-peus lazhet ar veleien,
an dudjentil hag ar Roue.

21. P'az-peuz lazhet ar Rouanez,
p'az-peuz stlapet d'an douar,
He fenn gant penn flour Elesbet,
an itron zantel, he c'hoar.

22. P'az-peus taolet er c'hav hudur
mab ar Roue, eń bugel,
Hag eń dalc'het e-barzh ar fank
da vreinań ha da vervel.

23. Kuzh da benn, heol benniget,
en ur weled torfedoł
Pe-re na dlefe bezań graet
nemet gant drouk-speredoł.

24. Kenavo, Jezuz ha Mari,
dispennet Ho taolennoł [?],
Ha lakaet d'ober paveioł,
gant ar re c'hlaz, er c'herioł.

25. Kenavo, fońs ar vadeziant,
e-lec'h e gavjomp gwechall
Nerzh evit gouzańv ar marv
kent evit yev an dud fall.

26. Kenavo, kleier benniget,
a gane war hor pennoł,
N'ho klevimp mui, en hor gervel,
sul na gouel, d'an ilizoł.

27. N'ho klevimp mui o kanań ge,
siwazh divadez ho penn!
Teuzet, siwazh, gant ar geriz
evit ober gwenneien!

28. Kenavo, Bretoned yaouank,
e c'halver d'an armeoł,
E-lec'h ma goller en un taol
ar feiz hag ar vuhezioł.

29. - Kenavo, va mab, kenavo
d'an draońennoł Jozafat!
Pa vi 'maez d'eus-a Vreizh Izel
piv a zifenno da dad?

30. Pa lammo re ker gant va zi,
me vo klevet o laret:
"Ma vije bet va mab er ger,
en-defe va diwallet!"

31. - Deuz tre divrec'h da vamm gozh,
'-deus da zouget, va bugel,
Deuz war galon '-deus da vaget,
va mabig paour, kent mervel!

32. Pa zistroyi en-dro d'ar ger,
vin aet kuit d'eus ar bed-mań;
Deuz amań, deuz, m'az priatin,
evit ar wech diwezań. -

33. - Tavit, va mamm, tavit va zad,
n'in ket d'ho tilezel;
Chom a rin evit ho tifenn,
evit difenn Breizh-Izel.

34. Reuzeudik bras eo bout gwanaet;
bout gwanaet n'eo ket mezhus.
Nemet plegań d'ar skraberien,
evel tud lent ha kablus!

35. Mar d'eo ret monet d'an emgann,
emgann a rin vit ar vro;
Mar d'eo ret mervel, e varvin,
kuit ha laouen war un dro.

36. M’eus ket aon 'raok ar boledoł
Na lazhint ket va ene!
Pa gouezho va c’horf d’an douar,
Va ene zavo d’an neńv!

37. Araok, paotred vad Breizh-Izel!
Entanań ra va c'halon:
Kreskiń a ra nerzh va divrec'h;
Bevet ar relijion!

38. Bevet an nep a gar e vro!
Bevet mabig ar Roue!
Ha ra yelo ar Baotred c'hlas
da c'h(ouz)out hag-eń zo Doue.
[cf. An Alarc'h]

39. Buhez evid buhez! tud vat;
lazhań pe bout lazhet!
Ret e oa da Zoue mervel
evit gounit war ar bed.

40. Deuz er penn ganeomp, Tinteniak,
gwir Vreton a holl-viskoazh.
Te p'hini 'raok beg ar c'hanol,
morse da benn na droas.

41. Deuit er penn ganeomp, tudjentil,
gwad real demeus ar vro;
Ha Doue a vezo meulet
gant kement kristen ma zo.

42. Hag en-diwezh e teuy endro
e Breizh al lezenn gwirion,
Koulz ha Doue war E aoter,
hag ar Roue war e Dron;

43. Hag a-neuze traonioł Kerne
a teuio glas adarre,
Hag ar galon a zigoro
gant bleuńv an ed hag ar gwez.

44. Neuze, Kroaz Jezuz, or Salver,
a zavo splann war ar bed;
E-harz e zreid lilioł kaer,
druz gant gwad ar Vretoned!
EILVED KAIER DASTUM - DARN KENTAŃ
Cahier de collecte N°2 - Premičre Partie

AR RE C'HLAS (Str. 1) p. 105:

1. (1) Ar chas a harzh! Setu Re-C'hlas!
Tec'homp trezek ar c'hoajoł!
Kasomp holl loened di-araok;
kuzhomp e-touez ar brankoł!




















































































LOEIZ C'HWEZEK pp.19-20

9. (19) Breman hallez, boued an ifern,
reiń da galon d'ar joaiiusted

[Ar barzh a gomz diwar-benn Neker]

16.3 (20) Evit difenn lezenn Doue
bewech ma vije red
11.1 Pellet o-deus ar veleien
ha distrujet an iliz.

11.3 (21) Penn ar Rouanez prest goude-se
kouezhet ivez d'an douar
12.1 Memez devezh a zo bet kouezhet
penn Elizabeth, e c'hoar.

13. (22) Loeļz Seitek hag eń bugel
o-deus dalc'het er prison
Hag o-deus lakaet da vervel
dre 'n nerzh d'eus ar boeson...

14. (23) Deuit d'en-em guzh, heol benniget
o wel’t ar sort torfejoł,
Ne dleont bezań komitet
nemet gant drouk sperejoł!






17. (25) Kenavo, fońs badeziant,
e-lec'h emaon bet nerzhet,
18.1 Evit gouzańviń ar marv .


20. (26) Kenavo Kleier benniget,
a gane war hor pennoł
N‘ho klevan mui ac‘hanomp gervel,
d'ar zulioł ha d'ar goelioł!





























AR CHOUANTED , p. 107/56

5. (33) Tavit, ma mamm, tavit ma zad,
ne vin ket maes deus ar vro








6. (35) Mard’eo ret d’in mont d’an emgann,
emgann a rin 'vit va bro
Emgann a rin d'eus ar re c’hlaz,
d'eus an dud fall, tro war dro

7.(36) M‘euz ket aon d'eus ar bolodoł,
ne lazhin ket ma ene:
Pa gouezho ma c’horf d’an douar,
va ene savo d’an neńv.

8. (37) Deomp araok paotred Breizh Izel,
tanań a ra va c’halon
Kreskiń ra va nerzh em c’hreiz.
bevet ar relijion!






4. (39) Buhez evit buhez, paotred,
lazhań pe bezań lazhet








10. (41) Deuit ganeomp-ni, tudjentil,
gwad uhellań deus ar vro
Ha Doue a vezo meulet
gant kement Kristen a zo






1. (43) Neuze traońioł kaer Breizh Izel,
a teuio glas adarre
Neuze digoro bleuńv an ed
er parkoł evel ma rae,

2.1 (44) Neuze, kroaz Jezuz, hor Salver
a savo splann war an nec‘h
3.2 Lili gwenn, a-us e dreid ha
druz gant gwad ar Vretoned!
EILVET KAIER DASTUM - EILVET DARN
Cahier de collecte N°2 - Deuxičme Partie

AR RE C'HLAS p. 206 / 117

1. Ar chas ' harzh, ' C'hed ar Baotred glas!
Tec'homp trezek ar c'hoajoł!
Kasomp araok holl loened,
gant tizh tec'homp er vro!

2. Allas! allas, labourerien,
e c'houzańvimp-ni bepret?
E c'houzańvimp ar vourc'hizien
hag a wask ar Vretoned?

4. Devet an tier war ar maez,
diskaret ar manerioł,
Devet an eost, koulzh hag ar foenn,
er prajoł hag er parkoł
.
28. (Gelvet a rer ar baotred kreńv)
(2) Strapet ar baotred d'eus ar vro,
da vervel) e broioł pell
O ouelań tadoł ha mammoł,
o ouelań oc'h o gervel:

29. (1) – Kenavo, ma mab, da viken!
Kenavo mab evit mat ;
Pa vis pell eus-a Vrezh Izel,
piv a gonforto da dad?

En marge ą gauche verticalement
7. (2) (1) Laeret, traou sakr an ilizioł,
(dismantret an ilizioł ;)
Dismantret, beteg ar garnel,
dismantret ar relegoł !

En marge ą droite verticalement
28. Kenavo deoc'h paotred yaouank
a zo galvet d'an arme,
E-lec'h e goller war un dro,
an ene hag ar vuhez.

29. Kenavo, ma mab da viken,
ma mab da draonienn Josafat
Pa vit 'maez d'eus-a Vreizh-Izel,
piv a zifenno da dad?

p. 207

Voir ą Rome dans les manuscrits de Bobium bibliothčque ambrosienne les élégies bretonnes de St Colomban & de ses compagnons.

____________________
30.1 Pa zeuy ar Baotred glas em zi,
vin klevet o lavaret:
Pa vin diskaret gant kozhni,
vin klevet o laravet

30.2 - Ma vije bet ma mab er ger,
konfort din en-defe roet.
31.1 Deuz amań, etre ma divrec'h,
deuz ivez, [ma bugel] out...

31. Deuz etre divrec'h da vamm gozh,
deuz- ta O ma bugel!
Deuz amań 'tre divrec'h da vamm,
ur wechig c’hoazh kent mervel.

32. A-barzh ma distroas d’ar ger,
me vo aet d'eus ar bed-mań,
Deuz amań etre ma divrec'h
evit ar wech diwezhań.

A. Kemerit ar chapeled-mań,
Larit hen ur wech bemdeiz : (3)
Hag ar Werc'hez, hor mamm drezhańl
ho tifenn hag ho....]

4. Stlapet ar baotred d'eus ar vro,
skarzhet tier an dud kaezh
Skarzhet ha tanet gant Re c’hlas,
gant soudarded didruez.

4. Tanet an tier war ar maez,
diskaret ar manerioł
Devet ann eost koulz ha ...
-------------

4.1 Skarzet, tanet, ha diskaret
ivez an holl vanerioł
3.2 Lazhet an nep na lavar grik,
merc'hed ha bugaligoł
.
4.2 (1) Devet an eost koulz hag ar foenn
er prajoł hag er parkoł .
5. Devet beteg ar gwez frouezhus
pe droc'het el liorzhoł.

B. Dideotet nep a lar ger,
merc'hed ha bugaligoł.

6. Laeret hor c’hezeg hag hor zaout
hag oc'h ejened siwazh!
Ha kaset, a vandennoł,
da werzhań d'ar c'herioł bras (1).

Au crayon puis ą l'encre
8. Gwastet traońioł kaer Breizh-Izel,
ker druz ha ker glas gwechall
Na glever eno mui bremań,
mouezh den, kennebeut chatal.

En marge ą gauche verticalement.
6. (1) Ar perc'henn, evel ar chatal,
da heul a-wechoł

31. + - Deuz etre divrec'h da vamm gozh,
'-deus da zouget, ma bugel!
Deuz war'r galon '-deus da maget
ur wechig c'hoazh, kent mervel! -

En marge ą droite verticalement.
C. (3) Dalc'h, va breurig, va chapeled:

p. 208

9. Choazh ma ve roet d'am daoulagad,
da skuilhań gwir daeloł
Vit ma heljlin gouelań bemdeiz,
helljin ouelań druz daeloł!

9. Ma hellin, en ur ouelań gwalc'h,
pediń Doue, an Tad mat;
Mez ar bourc'hiz gand e c'hleze,
e-lec'h daeloł, a skuilh gwad.
.
10. C'hoazh ma ve kavet din ur groaz
e-lec'h mont war ma daoulin
Evit goulenn digant Doue
an nerzh p'hini a vank din

11. Mez Ho kroaz sakr, va Doue,
zo diskaret e pep lec'h.
Ha kroaz ar gwinterellerez
a zo savet en he lec’h..
.
12. Bemdeiz ' weler ho peleien
eveldoc'h war ar C'halvar,
Eveld’oc'h, o stouiń o fenn
etre an neńv hag an douar.
(Pa bardonont d'an douar)
.
13. Re ane(zh)e a c'hell tec’het kuit,
en-em guzh ‘barzh ar c’hoajoł,
Zoken oferniont- 'touez ar c’hrec'h,
war vag war vor a-wechoł ;

D. Lec'h ma hellont ober didrouz
hep son ar c'hloc'h hag en noz,
Lec’h ma hellont ober didrouz
hag hep seniń ar c'hleier

27.Teuzet ar c'hleier benniget
da ober gwennegoł
(1) Teuzet ar c’hleier ha lakaet
da ober pezhoł diner,
.
14. Darn all zo ret treuziń ar mor,
divroet ha dizouten :
Gwell gante heuliań reizh Doue
eget heuliań al lezenn
[...giz ar vouc'hizien]
..
En marge ą gauche verticalement.
16. Touerien lakaet en o lec'h
a zebr danvez an dud paour ,
Goude bezań gwerzhet o Doue
evel Judaz evit aour.

. p. 209

Recette contre la goutte
___
½ livre de souffre avec une ½ livre de melasse.
On remue le tout de maniere que cela devienne blanc.
On en prend une bonne cuillerée a café le matin & autant le soir
Prendre garde au froid. = prendre pendant l’acces.
_____
Graines de dalhias & en fleurs pour M. Debevoir,
___
Méthode curative externe des douleurs rhumatismales etc par Comet. d’O, rue de Chaillot 44 bis (Champs Elysées) et passage Vivienne n° 42.
Demander les drogues nécessaires pour traiter p. 27 & 28.
Acheter du baume névropathique & et de la poudre antivčscéralgique & eau réactive.


33. (4) - Tavit ma mamm, tavit ma zad,
n'in ket d'eus ar ger-mań
(N'emaon ket aet-me diganeoc''h
evit ar wech diwezhań)
.
33. Mar 'ma ret din mont d'an emgan
[Mar 'ma ret monet d'an emgann, ]
na mervel rin barzh ma bro :
Mez d'an emgann 'enep ar Re c’hlas,
war ar vro tro-war-dro.

En marge ą gauche verticalement.
18.2 (x) Gwallgaset an dud, ar Vretoned
'balamour emaint Kristen,
20.1 Gwell gante sentiń ouzh Doue
eget, ouzh E vevelien.





En vert: Passages ajoutés.
En rouge: Passages non exploités.
En bleu: Notes personnelles.
En gras: Modifications significatives.


Notes d'itinéraire

p. 209

D'ici ą Kallak
De Mael a Kerbournet
chez Mme de Saint-Prix – a 2 lieues
d’ici ą gauche – de lą ą
Kallak – ą une lieue de Kallak
un pont en bois au bas d’une
descente – quitter la grande route, prendre
sur la droite le pont en bois, route
vicinale mčne ą Poullaouen
ensuite ą une forźt que
traverse la routte vicinale – qui ramčne a Poulaouen

Sous forme de plan
Plouyé - Poullaouen
d’ici ą Collorek prendre le chemin vicinal
Koat Lohan - Chateauneuf - Edern -[?] - Kemper

************************
Structure de "Ar re c'hlaz"

ar vro
ar veleien
ar roué tableau
ą ar chouanet
vijans







Galleg Saozneg