1° GWILHAOUIG KALVEZ (Alfred Bourgeois) I
|
2° GUILLOU KALVE (Dornskrid 1 Keransker) p. 191.2 1. Gwilhaouik Kalvez deus prometet Mont d'ar pardon gant ar verc'hed. a. En-deus kemeret teir lev a-dro O kleved lared Doujet er vro. 2. D'ar Folgoad pa Santez Ana Gwilhaou 'deus lavaret: ["Me a zo bet...] b. - Deus a Zantez Ana e teuan, D'ar pardon d'ar Folgoad ez an. c. - Gaoù a larez e-kreiz da fas: Hirio n'ez eus ket pardon e Folgoad. p. 192.1 d. - Da neb 'ya di a galon vat, Pardon zo 'rio, pardon war-c'hoazh: e. D'ar Folgoat zo pardon bemde, Da kemend ya di gant karantez! 12. - Gwilhaou Kalvez, din lavarit, 13. - Div an(ezh)e zo ma c'hoarezed Hag eben a zo va fried. 15. - Losk ganin ar merc'hed Ha me lesko ganit da fried. 16. - Me a gollfe kentoc'h va buhez Vit a gollfen nikun anezhe. - 18. An aotroù Doujet, dalc'h m'he glevas 'N e c'hwital arc'hant eñ a c'hwezhas. 19. Seitek kavaliour a ziskennas War Gwilhaou Kalvez gant e fenn-bazh. 20. Seitek evit kombatiñ deus ar vazh. 21. Ober al lez war an dachenn Ha seizh anezhe a lazhas krenn 22. Tennet oa warnañ seitek kleon noazh Hag eñ o lazhe gant e vazh. f. - Nez eus ket dre-mañ ur gambr alc"hwezhet Da lakaat enni va merc'hed Keit e vin cheñch eno va roched? g.- Roit-c'hwi din pleun ha paper gwenn Ha me skrivo ur ganaouenn Hag a vo kanet e pep tachenn. |
3° GUILLAOUIC CALVE (Dornskrid Penwern L. 91) 1. - Diganeoc'h va mamm e c'houlenan Koñje da voned da pardonañ D'ar Folgoad pe da Zantez Anan. 2. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit Piv ho kompagnonez da vonet (div wech). 4. N'ed eo sur ar peder femelenn A zo bet amañ bremañ souden. (div wech) 8. Na pa oa o vont war an hent bras An aotroù ar c'hont a rankontras. (div wech) 19. Triwec'h denjentil en ur vandenn Da violiñ peder fumelenn. 12. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit, Na, pelec'h ez it pelec'h oc'h bet? A. - Bet on pediñ evit ma eured. C'hwi eo ar c'hentañ 'm eus pedet. 15. - Pa lez din-me merc'h da amezeg, Me lezo ganit da c'hoarezed. 16. - Merc'h va amezeg na lezo ket Rag ar garg anezhi a zo din roet. B. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit, Na te ouife c'hoariñ ar fleuret? C. - C'hoariñ ar fleuret na oar ket, Med ar vazh a zaou benn mar be red. - 23. Kriz a vije ar galon na ouelje Tachenn ar Folgoat neb a vije. 24. O weled ar yeot glas o ruiañ Gant gwad an tudjentil o skuilhañ D. Nag ar merc'hedigoù a ouele Na ne kavje den ha kement o c'honsolje. Gwilhaouik Kalvez, hennezh a re: D'. - Tavit, merc'hedigoù, na ouelit ket! Beteg ar Roue eo red moned. - 32. - Debonjour deoc'h roe ha rouantez Me zo deuet yaouankik d'ho palez E. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit, Petra eo an torfed ho-peus graet? F. - Triwec'h denjentil am-eus lazhet. An Aotroù Ar Bank an naontekved. G. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit, Gant peseurt arm ho-peus hen lazhet. H. - Me n'em-boa nemed ur penn-bazh E-lec'h ma oa naontek kleze noazh. 39. - Gwilhaouik Kalvez, din lavarit, Ha te ouife c'hoariñ deus ar soudarded? 40. - Degasit int din amañ er porzh Ugent hag ugent me na ran forzh! - 23. Kriz vije ar galon na ouelje Tachenn ar roue neb a vije 24. O oueled ar vein glas o ruiañ Gant gwad ar soudarded o skuilhañ. G. - Na me skrivo dit war paper gwenn Da vale hardi en pep tachenn. H. Na me skrivo dit war paper du Da vale hardi en bep tu. |
4° GWILLAOUIG KALVEZ (Gwerzioù II Luzel) 1. Gwillaouig Kalvez ‘n-eus laret Mond da bardona gand merhed, 2. Da Zantez Anna, d’ar Follgoad, Ha d’ zant Selvestr, a galon vad. a. Hag e-eneus greet peder lev dro Gand aon an Doujet ‘zo er vro ; a. Koulz ‘oa dezañ n’dije ket greet, ‘N Doujet ‘n-eus hen diarbennet. 8. ‘N aotro an Doujet a lare D’e balfrinier, en deiz-se : 9. « Me ‘wel ‘tond peder flah aze, Bremañ am-bo ar choaz aneze. » 10. « Taol pled n’ho-pe hini aneze, Gwillaou ar Halvez ‘zo gante ; 11. Gwillaouig Kalvez, paotr ar vaz, ‘Vid daou na tri n’ra ket a gaz . 12. Aotro an Doujet a lare Da Willaou Kalvez, eno neuze : 12. « Gwillaou Klavez, din-me laret Pe nez-kar deoh eo ar merhed ? » 13. « Unan aneze a zo ma fried, Ha diou all ‘zo ma hoarezed ; 14. Eben ‘zo merh d’eun amezeg, Roet din en karg d’evesaed. » 15. Aotro an Doujet a lare Da Wullaou Kalvez p’hen kleve : 15. « Ro din-me merh da amezeg, Me ‘leusko ganit da bried. » 16. « Koulz marhad ho-po ma fried Hag ho-po merh ma amezeg, 17. Rag c’hwi n’ho-po hini aneze, Pe ‘kollin amañ ma buhez. » B. Aotro an Douje ‘houlenne Euz Gwillaou Kalvez neuze : B. « Gwillaouig Kalvez, din laret, Gand pez armo e c’hoariet ? » C. « Ma eo gand eun tamm skeltrenn gwenn ‘Zo ganen indan ma chupenn ; C. ‘Zo ganen indan ma chupenn, ‘Zo e ano ar geuneudenn. » 18. Aotro an Doujet, p’e-neus klevet, ‘N e hwitell arhant ‘zo kroget ; 18. ‘N e hwitell arhant e krogas, Teir c’hwitelladenn a leuskas : 19. Teir c’hwitelladenn a leuskas, Triweh denjentil ‘n em gavas ; 20. Triweh denjentil ‘n em gavet, D’lemel digantañ e verhed. 23. Kriz ‘vije ‘r galon na ouelje, ‘N plênenn ar Follgoad neb a vije, 24. O weled naonteg kleze noaz Dihouinet ‘eneb ar pennbaz ; 25. Gwillaouig Kalvez ‘c’hoari oute, Gand e verhed euz e goste’ ; 25. Gand e verhed euz e goste’, Hag o zape leh ma kare. Doare all : * i. Pa zave e vaz ‘uz d’o fenn O diskare oll, ‘vel kelien. * 23. Kriz ‘vije ‘r galon na ouelje ‘N plênenn ‘r Follgoad neb a vije, 24. ‘Weled gwad ‘n dudjentil o skuilla Gand baz eur plouezad o laha. D. Merhed Gwillaouig a ouele, Ne gavent den o honsolje ; D. Ne gavent den o honsolje, ‘Med Gwillaouig, hennez a ree. E. « Tavet, merhed, na ouelet ket, Me ‘yel’ bet’ ar roue, mar be red ; 27. Me ‘yel’ bet’ ar roue, mar be red, Da diskuill an aotro Doujet. II I1. Gwillaouig Kalvez ‘houlenne Er gêr a Roazon p’arrue : « Demad ha joa ‘barz ar gêr-mañ, Peleh emañ ‘r prizon amañ ? I2. Peleh emañ ‘r prizon amañ, Ma ‘yel’ Gwillaou Kalvez ennañ ? Hag ar jolierez a laras Da Willaou Kalvez, pa glevas : I3. « Gwillaouig Kalvez, n’ret ket goap, Prizon ‘walh ‘zo ‘vid ho lakaad ; Triweh archer ‘zo bet kaset Evid doned d’ho komered. » I4. Kriz ‘vije ‘r galon na ouelje, En kêr Roazon neb a vije, ‘Weled gwad ‘n archerien o skuilla, Gwillaou Kalvez euz o laha. I5. Merhed Gwillaou Kalvez ‘ouele, Ne gavent den o honzolje ; Ne gavent den o honzolje, Med Gwillaou Kalvez, henenz ‘ree : I6. « T avet, merhed, na ouelet ket, Bet’ ar roue ‘vo red moned ; Me ‘yel’ bet’ ar roue, mar be red, Da diskuill an aotro ‘n Doujet. » III 32. Gwillaouig Kalvez a lare, En palez ar roue p’arrue : 32. « Demad, roue ha rouanez, Me ‘zo deut yaouank d’ho palez. E. « Na, pez torfed az-teus-te greet, M’out deuet ken yaouank d’am gweled ? » F. « Torfed a-walh am-eus-me greet, An aotro ‘n Doujet ‘m-eus lahet, F. Ha triweh e gamaraded, O tivenn oute ma merhed, F Ha triweh archer, o toned, ‘Oa degaset d’am homered. » 12. « Gwillaouig Kalvez, din laret, Pe nez-kar deoh ‘oa ar merhed ? » 13. « Unan aneze eo ma fried, Ha diou all ‘zo ma hoarezed : 14. Eben ‘zo merh d’am amezeg, Roet en karg din d’evesaed. » G. « Gwillaou Kalvez, din-me laret, Gand pez armo e c’hoariet ? » H. « M’eo gand eun tammig skletrenn gwenn, ‘Zo amañ indan ma chupenn ; H. ‘Zo amañ indan ma chupenn, ‘Zo e ano ar geuneudenn. » 39. « Gwillaou Kalvez, din-me laret, C’hwi ‘hoarife euz ma zoudarded ? » 40. « Degaset hanter-kant er porz aneze, Ne ran forz ‘vid c’hoari oute. » 23. Kriz ‘vije ‘r galon na ouelje En porz ar roue, en deiz-se, 24. ‘Weled hanter-kant kleze noaz Dihouinet eneb ar pennbaz ; 25. Gwillaou Kalvez ‘hoari oute Gand e verhed euz e goste’ ; 25. Gand e verhed euz e goste’, Hag o zapoud ‘leh ma kare. 23. Kriz ‘vije ‘r galon na ouelje En porz ar roue, en deiz-se, 24. ‘Weled gwad ‘r zoudarded o skuilla, Gwillaou Kalvez euz o laha. 25. Ar roue Louis a lare Da Willaou Kalvez, neuze : 25. « Gwillaouig, leusket-int brema’, Me ah a raktal da skriva ; g'. Me ‘skrivo dit war baper ru’ Bale hardiz ‘barz en pep tu ; h. Me ‘skrivo dit war baper glaz Bale hardiz ‘barz en pep plas. » (Bet kanet gand ar hemener bihan, en bourk Ploaured, 1863) |
[1] Traduction (les strophes portant le même numéro dans plusieurs chants ont des significations voisines): (1) Guillaume Calvez a promis d'aller au pardon avec ces dames, (2) Au pardon de la Trinité à Guingamp (du Folgoët) avec quatre jeunes femmes. (3) "Si vous allez à Guingamp vous prendrez une épée et un pistolet, (4) Car, sur les grands chemins, il y a des brigands qui enlèveront vos compagnes." (5) "Je ne prendrai ni épée ni pistolet, mais mon brave gourdin de bois blanc (6) Dont les deux bouts sont garnis (7) De pommeaux d'argent blanc!" (8) Le seigneur Pan (=du Parc) au bord de la retenue du nouveau moulin disait: (9) "Je vois là-bas quatre jeunes filles qui relèvent de mon 'gouvernement'" (10) "Taisez-vous, seigneur, n'y songez pas ou vous aurez affaire à forte partie, (11) Car elles sont accompagnées par Guillaume Calvez". (12) Guillaume Calvez, dites-moi, êtes vous proche parent de ces dames?" (13) "Les deux devant sont mes sœurs, celle du milieu est ma femme," (14) La dernière est la fille de mon voisin". (15) "Laissez-moi la fille de votre voisin, je vous laisserez votre femme!" (16) "Je préfèrerais abandonner ma femme plutôt que de vous laisser la fille de mon voisin, (17) Car on m'a confié la charge de la protéger." (18) Le seigneur du Parc à ces mots a soufflé dans un sifflet. (19) Et sept de ses gens ont surgi (20) Ainsi qu'autant de brigands. Ils étaient quatorze au total. (21) "S'ils étaient quatre ou cinq de plus, ils ne me détourneraient pas de mon chemin! (22) S'ils étaient six ou sept de plus, je me moque des nobles de Bretagne!" (23) Cruel le cœur qui n'eût pleuré, sur la grand route de Carhaix, quel qu'il fût, (24) De voir l'herbe verte rougie du sang de ces nobles en train d'expirer! (25) Avec toutes ces jeunes femmes qui pleuraient, elles aussi! (26) "Calmez-vous, Mesdames, nous irons au pardon, quoi qu'il arrive! (27) "Quel que soit le sort que nous réserve Monsieur du Parc, nous irons au pardon de Guingamp!". (28) Le grand roi quand il fut informé, (29) a dit à son page: (30) "Allez dire à Guillaume Calvez, de venir ici me parler. (31) Quand il arrivera au palais, il combattra le maure du roi. (32) "Bonjour, Roi et Reine! Ai-je l'âge requis pour hanter ce palais? (33) Je n'ai pas dix-huit ans accomplis et j'ai pourtant l'honneur de vous voir." (34) "Guillaume Calvez, dites-moi, combattriez-vous mon Maure?" (35) "Faites-le venir céans, Nous lutterons tous deux sur-le-champ." (36) Quand le Maure jeta ses vêtements à terre, Guillaume Calvez jeta les siens par-dessus. (37) Aussitôt que le Maure bondit en l'air, Guillaume tendit son épée pour le recevoir. (38) Le Maure du roi était tué et tous en étaient affligés. (39) "Guillaume Calvez, dites-moi, combattriez-vous mes soldats?" (40) Faites-les venir dans la cour, S'ils étaient deux cents peu m'importerait!" (41) Alors le roi dit à la reine: "Si j'avais des soldats comme Calvez, (42) Je vaincrais le monde entier!" (a) Il fit un détour de trois lieues, car il avait entendu dire que Le Doujet était dans les parages... (b) "Je viens de Sainte Anne et me rends au pardon du Folgoët." (c) Tu as le front de me mentir! Ce n'est pas aujourd'hui qu'a lieu le pardon du Folgoët!" (d) "Pour celui qui s'y rend avec un cœur pur, le Pardon y a lieu tous les jours, aujourd'hui comme demain (e) Pour peu qu'on y aille avec un esprit de charité..." (f) "N'y a-t-il pas par ici une chambre fermant à clé, Pour y loger ces dames , tandis qu'ici je changerai de chemise?". (g) "Donnez-moi une plume et du papier blanc Et je vous écrirai une chanson, que l'on chantera sur toutes les places." (g') "Je vous écrirai sur du papier rouge Que vous pouvez circuler sans crainte de tous les côtés." (h) Je vous écrirai sur du papier bleu Que vous pouvez sans crainte vous rendre en tous lieux." (i) Quand il levait son bâton sur leurs têtes, Il les écrasait comme des mouches. (A) J'ai convié mes amis à mon mariage. Et vous êtes le premier à y avoir été convié." (B) "Guillaume Calvez, dites-moi, savez-vous manier le fleuret?" (C) "Je ne m'y entends guère, mais le bâton à deux bouts ferrés, si nécessaire..." (D) Et les dames pleuraient Sans que personne ne les console Hormis Guillaume Calvez. (D') "Du calme, Mesdames, ne pleurez pas. Car je m'en vais trouver le roi." (E) "Guillaume Calvez, dites-moi, Quel forfait avez-vous commis?" (F) "J'ai tué dix-huit gentilshommes, Monsieur du Parc est le dix-neuvième." (G) Guillaume Calvez, dites-moi, Avec quelle arme l'avez-vous tué? (H) "Je n'avais qu'un "penn-baz" (gourdin) à opposer à 19 épées nues. [2] Note de Luzel concernant le chant N°4: "An Doujet, dont il est question dans cette chanson, signifie en breton “le redouté“. C’est sans doute un qualificatif, plutôt qu’un nom propre, appliqué à quelque seigneur renommé, et craint pour ses violences de toute sorte. Dans une autre version nous avons le seigneur “du Pont“ ou le Comte, car le chanteur disait tantôt l’un, tantôt l’autre, et c’est au pardon de la Trinité à Guingamp que se rendait G. Calvez, quand il fut attaqué par le dit seigneur qui voulait lui enlever sa femme. Enfin quelques versions portent “An Touzet“ au lieu de “Doujet“, ce qui signifie “le Tondu“. 'Ar roue Louis a lare' : Je me rappelle que René Kerambrun me lisait une version de cette ballade vers 1849 et qu’il avait ces deux vers à cet endroit : "Ar roue koz dindan e dao A hoarze euz paotr ar Gwillou" et il croyait reconnaître le roi Louis XI dans ce vieux roi au regard dissimulé et que ces versions appellent il est vrai, le roi Louis. Mais la pièce ne doit pas remonter si haut et je la crois du XXVIIe ou du commencement du XVIIIe siècle." |
[1] Translation (the stanzas under the same number in several versions translate in similar ways): (1) Guillaume Calvez promised to go to the "Pardon" with the ladies, (2) To the "Pardon" of the Holy Trinity in Guingamp (to the Folgoët Pardon) with four young girls. (3) "If you are to go to Guingamp, take a sword and a pistol with you, (4) For, on the highways, there are brigands and they will abduct these girls." (5) "I'll take neither sword nor pistol, only my old dear white wood cudgel (6) Tipped on both ends with (7) White silver knobs!" (8) The Lord Pan (=du Parc) by the race of the new mill said: (9) "I see over yonder four lasses coming who pertain to my 'jurisdiction'." (10) "Be quiet, my Lord, forget all about it or you shall have to contend with no mean opponent, (11) To wit, they are chaperoned by Guillaume Calvez". (12) Guillaume Calvez, tell me, are you a near relative to this ladies?" (13) "The two in front are my sisters, next comes my wife," (14) In the rear is my neighbour's daughter". (15) If you leave to me your neighbour's daughter, I shall leave alone your wife!" (16) "I would rather give up my wife than the daughter of mu neighbour, (17) Because she was entrusted to my protection." (18) The Lord du Parc, when he heard it, blew a whistle. (19) And seven of his confederates loomed up (20) And as many brigands. So that there were fourteen of them in all. (21) "If there were four of five more of them, I wouldn't swerve by an inch from my way! (22) Even if there were six or seven more of them: I scoff at the Breton gentry!" (23) Cruelhearted were who had not cried, passing on the highway to Caraix, (24) At the sight of the green grass reddened by the pouring blood of the dying gentlemen! (25) And all these young lasses, also overflowing in tears! (26) "Be quiet, Ladies, we shall go to the Pardon, whatever may come! (27) "Whatever Lord Du Parc may have in store for us, we shall go to Guingamp's Pardon!". (28) The great king when he was informed, (29) told his page: (30) "Go and tell Guillaume Calvez, that he shall come and speak with me. (31) When he comes to my palace, he shall combat the king's blackamoor. (32) "Good day to you, King and Queen! I am old enough to tread this hallowed place? (33) I am not over eighteen, yet I have the honour to see you." (34) "Guillaume Calvez, tell me, would you fight my blackamoor?" (35) "Have him come here, And we shall wrestle straightaway." (36) When the Moor threw his clothes onto the ground, Guillaume Calvez threw his on top of them. (37) But when the Moor sprang in the air, Guillaume proffered his sword to slay him. (38) And the King's Blackamoor was slain and the king and his attendants were sorry. (39) "Guillaume Calvez, tell me, would you combat my soldiers?" (40) Let them come into the yard, If of them there were two hundreds I wouldn't care!" (41) Now the King said to the Queen: "If all my soldiers were like Calvez, (42) I would conquer the whole world in no time!" (a) He made a three mile detour, because he had heard Le Doujet was around... (b) "I'm coming from Sainte Anne and I go to the Folgoët Pardon." (c) You have the front to lie to me! The Folgoët pardon is not today!" (d) "To whoever goes there with a candid soul, Pardon is every day, today and tomorrow (e) If only you are prompted by love of your fellow man..." (f) "Is there around here a room that may be locked, To lodge these lasses, while I don a new shirt?". (g) "Give me a pen and white paper And I shall write a song, That shall be sung in all streets and squares." (g') "I shall write on red paper That you may travel free anywhere you want." (h) I shall write on blue paper That you may repair to any place you choose." (i) Whenever he lifted his staff over their heads, He swatted them as if they were flies. (A) I asked my friends to my wedding. You are the first guest I asked." (B) "Guillaume Calvez, tell me, can you wield a sword?" (C) "With swords I am not conversant, but with twofold iron-tipped staffs, if necessary..." (D) And the girls wept And nobody comforted them But Guillaume Calvez who did. (D') "Quiet, Ladies, stop crying. For I am going to the king." (E) "Guillaume Calvez, tell me, What offence did you commit?" (F) "I killed eighteen gentlemen. Lord du Parc is the nineteenth." (G) Guillaume Calvez, tell me, With what weapon did you kill him? (H) "I had just a "penn-baz" (cudgel) to dodge 19 unsheathed swords. [2] Note by Luzel to song N°4: "The name "An Doujet" in this song, means in Breton “the fearsome one“. It is a qualifier, rather than a name, applying to some famous potentate of whose violence everybody stood in dread. Another version mentions “du Pont“ or "the Count", since the singer said both and it was to the Trinity Pardon in Guingamp that G. Calvez was going on pilgrimage, when he was attacked by the said lord who wanted to abduct his wife. A few other versions again have “An Touzet“ instead of “Doujet“, which means “the man with closely-cropped hair“. 'Ar roue Louis a lare' : I remember that René Kerambrun read a version of this ballad around 1849 that had two lines at this very place: "Ar roue koz dindan e dao A hoarze euz paotr ar Gwillou" and he understood that king Louis XI was the old king with the evasive glance whom these versions merely name "King Louis". I don't suppose that the piece is that old. It should date to the 17th or early 18th century." |