KONTADENNOU BREIZH diwar-benn MERLINCONTES BRETONS relatifs à MERLINBRETON TALES of MERLINCollectés en Basse et Haute Bretagne |
“Fragment” recueilli par Mme de Saint-Prix Les textes ci-après, publiés entre 1869 et 1986, mettent en évidence l'existence d'une thématique propre aux contes populaires bretons dont le héros est Merlin ou un autre personnage vivant des aventures analogues. A cette liste il convient sans doute d'ajouter un texte découvert par Donatien Laurent entre 2 feuillets du premier carnet de collecte de La Villemarqué (cf. "Aux sources du Barzaz Breiz", p.289). Il en est question sur la page Merlin- Barde de notre site, 2ème § intitulé "Les fragments reçus de Madame de Saint-Prix". Ce texte a été collecté au plus tard en 1839. Bien qu'il soit passablement incohérent, il a clairement trait à la capture de Merlin, telle qu'elle est racontée dans le chant "Merlin-Barde" et contient quelques éléments que l'on retrouve dans certains des récits ci-après: la cage de fer que l'on ferme a clé, transport de "Merlin-le-Grand" dans une charrette, une marmite que l'on fait bouillir, un cheval dont on garnit les sabots de paille... Certains de ces éléments (capture, cage et charriot de fer) sont repris dans une chanson burlesque où un roitelet a pris la place de Merlin. Dans une autre chanson "Ar c'hazh koad", c'est le don de la danse qui est communiqué par l'animal fabuleux sacrifié: un écureuil a remplacé le roitelet. Les N° affectés aux strophes sont ceux des strophes correspondantes (plus ou moins exactement) dans le "Merlin Barde" du Barzhaz. |
A “Fragment” contributed by Mme de Saint-Prix The following texts, published between 1869 and 1986, highlight the existence of a body of topics specific to Breton folk tales whose hero is Merlin or another similar character. To this list it is undoubtedly appropriate to add a text discovered by Donatien Laurent between 2 leaves of La Villemarqué's first collection notebook (cf. "Aux sources du Barzaz Breiz", p.289). This text is discussed on the page Merlin- Barde of our site, 2nd § entitled "Fragments received from Madame de Saint-Prix". It was collected no later than 1839. Although it is quite inconsistent, it clearly relates to Merlin's capture as recounted in the song "Merlin-Bard" and contains elements found in some of the following stories: an iron cage that is locked with a key, "Merlin-le-Grand" being carried in a cart, a cauldron that is boiled, a horse whose hooves are coated with straw... Some of these elements (capture, cage and iron cart...) are included in a burlesque song where a wren took Merlin's place. In another song, "Ar c'hazh koad", it is the gift of dance which is communicated by the fabulous animal sacrificed: a squirrel has replaced the wren. The numbers assigned to the stanzas are those of the (more or less accurately) corresponding stanzas in the "Merlin Bard" of Barzhaz. |
(transcrit KLT) 64. - Merlin, Merlin pelec'h it-hu? you! you! - Amañ-añ! Un devezh eñ-devoa bet da chasseal. Ul laouenanig en-doa tapet. 76-77. Pa oa tapet, tapet e oa Laket er c'hraou da lardañ. Bremañ e vo tenet an den e-maez deuz ar c'hraou... Goude-se vo klasket ur c'higer d'e lazhañ. Pa oa aet da glask ur c'higer d'e lazhañ, 80-82. Goul(enn)as digant an hini gozh Hag e vije aet d'ober tan dindan an dour. Ha pa oa aet d'ober tan dindan an dour Hemañ a oa aet kuit. E ti an hini gozh en-doa aet goulenn lojañ... 71-72. - Me zo awalc'h evit ho lojañ; Boued da reiñ d'eoc'h n'em-eus ket. - Me 'm-eus pemp gwenneg deus ma arc'hant Ha pemp gwenneged bara en-neveus prenet- Hag o daou o-deus koañiet. 1-2. - Mamm gozh, mar karit ma grediñ E-barzh an alez 'z eus ur galopadeg. Mamm gozh, roit din ho ebeul! Me a ya ivez d'ar galoupadeg. - Reiñ a ra dezhañ he ebeul 9-12, 13-15. Da voned d'ar galoupadeg. Laket e oa dezhañ houarnioù plouz, Ur garlc'hedenn plouz hag ur brid plouz. Bremañ hemañ a ya gant e varc'h da dal an alez Hag e oa laret: "An hini a vije lampet 16. Dreist ar barrier bras, vije bet dezhañ merc'h ar Roue." Bremañ a eont toud, an eil war egile, Da gavoud ar roue. Ar roue ha goulenne digant e verc'h. - Emañ eñ! Emañ eñ! - hag e voa losket. 31. Ur bannac'h gwad dezhañ gant ar sabrenn. Ar roue a lavaras dezhañ, Mar na vije ket degaset violoñs Merlin-Vras dezhan, E vije lazhet anezhañ. Neuze, ha ya da glask ar violoñs. 30, 32. A vez staget gant peder chadenn aour a-us d'e wele, Hag eñ troc'has div anezhe Hag eo aet d'ar bod skav Ha lavaret: "Kant!" Hag eñ troc'has div all. 62. Hag eo aet endro d'ar bod skav Ha lavaret: "Kant!". Hag eñ da voned da gavout ar roue. Ar roue a lavaras dezhañ Mar ne vije ket gallet 63. Degas Merlin-Vras da gavout anezhañ, Eñ vije lazhet anezhañ. Hag eñ ez eas tapout ur charaban Da voned da gavout anezhañ. Hag e lavare dezhañ ha na devoa ket gwelet 67. Un den o passeal amañ ha merc'h ar roue gantañ. - Geo!, emezañ, me m'eus gwelet un den O tremen amañ ha merc'h ar roue gantañ, Ha ma violoñs a zo aet gantañ; Hag hemañ hag a lavaras dezhañ: 87-88. - Deus ganin-me e-barzh ma charaban Hag ez eomp hon-daou da glask anezhañ!- Hag eñ en-deus paket anezhañ E-barzh en ur kachot houarn, Hag alc'hwez anezhañ warnañ. 89-90. Ha da voned da borzh ar roue Hag e tiskoue anezhañ dezhañ Ha pa voa gwelet anezhañ E voa losket kuit. |
(FRANCAIS) 64. -Merlin, Merlin, où allez-vous? You! you! - Ici -i! Un jour qu'il était allé chasser, Il avait pris un roitelet; 76-77. Quand il était pris et bien pris On l'a mis dans la crèche à engraisser. Maintenant on tirera l'homme de l'étable... Ensuite on demandera au boucher de le tuer. Quand il fut parti chercher un boucher pour le tuer, 80-82-. Il demanda à la vieille Si elle irait faire bouillir la marmite. Et lorsqu'elle fut partie, Lui-même s'en alla. Il s'en fut chez la vieille demander à loger. 71-72. - Je veux bien vous loger, Mais je n'ai rien à vous donner à manger. - De mon argent il me reste cinq sous. - Et il acheta pour cinq sous de pain Et ils dînèrent tous les deux. 1-2. - Grand'mère, si vous voulez me croire, Il y a dans l'allée une course de chevaux. Grand'mère, donnez-moi votre poulain! Moi aussi, je vais à la course! - Elle lui donne son poulain 9-12, 13-15. Pour aller à la course. On lui mit des fers en paille, Une guirlande de paille et une bride de paille. Le voilà qui se rend à cheval au bout de l'allée, Quand on annonce: "Celui qui aura sauté 16. Par dessus la barrière, aura la fille du roi!" Maintenant tous vont, l'un après l'autre, Trouver le roi. Le roi demanda à sa fille: - C'est lui, c'est lui- et on lui tira 31. Une goutte de sang avec le sabre. Le roi lui dit Que s'il ne lui rapportait pas le violon de Merlin-le -Grand, Il le tuerait. Alors il va chercher le violon 30, 32. Fixé par quatre chaînes d'or au-dessus de son lit, Et il en coupa deux; Et il alla au bouquet de sureaux Et il dit "cent", Et il coupa les deux autres. 62. Il retourna au bouquet de sureaux Et il dit "cent". Et il s'en fut trouver le roi. Le roi lui dit Que s'il ne pouvait pas 63. Lui ramener Merlin-le -Grand, Il le tuerait. Et lui, il alla chercher une charrette Pour le ramener. Et il lui demanda s'il n'avait pas vu 67. Passer ici un homme avec la fille du roi. - Mais si, dit-il, j'ai vu un homme Passer ici avec la fille du roi; Et il a emporté mon violon!- Et l'autre lui dit: 87-88. - Viens avec moi dans ma charrette Et nous irons tous-deux le chercher!- Et il l'a enfermé Dans une cage de fer Qu'il a fermée à clé. 89-90. Et de s'en aller à la cour du roi Auquel il le montra. Puis quand on l'eut bien regardé On l'a laissé repartir. |
(ENGLISH) 64. -Merlin, Merlin, Where are you going? Yoo! yoo! - Here! Once he went a-hunting, He had caught a wren; 76-77. It was caught and well caught It was put in a crib to be crammed. Now the man was taken out of the crib... Then the butcher will be called in to slaughter him. When he went to fetch a butcher, 80-82. He asked the old woman If she would go and kindle a fire under the cauldron. And when she was gone, Off he went. To her house and asked for accommodation. 71-72. - I readily will put you up, But I have nothing to feed you on. - I have but five shillings left. - And he bought five shillings' worth of bread And the both dined together. 1-2. - Granny, if you care to trust me, There is a horse-race in the alley. Granny, give me your foal! I'll go to the race, I will! - She gives him her foal 9-12, 13-15. To go to the race. Straw horseshoes were put him on, A garland of straw and a bridle of straw. And now he rides to the end of the alley, When there is an announcement: "whoever will jump 16. Over the barrier shall have the King's daughter to wife!" Now all of them they go in turn And beseech the king. The king asked his daughter: - That's him, that's him! - and they drained 31. From him a drop of blood with a sabre. The king said to him That if he would not bring him Merlin-the-Great's fiddle, He would kill him. Now he went in search of the fiddle 30,32. Fastened by four gold chains above his bed, He severed two of them; Then he went to the bunch of elder trees And he said "a hundred", And he severed the other two chains. 62. He went back to the elders And he said "a hundred". And he went back to the king's palace. The king said to him That, if he failed to 63. Bring him Merlin-the-Great himself, He would kill him. And he went and fetched a waggon To carry him on. And he asked him if he had seen 67. A boy and the king's daughter pass by here. - O yes, he said, I did see a man Pass by here with the king's daughter; And he has robbed my fiddle! - And the other told him: 87-88. - Come with me on my cart, We will look for him, both of us!- Now he locked him up In an iron cage And he turned the key. 89-90. And he went to the court of the king And showed him the prisoner. And when the king had looked his fill They let him go. |
MARV AL LAOUENAN 64. Un devez o pourmen oan bet, Un devez o pourmen oan bet Eul laouenanig 'm-boa paket. Deus d'ar ger, Pier, 'vit Gallig et Gallan Ah, versez dans mon verre! Ha mar d'out kountant! 76-77. Pa oa tapet, tapet a oa, Oa laket er c’hraou da lardañ. a. Pa oa lardet, lardet a oa, Klasket ar c’higer d’hen lazhañ. b. Ar c’higer hag e vevelienn, Holl krient forzh, war bouez ho fenn ; c. Na oant ket evit hon derc’hel, Pa welas tont paotr e gontel. 87-88. Pevar c’har hag i houarnet Zo êt d’gass he bluñv d’an Naoned; d. Ha c’hoazh a zo chomet er gêr, D’akoutriñ pevar gwele kaër. e. O tistrei ahane d'ar gèr, Me am boa gwelet c'hoari gaer ; f. Gwelet ar fubu o torna, Hac ar helien o tiblousa ; g. Ar haz oh ober tro al leur, Triweh logodenn euz e heul ; h. Triweh logodenn hag eur raz, Souden ho do buhez ar haz ! i. Kouskit aze, ma mabig-me, Ken 'savo 'n heol en beg ar gwez. |
LA MORT DU ROITELET 64. L'autre jour, en me promenant, L'autre jour, en me promenant J'ai attrapé un roitelet. Venez chez moi, Pierre Avec Gallig et Gallan Ah, versez dans mon verre! Tant que vous voudrez! 76-77. Quand je l'eus pris et bien pris Je l'ai mis dans la crêche à engraisser. a. Quand il fut bien engraissé, On alla quérir le boucher pour le tuer. b. Tant le boucher que ses valets Tous criaient à tue-tête. c. Il n'y avait pas moyen de le tenir Quand il vit arriver l'homme au couteau. 87-88. Il fallut quatre charettes bardées de fer Pour transporter à Nantes toutes ses plumes. d. Et il en resta à la maison De quoi remplir quatre beaux lits. e. En revenant de là (de Nantes) à la maison, Je vis beau jeu (merveille :) f. Je vis les cousins (moucherons) qui battaient, Et les mouches qui enlevaient la paille ; g. Le chat faisait le tour de l'aire, (Ayant) dix-huit souris à ses trousses ; h. Dix-huit souris et un rat ; Ils auront bientôt la vie du chat i. Dormez là, mon fils chéri, Jusqu'à ce que le soleil soit au sommet des arbres. |
THE WREN'S DEATH 64.The other day I took a walk The other day I took a walk When a wren suddenly I caught. Come to my house, Peter, Along with Gallig and Gallan! Please, fill my glass As high up as you want! 76-77. It was caught and caught well, indeed And was kept in a crib to feed. a. Once it was fat as expected The butcher came to slaughter it. b. The butcher cries. So do his mates Everybody vociferates c. They did their best to hold it fast When it saw the man with the knife. 87-88. Four cartloads of an iron cart Of its feathers for Nantes now start. d. And there is left of them at home Enough to fill four eiderdowns... e. When I went back home from Nantes I was startled by the view f. Of a swarm of midges that were threshing While flies were removing the straw. g. The cat was runing around the floor With eighteen mice chasing after him. h. Eighteen mice as well as a rat. Soon they'll take revenge on the cat. i. Sleep, O sleep, my dear child, Until the sun rises over the trees. |
Les 7 premiers chapitres distingués ci-après appartiennent à la thématique commune du Merlin de Bretagne: personnage surnaturel qui vient en aide au héros, poursuite ralentie par l'abandon d'objets que le poursuivant rapporte chez lui de façon illogique, mention d'une boule d'or qui joue un rôle dans l'évasion de Merlin... Ce n'est pas le cas des deux derniers chapitres. Luzel en 1869 n'était pas encore familiarisé avec ladite thématique et ne fait donc pas le rapprochement qui s'impose entre Merlin et Thérèse, la princesse métamorphosée en jument du conte Koadalan. En revanche, dans les notes qui accompagnent la publication de ce texte dans ses "Contes et récits populaires des Bretons armoricains" (1869), il évoque, à propos de la course-poursuite entre Koadalan et les trois diables, entrecoupée de métamorphoses multiples, la poursuite de Gwion par Keridwen dans le "Hanes Taliesin" gallois qu'il connaissait par la traduction anglaise de Ed. Davies publiée par Jules Leflocq dans "Etudes de mythologie celtique", p.69. Il ne formule aucune hypothèse quant à l'origine de cette similitude qui mériterait pourtant qu'on s'y attarde. La fameuse "querelle du Barzhaz" qui avait éclaté deux ans plus tôt, le conduit peut-être à une telle prudence. Luzel ne signale pas non plus que La Villemarqué se réfère au même poème sur l'engendrement de Taliésin à propos de la strophe "Six" (2ème tercet) des Séries (p. 11 de l'édition 1867, note 4 : "Myvyrian Archaiology of Wales, t. I, p.17 et ss."). Il est vrai que l'épisode inséré dans les "Séries" (le nain qui porte son doigt à sa bouche) ne recoupe pas celui de la poursuite, repris de façon si étonnamment fidèle par la tradition orale bretonne. Il le précède. Luzel insiste sur le fait que ce conte est calqué avec "une grande fidélité sur le texte authentique". Le conteur est Jean-Marie Guézennec, charpentier à Plouaret et la collecte faite par Luzel lui-même date de janvier 1869. Par ailleurs il indique que "Le nom de Koadalan, traduit en français, serait Bois-Allain; — mais je doute fort que ce soit là le nom primitif, car nos conteurs populaires ont la fâcheuse habitude de changer arbitrairement les noms, ceux des personnages comme ceux des lieux, et de leur substituer d’autres noms, généralement connus de leur auditoire." |
The first 7 chapters below deliver the usual narrative on Merlin of Brittany implying: a supernatural character coming to the hero's aid, a pursuit slowed down by throwing back things that the pursuer carries home systematically, a golden ball which plays a pivotal part in Merlin's escape... This does not apply to the last two chapters. Luzel in 1869 was not yet familiar with the said theme and therefore did not make the evident connection between Merlin and Thérèse, the princess transformed into a mare in the Koadalan tale. On the other hand, in the notes which accompany the publication of this text in his "Folk tales and stories of the Armorican Bretons" (1869), he mentions, in connection with the pursuit of Koadalan by the three devils, a race interspersed with multiple metamorphoses, the pursuit of Gwion by Keridwen in the Welsh "Hanes Taliesin" which he knew from the English translation by Ed. Davies published in French by Jules Leflocq in "Studies in Celtic Mythology", p.69. He does not set forward any hypothesis as to the reason for this likeness which nevertheless deserves attention. The famous "Barzhaz quarrel" which had broken out two years earlier, perhaps led him to such cautiousness . Luzel also does not point out that La Villemarqué refers to the same poem on the engenderment of Taliésin in stanza "Six" (2nd tercet) of his Series (p. 11 of the 1867 edition, note 4: "Myvyrian Archaiology of Wales, t. I, p.17 & seq."). It is true that the episode inserted in the "Series" (the dwarf who puts his finger to his mouth) does not overlap with that of the chase, taken up so surprisingly faithfully by Breton oral tradition. It precedes it. Luzel insists that this tale is modeled with "great fidelity on the authentic text". The storyteller is Jean-Marie Guézennec, carpenter in Plouaret and the collection made by Luzel himself dates from January 1869. Furthermore Luzel states that "The name Koadalan, in French, would be Bois-Allain; - but I very much doubt that this is the original name, because our popular storytellers have the unfortunate (?) habit of changing names arbitrarily, those of the characters as well as those of the places, and to substitute other names for them, generally known to their audience." |
Ur wez a oa daou denig hag a defoa ur mab digwet gant he bemzek pe c’houezek vloaz. Ha ’vel ma oant paour hag ho defoa poan braz o vewa, un dez a larjont d’éhan: — Rèd a vo did, ma faotr, mont un tu bennag da c’honid da voued. — Ma! a lâras ar paotr, mont a rin. Ewenn Koadalan a oa he hano, ével hé dad. He dad a ro d’éhan tric’houec’h diner, he vamm, un anter-dousenn grampoez, hag ec’h a-kuit ar paotr. Pa oa o vont gant ann hent, a tigwezas gant-han un aotro gwisket kaer, pini a laras d′ehan: — Pelec’h ec’h ez ével-se, ma faotr? — Da vale-bro; da glask da c’honid ma boued. — Mar kares dont ganen? — Ia a-walc’h, na ran ket a forz gant piou. — Goud a rez lenn? — Un tammig, met nann kalz. — Neuzé na out ket ann hini a glaskan, mar ouzoud lenn. Hag ec’h eaz ann aotro a-rok. — Sell! a laras neuzé Koadalan d’ehan he-unan, na tléjenn ket bea lâret a ouzoun lenn; me a vije bet mad gant[ann]aotro-se. Rèd eo d’in trei ma chupenn war ann tu-gill ha mont d’hen diarbenn; na anaveo ket an-hon. Ober a ra ével-se, lakad he chupenn war ann tu-gill, redek dré ar parko hag em gavoud aré diarok ann aotro war ann hent. — Pelec’h ec’h ez ével-sé, ma faotr? a lâr aré ann aotro d’ehan. — Da vale-bro, da glask bara da c’honid. — Dont a raes ganen? — Ia a-walc’h. — Goud a rez lenn? — Na ouzoun ket da! Ma zud a zo re-baour ewit ma c’hass d’ar skôl. Neuzé a krogas ann aotro en-han hag a savas gant-han en er, uhel, uhel. Diskenn a eure gant-han e-kichenn ur c’hastell-kaer, en un ale vraz, lec’h ma oe souezet o welet skrivet war delio ar gwez: — Ann hini a antre aman, na sorti kén. — Ma teuas c’hoant d’ehan mont-kuit, met penoz? Antren a reont ho daou bars ar c’hastell; debri hag eva a reont, ha goudé koan, a kousk mad en ur gwélé-plun. |
Il y avait une fois deux pauvres gens qui avaient un fils âgé de quinze ou seize ans. Comme ils étaient pauvres et qu’ils avaient beaucoup de peine à vivre, ils dirent un jour à leur enfant: — Il te faudra, mon fils, aller gagner ton pain quelque part. — C’est bien, répondit le gars, j’irai. Il s’appelait Yves Koadalan. Son père lui donna dix-huit deniers, sa mère, une demi-douzaine de crêpes, et le gars partit. Comme il s’en allait, sur la route, il rencontra un seigneur bien mis, qui lui dit: — Où vas-tu comme cela, mon garçon? — Voyager, pour chercher à gagner mon pain. — Veux-tu venir avec moi? — Je veux bien; peu m’importe avec qui. — Sais-tu lire? — Un peu, mais pas beaucoup. — Tu n’es pas celui que je cherche, si tu sais lire. Et le seigneur poursuivit sa route. — Tiens! se dit alors Koadalan, je n’aurais pas dû dire que je sais lire; j’aurais été bien avec ce seigneur-là. Il faut que je retourne ma veste, pour aller au-devant de lui; il ne me reconnaîtra pas. Il fait ainsi; il met sa veste à l’envers, court à travers les champs et se retrouve sur la route au-devant du seigneur. — Où vas-tu comme cela, mon garçon? lui dit encore celui-ci. — Voyager, pour chercher à gagner mon pain. — Voudrais-tu venir avec moi? — Volontiers. — Sais-tu lire? — Non certainement; mon père est trop pauvre pour m’envoyer à l’école. Le seigneur le saisit alors et s’éleva avec lui en l’air, très-haut. Il descendit près d’un beau château, dans une grande avenue, où Koadalan fut bien surpris de voir écrit sur les feuilles des arbres: — Celui qui entre ici, n’en sort plus-. Ce qui lui donna l’envie de s’en aller; mais comment? Ils entrent ensemble dans le château; ils mangent ensemble et, après le souper, Koadalan dort bien dans un lit de plume. |
Ann de warlerc’h ar beure a lâr ann aotro d’ehan: — Arsa ma faotr, me a ha breman en hent, wit un dro am euz da ober, hag a renki chomm da unan aman épad un dez hag ur bloaz. Na vanko netra d’id en ti-ma; sell aman ur zerviedenn, ha p’as bo c’hoant a un dra bennag da debri pé da eva, n’as bo netra da ober nemet lâret d’ehi: Serviedenn, gra da dever; digass d’in ann dra-ma-dra! Ha kerkent a tigwezo ar pez as bo goulennet. Deuss ganen breman, ma tiskouezin d’id da labour bemdé. Hag hen kassas d’ar geginn, lec’h ma oa ur pot-houarn braz-braz war ann tan: — Sell azé ur pot-houarn hag a renki dewi indan-han diou gordenn-goad bemdez; ha na euz forz petra a glewi en-han, na selaou ket, ha gra tan bépred. Eomp breman d’ar marchosi. Sell azé ur gazek treut, hag ur fagodenn-spern dira-z-hi, el lec’h melchon. Met ur pred-all a défé c’hoaz. Sell aman ur vaz gargal ewit hi dorna, ken a c’houezi. Kommer ar vaz, ha gwelomp ha te a oar skei. Ha Koadalan da skei war al loen-paour euz he wella. Mad, mad, na skoës ket fall. — Breman a weles aman un eubeul iaouank, hag a vo rèd d’id rei melchon ha kerc’h d’ehan, kement ha ma karo debri. — Eomp breman d’ar c’hambrjo. Sell aman unan ha na digori ket, ha homan-all ken-neubeud. Sell mad, rag mar tigwezfé d’id digori unan ann diou gambr-se, gwaleur d’id! Ar re-all holl a c’halli da digori ha bale dré ar c’hastell ével ma kâri. Pa hen doe lâret kement-se holl, ec’h eaz-kuit. Arsa en ti biou on-mé aman iwe? En ti ann Diaoul, martézé. Met gwelomp da genta hag a ve gwir ar pez hen euz lâret euz he zerviedenn. — Serviedenn, gra da dever! Digass d’in kig-moc’h, ha rost, ha gistr mad ha gwinn! Ha kerkent a em gavas ann treo-sé holl war ann daol. Hola! a-vad, a laras neuze, mad eo ann dro! Em vezwi a reaz, hag a chommas kousket war ann daol. Pa dihunas, en-bezr: — Poent braz eo d′in, éméhan, ober ma labour! |
Le lendemain matin, le seigneur lui dit: Or ça, mon garçon, je vais partir maintenant pour un voyage que j’ai à faire. Tu resteras seul ici pendant un an et un jour. Rien ne te manquera dans cette maison. Voici une serviette et, quand tu voudras manger ou boire, tu n’auras qu’à lui dire:«Serviette, fais ton devoir; apporte-moi telle ou telle chose!» et aussitôt arrivera ce que tu auras demandé. Maintenant, suis-moi, pour que je te montre ton travail de chaque jour. Et il le conduisit d’abord à la cuisine, où il y avait une grande marmite sur le feu. — Voilà une marmite sous laquelle il te faudra brûler deux cordes de bois par jour, et n’importe ce que tu y entendras, n’écoute pas et fais toujours du feu. Allons maintenant à l’écurie. Voilà une jument maigre qui a devant elle un fagot d’épine, en guise de trèfle. Mais on lui donne encore un autre régal. Voici un bâton de houx avec lequel tu la battras, jusqu’à ce que tu sues. Prends le bâton, et voyons si tu sais frapper. Et voilà Koadalan de battre la pauvre bête, de toutes ses forces. — Bien, bien! tu ne frappes pas mal. Tu vois ici, à présent, un jeune poulain auquel il faudra donner du trèfle et de l’avoine autant qu’il en voudra manger. Allons maintenant voir les chambres. En voici une que tu n’ouvriras pas; ni cette autre non plus. Regarde bien, car si tu venais à ouvrir une de ces deux chambres, malheur à toi! Toutes les autres, tu pourras les ouvrir et te promener partout dans le château. Après avoir fait toutes ces recommandations, le seigneur partit. Or ça, chez qui donc suis-je ici? se dit alors Koadalan; chez le Diable, peut-être? Mais, voyons d’abord si ce qu’il m’a dit de sa serviette est vrai. — Serviette, fais ton devoir! apporte-moi du lard et du rôti, et de bon cidre et du vin! Et aussitôt tout cela se trouva sur la table. —À merveille! dit-il alors, tout va bien. Et il s’enivra et s’endormit sur la table. Quand il se réveilla: Il est grand temps, se dit-il, que je me mette à l’ouvrage! |
Ha setu-han da ober tan, un tan-ifern, indan ar pot-houarn-braz. Hag a klewé ebars un drouz vraz ével huanado ha klemmo ineo en poan. Met na rez ket a galz van, hag ec′h eaz neuzé d′ar marchosi. — Rei a ra melchon ha kerc′h d′ann eubeul iaouank, ha goudé a lem he chupenn, a krog er vaz gargal, hag a em laka da dorna Théréza euz he wella. (Théréza a oa hano ar gazek treut.) — Paoues, den-fall! bez truez ouzin! a lâr ar gazek . — Petra, c′hui a gomz iwé? — Ia, rag me na on ket bet a bep-amzer ur gazek evel ma ′z on breman, siouas! — En ti biou ec′h on aman iwé éta, ma komz al loened ével ann dut? — En ti brasa majisian a zo war ann douar, ha mar na gares diwall, a-benn un dez hag ur bloaz a c′hoarvezo ganid evel ganen, ha martéze gwasoc′h c′hoaz. — Ha na ve ket gallet kavoud ann tu da em denna a-c′han? — Diez a vé; ha koulzgoudé ma karfes ober holl evel ma lârin d′id, ec′h halfemp martézé em denna c′hoaz euz a grabano ann Diaoul-sé. — Lâret d′in buhan, rag me a zo prest da ober holl ewit mont a-c′hann. Ké prim d′ann diou gambr a zo difennet ouzid ho digori, hag a kavi eno tri levr ruz, daou en unan, unan en ében. Digass ganid ann tri levr-se, hag evel ma ouzoud lenn, a vi gant-he brasa majisian a zo war ar bed, ha mestr ar c′hastell-man a gollo gant-hé he holl c′halloud. Mont a ra Koadalan d′ann diou gambr difennet, hag a tigass gant-han ann tri levr ruz. — Mad! émé Dereza; lenn breman al levrio. Lenn a ra, ha dre ma lenné, a wélé treo spontuz, heuzuz; met deski a re iwe a bep-seurt treo, ha dreist-holl ann tu da em drei er stumm hag en doaré ma karjé. — Breman, émé Déréza, a zo un aigl azé war ann tour brasa, hag hennès, pa hon gwelo o partia, a em lako da ober kement a drouz gant he diou-eskel, ha da grial ken krenv, ma klewo ar majisian, na euz forz pelec′h a vo, hag a teuio d′ar gèr kerkent. Rèd a vo did erreï d′ehan he diou-eskel hag he benn etre he diouskar. Kousket eo breman. Mont a ra Koadalan da glask kerdenn da erreï he diou-eskel hag he benn d′ann aigl, hag a teu are da gavoud Thérésa. — Breman a vo rèd d′id lakad ann tan en ur bern-koad a seiz-ugent kordenn a zo azé bars ar porz. Lakad a ra ann tan er c′hoad, ha setu un tan-ifern! — Breman a zo azé ur c′hloc′h, hag a zôn anehan he unan, pa c′hoarve un dra-bennag a newez er c′hastell, hag a vo rèd d′id hen dideoda hag hen stoufa neuze gant stoup. Dideoda a ra Koadalan ar c′hloc′h, hag hen stoufa gant stoup. — Breman, ewit dont da vea ur Prinz kaer, kerz da walc′hi da benn en ur feunteun a zo azé en traon ar porz. Gwalc′hi a ra he benn er feunteun, ha kerkent he vleo a deu da vea alaouret holl. |
Et le voilà de faire du feu, un feu d’enfer, sous la grande marmite. Et il y entendait un bruit étrange, comme des soupirs et des plaintes d’âmes en peine. Mais il s’en inquiéta peu, et il se rendit à l’écurie. Il donna du trèfle et de l’avoine au jeune poulain, puis il ôta sa veste, prit le bâton de houx et se mit à battre Thérèse de son mieux. (C’était le nom de la jument maigre.) — Arrête, méchant, aie pitié de moi! cria la jument. — Comment, vous parlez donc aussi, vous? — Oui, car je n’ai pas été toujours une jument, comme je le suis maintenant, hélas! — Chez qui donc suis-je ici, où les bêtes parlent comme les hommes? — Chez le plus grand magicien qui soit sur la terre, et si vous ne voulez prendre bien garde, il vous arrivera comme à moi-même, et peut-être pis encore. —Et ne peut-on donc sortir d’ici? — C’est difficile; et pourtant si vous voulez faire comme je vous dirai, peut-être pourrions-nous échapper tous les deux à la griffe de ce démon. — Dites-moi, vite, car je suis prêt à tout faire pour sortir d’ici. — Allez aux deux chambres qu’on vous a défendu d’ouvrir, et vous trouverez là trois livres rouges, deux dans une des chambres, un seul dans l’autre. Prenez et emportez ces trois livres, et, puisque vous savez lire, avec eux, vous serez vous-même le plus grand magicien du monde, et, en les perdant, le maître de ce château perdra aussi tout son pouvoir. Koadalan se rendit aux deux chambres défendues et prit les trois livres rouges. — Bien! dit Thérèse; lisez à présent ces livres. Koadalan se mit à lire, et, à mesure qu’il lisait, il voyait des choses effrayantes, horribles; mais il apprenait aussi toutes sortes de secrets, et surtout la manière de prendre telle forme et telle ressemblance qu’il lui plairait. — Maintenant, reprit Thérèse, il y a là un aigle au sommet de la plus grande tour, et celui-là en nous voyant partir fera un tel vacarme avec ses ailes et poussera des cris si retentissants, que le magicien tendra, n’importe où il sera, et il accourra aussitôt. Il faut lui lier les ailes et la tête entre ses jambes. Il dort à présent. Koadalan alla chercher des cordes, pour lier les ailes et la tête de l’aigle, puis il revint vers Thérèse. — Maintenant il faut mettre le feu à un tas de bois de cent quarante cordes qui est là dans la cour. Koadalan mit le feu au tas de bois, et voilà un feu d’enfer! — Il y a encore là une cloche qui sonne d’elle-même, quand il y a quelque chose de nouveau au château; il faut lui enlever la langue (le battant), puis la bourrer d’étoupe. Koadalan enleva la langue de la cloche et la bourra d’étoupe. — Maintenant, pour devenir un beau prince, allez vous laver la tête dans l’eau d’une fontaine qui est là au bas de la cour. Il se lava la tête à la fontaine, et aussitôt ses cheveux devinrent d’or. |
— Breman stag d′in plouz ha stoup indan ma zreid, ′wit na rin ket a drouz war bave ar porz, o vont-kuit. Ober a ra se aré. — Tap breman ann éponj, ann torch-plouz hag ar skrivell, — ha dreist-holl na ankouaz ket ann tri levr ruz. — Gret eo. - Pign war ma c′hein breman hag eomp-kuit buhan. Ann aigl na hell ket kriall, ar c′hloc′h na zôn ket iwé, ha setu-int o vont d′ann daou-lamp ruz! Pa oant êt ur pennad, a lâr Theresa da Koadalan. —Sell war da lerc′h; na weles netra o tont? —Eo; ur bagad chass; hag a réd, hag a réd! — Tol buhan ann torch-plouz war da lerc′h. Teurrel a ra ann torch-plouz, hag ar chass a lamp warnehan hag a réd d′hen kass d′ar gèr. — Sell war-da-lerc′h, — a lâr aré Thérésa ur pennadig goudé, na weles netra? — Nann sur, met ur goumoulenn a deu war-n-omp, hag a zo ker du, ma téféla ann dé gant-hi. — Ar majisian a zo en kreiz ar goummoulenn-se! tol buhan ar skrivel. Teurrel a ra ar skrivel, hag ar majisian a ziskenn euz ar goummoulenn, he zap hag ec′h a d′he chass d′ar gèr. — Sell c′hoaz war da lerc′h, a lâr are Thérésa, ur pennadig goudé, na weles netra? — Eo! ur bagad brini, hag a deu war-n-omp a denn-askel! - Tol buhan ann éponj! Teurrel a ra ann éponj, hag ec′h a ar brini d′hen kass d′ar c′hastell. Skuiza a ré Thérésa baour; met leun a oa a galon. —N′hon euz ken nemet c′houezek lew da ober, emehi, ewit tapout ar ster, ha mar gallomp hi zrémenn, ez omp zalwet, rag n′hen défo galloud a-bed neuzé ar majisian war-n-omp; met sell bepred war da lerc′h; na weles nétra? —Eo, ma Doué! ur c′hi-barbet du war hon zeulio! Pa oa Thérésa o lampad bars ar ster, a oa iwe ar c′hi-barbet du o kregi en hé lost, ken a chommas gant-han leiz he c′heno a reun. Met un tammig re-divezad a oa! — Un tol mad eo d′id, eméhan, o skrigna he dent, bea êt diwar ma douar! — Ia, met breman me a ra goap anout, ha da dri levr ruz a zo ganen! — Ia, siouas! met ar re-se a deuio c′hoaz d′ar gèr. —Gwelet a vo! Hag ar majisian d′ar gèr neuzé, fuloret braz hag oc′h ober tan ha kurun! |
— Maintenant, garnissez mes pieds de paille et d’étoupe, pour que je ne fasse pas de bruit sur le pavé de la cour, en partant. Il fait encore cela. — Prenez maintenant l’éponge, le bouchon de paille et l’étrille, et surtout n’oubliez pas les trois livres rouges. — C’est fait. — À présent, montez sur mon dos, et partons, vite. L’aigle ne peut plus crier, ni la cloche sonner, et ils partent au triple galop (littéralement: galop rouge). Au bout de quelque temps, Thérèse dit à Koadalan: — Regardez derrière vous; ne voyez-vous rien venir? — Si, une meute de chiens; et ils courent, ils courent! — Jetez, vite, le bouchon de paille derrière vous. Il jette le bouchon de paille, et les chiens sautent dessus et courent le porter au château. — Regardez encore derrière vous, dit Thérèse un moment après; ne voyez-vous rien? — Je ne vois qu’un nuage qui vient sur nous, et il est si noir que le jour en est obscurci! — Le magicien est au sein de ce nuage! Jetez, vite, l’étrille derrière vous. Il jette l’étrille; le magicien descend du nuage, la prend et la porte au château. —Regardez encore derrière vous, dit encore Thérèse un moment après, ne voyez-vous rien? — Si, une bande de corbeaux qui viennent sur nous à tire d’aile. —Jetez, vite, l’éponge! Il jette l’éponge; et les corbeaux vont la porter au château. Cependant la pauvre Thérèse était bien fatiguée; mais elle était pleine de courage. — Nous n’avons plus que seize lieues à faire, dit-elle, pour atteindre la rivière, et si nous pouvons la passer, nous serons sauvés, car alors le magicien n’aura plus aucun pouvoir sur nous; mais regardez encore derrière vous, ne voyez-vous rien? — Si, mon Dieu! un chien barbet noir qui est sur nos talons! Au moment où Thérèse sautait dans la rivière, le barbet noir mordait à sa queue, si bien qu’il lui en resta des crins plein la bouche! Mais il était un peu trop tard! — Tu es bienheureux, dit-il, en montrant les dents, d’être sorti de mes terres! — Oui, répondit Koadalan, mais maintenant je me moque de toi, et j’ai tes trois livres rouges. — Oui, malheureusement; mais ces livres-là reviendront à la maison. —Nous verrons bien cela. Et le magicien partit en fureur, faisant feu et tonnerre! |
Ann daou-man a dalc′h da vont bépred, met war ho fouez breman, hag hep néc′hamant a-bed. Pa oent digwêt en ur c′hoad, e-kichenn ur roc′hell vraz-vraz, Thereza a gomzas évelhenn: — Bréman a vo rèd d′id ma lac′ha. — Jezuz! petra a laret? bikenn n′am bô a galon da ober-se. — Rèd a vô hen ober, pa laran d′id, pé na dalveo netra holl kement hon euz gret bété vréman. Diwad an-hon dré ma gouk, digor neuzé ma c′hôf, hag a weli petra a c′hoarveo. Lac′ha a ra Koadalan Thereza, digerri a ra d′ehi he c′hôf, ha kerkent a well tont e-meaz hag o sével en hé gichenn ur brinses ar gaera. —Mé, éméhi, a zo merc′h d′ar roue Naplez; met mé n′oun ket ewit-oud; kaeroc′h ewit-on a tlé bea da bried, merc′h ar roue Spagn. Met na euz forz pegoulz as po ezomm a zikour, deuss aman étal ar roc′hell-man, lâr ter gwez: Théréza! Théréza! Théréza! hag a teuin kerkent. Kimiadi a reont neuzé ann eill euz égilé, en ur oela. Met lezomp breman ar brinses, ha heuillomp Koadalan. |
Koadalan et Thérèse continuent leur chemin, mais tout à leur aise maintenant, et libres de tout souci. Arrivés près d’une grande pierre, dans un bois, Thérèse parla ainsi: — Maintenant il vous faudra me tuer. — Dieu! que dites-vous là? Je n’aurai jamais le courage de faire cela. — Il faudra me tuer, vous dis-je, ou tout ce que nous avons fait jusqu’à présent, sera peine perdue. Saignez-moi au cou, ouvrez-moi ensuite le ventre, puis vous verrez ce qui arrivera. Koadalan tue Thérèse, il lui ouvre le ventre et est bien surpris d’en voir sortir une princesse d’une beauté merveilleuse! — Je suis, lui dit celle-ci, la fille du roi de Naples; mais je ne vous suis pas destinée; une autre, bien plus belle que moi, sera votre femme, la fille du roi d’Espagne. Mais n’importe en quelle occasion vous aurez besoin de secours, venez ici et dites trois fois: «Thérèse! Thérèse! Thérèse! et j’arriverai aussitôt. Ils se font alors leurs adieux, les larmes aux yeux. Mais laissons maintenant la princesse, et suivons Koadalan. |
— Ar pez am euz da ober, a laras neuzé d′ehan he-unan, eo mont étrézeg ar Spagn, pa eo gwir eman eno danvez ma fried. Met dré bélec′h? pa na ouzon hent a-bed. Hen em wiska a ra evel ur prinz (gant hé dri levr ruz, a oa chommet gant-han, a ré ével ma karé) hag a tigwez hep-dalé er Spagn. Mont a ra raktal d′ar palès, hag a c′houlenn komz gant ar roue. Ar roue hen digommer mad, dré ma sonjé gant-han a oa mab ar roue Franz, he niz, a behini hen defoa kommerret ar strumm hag ann neuz. Daou pe dri dé goudé maoadigwêt, pa oa un dez o valé dre ar jardinn gant ar Roue, a c′houlennas diout-han: — Petra, ma eontr, me a sonjé d′in penoz ho poa ur verc′h iwé? — Nann a vad, ma niz, n′am euz merc′h a-bed. Bea hen defoa unan, met na c′houlenné ket a vijé gouvéet, hag hen defoa hi dastummet en un tour, gant ur plac′h ar gambr. Ur wez bemdez ec′h ee da welet he verc′h, met na ee den a-bed nemet-han. Ann de warlec′h pa oa Koadalan o valé aré bars ar jardinn gant he éontr, a oe souezet o welt ur voul-aour o ruillal war ann ale hag o tont da stoka euz beg he votez. — Petra eo ar voul-aour-man, éméhan? — Netra, emé ar roue. Boul aour he verc′h a oa, péhini a oa o c′hoari war lein ann tour gant he flac′h ar gambr, hag a defoa tolet he boul d′ann traon, pa defoa gwelet ur prinz kaer o vale er jardinn gant he zad. Koadalan hen defoa gwelet anehi iwé. — N′euz forz, éméhan, abred pe diwezad me a gavo ann tu da gomz gant-hi. Sével a ra ann noz-se da anter-noz, ha gant he levrio a kav ann tu da vont béteg he dor, hep bea gwelet na klevet gant nikun. Skei a ra war ann or: tok! tok! tok! — Aman na ve digoret da den; piou oc′h-c′hui? — Mab ar roue Franz. — Mab ar roue Franz, ma c′henderv! neuzé a vo digoret d′ac′h. Hag a tigoras dehan, hag a em bokjont evel kenderv ha keniterv, hag a chommas gant-hi en he c′hambr bete ma tarzas ann dé. Hag a boe, a teue bebnoz, bebnoz, ha den na wié netra. Setu ma em gav dougéres ar brinses. Ar roue ac′h ée bemdez iwé d′hi gwelet hag evel ma kavé a wellaë, a lâras dehi un dé: —Vad a ra ho poued d′ac′h, ma merc′h. — Ia sur, ma zad; ha neuzé n′am euz morc′hed gant netra. Dont a ra ann amzer iwé ma renk gwillioudi, hag a c′han ur mab bihan ar c′haera. Met setu pa deu a roue, evel bemdez, ha pa wel ur bugel bihan en ur c′hawel, hag he verc′h klanv en hé gwélé, ez eo terrupl fuloret, hag ec′h a-kuit, o toui-Doué. Na lâr netra wit-sé d′he niz. Met vel ma oa deut da vea trist ha morc′heduz, heman a lâras d′ehan un dé: —Perag ma eontr, ma ′z oc′h evel-se trist ha morc′heduz ur pennad ′zo? — Allas! ur verc′h am euz, hag am boa hi c′huzet euz ann holl; den na wélé anehi, német-hon hag he flac′h ar gambr, hakoulzgoudéa deûz ganet ur mab! —Ia, ma eontr, ha me eo tad ar bugel, hag a c′houlennan diganac′h he vamm da bried. —Ma! pa eo gret ann tol, gwella am euz da ober, eo hi rei d′id, ha gwelloc′h eo ganen a ve te ewit un-all. Ma oe gret ann eured raktal. Met ar roue koz na rez ken joa a-bed, goude se. Prestig goudé a teuas da werwel, hag a oe laket Koadalan da roue en he lec′h. |
— Ce que j’ai de mieux à faire à présent, se dit-il à lui-même, c’est de me diriger vers l’Espagne, puisque c’est là que se trouve celle qui doit être ma femme. Mais quel chemin prendre? Il s’habille alors en prince (avec ses trois livres rouges, qu’il avait conservés, il faisait tout ce qu’il voulait), et il se trouve sans tarder en Espagne. Il se présente aussitôt au palais du roi et demande à lui parler. Le roi lui fait bonne réception, parce qu’il le prend pour son neveu, le fils du roi de France, dont Koadalan avait pris la mine et les manières. Deux ou trois jours après son arrivée, comme il se promenait un jour avec le roi dans son jardin, il lui demanda: — Comment, mon oncle, je croyais que vous aviez une fille? — Non, mon neveu, je n’ai pas de fille. Il en avait une, mais il ne voulait pas qu’on le sût, et il la tenait enfermée dans une tour avec une femme de chambre. Il allait la voir une fois par jour; mais il allait toujours seul. Le lendemain, quand Koadalan était encore à se promener dans le jardin avec son oncle, il fut tout étonné de voir une boule d’or rouler sur l’allée et venir heurter contre son pied. — Qu’est-ce que cette boule d’or? dit-il. — Ce n’est rien, répondit le roi. C’était la boule d’or de sa fille, qui jouait aux boules avec sa femme de chambre sur la plateforme de sa tour et qui avait jeté cette boule à dessein dans le jardin, quand elle avait vu le beau prince qui s’y promenait avec son père. Koadalan aussi avait remarqué la princesse. — Tôt ou tard, se dit-il, je trouverai moyen de lui parler. Il se lève à minuit, et, grâce à ses livres, il arrive à la porte de la chambre de la princesse, sans être vu ni entendu de personne. Il frappe à la porte: tok! tok!… — Ici on n’ouvre à personne. Qui êtes-vous? — Le fils du roi de France. — Le fils du roi de France, mon cousin! alors l’on va vous ouvrir. Et la princesse lui ouvrit, et ils s’embrassèrent comme cousin et cousine, et il resta avec elle dans sa chambre jusqu’au point du jour. Et, dans la suite, il y revint chaque nuit, sans que personne en sût rien. Mais la princesse se sentit bientôt mère. Le roi continuait de la visiter tous les jours et, remarquant qu’elle prenait de l’embonpoint, il lui dit un jour: —Votre nourriture vous profite, ma fille. —Oui, sûrement, mon père; et puis, je n’ai souci de rien. Le temps arrive où il lui faut accoucher, et elle donne le jour à un fils, un enfant superbe. Quand vient le roi, selon son habitude, et qu’il voit l’enfant dans son berceau, et sa fille malade dans son lit, il entre dans une colère terrible, et il part en jurant. Malgré tout, il n’en dit rien à son neveu. Mais, comme il était devenu triste et soucieux, celui-ci lui demanda un jour: — Pourquoi, mon oncle, êtes-vous ainsi triste et soucieux, depuis quelque temps? — Hélas! j’ai une fille que j’avais dérobée à tous les yeux; elle ne voyait que moi et sa femme de chambre, et cependant elle a donné le jour à un fils. — Oui, mon oncle, je le sais, et c’est moi qui suis le père de l’enfant, et je vous demande de m’accorder la main de sa mère. — Eh! bien, puisque la chose est arrivée, ce que j’ai de mieux à faire, c’est de te la donner; et j’aime mieux que ce soit toi qu’un autre. Et on fit la noce tout de suite. Mais le vieux roi ne donna plus aucune marque de joie. Il mourut peu de temps après, et Koadalan lui succéda sur le trône. |
Met hema na blije ket kaer ar vuhe-se d′éhan, hag a-benn ur bloaz a c′hoantaas distrei d′he vro. Evel ma oa he levrio gant-han bepred, a c′houlenn ur c′haronz kaer, péhini a diskenn kerkent euz ann er. Mont a reont ho zri ebars, he vroeg, he vugel hag hen, hag ar c′haronz a sav are en èr, uhel, evel un aigl. Ma tigwez d′éhan trémen abiou da gastell ar majisian braz Foukes. Heman a oa o chomm en ur c′hastell-aour dalc′het gant péder chadenn aour ha péder chadenn arc′hant étré ann env hag ann douar. Foukes a oa en he brennestr, ha pa wel Koadalan o trémen en he garonz, a ped anéhan da diskenn un tammig. Foukes hen defoa esaët iwé kaout merc′h ar roue Spagn, met n′hen defoa ket gallet, ha pa hi gwelas o trémen, hen defoa hi anavéet raktal. Koadalan, pehini n′hen defoa disfianz a netra, a diskennas gant plijadur en kastell Foukes, hag heman hen degommerras mad. Goudé koan, a oe laket da gousket gant he bried en ur gambr kaer, hag ar bugel a oe roët da ur vagéres. Met allas! a-rok mont en he wélé ec′h ankouaas lakâd he levrio indan he bluek, ha pa dihunas, ann dewarlec′h ar beure, a oant laeret gant Foukes!
Setu-han glac′haret, ar paour kez. Foukes hen tolaz en ur punz dôn-dôn (ouspenul lew a donder hen defoa), hag a koueas dre eno en kreiz ur c′hoad braz. — Arsa ma Doue, a lâras neuzé, pelec′h on-mé aman? Ha petra a rin-mé breman, pa eo kollet ganen ma levrio? Hag ar pez a zo gwasa, ma groeg ha ma bugel a zo chommetiwégant Foukes, ann trubard milliget! kollet sur ′on ar wez-man. Mar am bijè gallet c′hoaz kavoud ar c′hoad lec′h ma kimiadis euz Thérésa! Met pelec′h eman ar c′hoad-sé? Bâlé a ra dre ar c′hoad, ha na wel na den na loen. Digwezoud a ra ann noz, hag a kousk, harp he benn ouz ur roc′hell-vraz goloët a spoen. Pa deu ann dez, a sell en-dro d′éhan, hag a anvez ar rochell e-kichenn pehini a kimiadas Théreza digant-han. — Hola! a lâras neuzé, n′eo ket kollet holl c′hoaz! Hag a c′halvas ter gwez: Théréza! Théréza! Théréza! Ha kerkent a em gavas Théréza. — Ezomm a t′euz an-hon, emehi, Koadalan? — Ia sur, prinses, rag néc′hamant a-walc′h am euz aman! — Goûd a rann holl: kollet a t′euz da levrio, ha da vroeg, ha da vugel! Met mar kares ober penn-da-benn evel ma lârin d′id, me a raio d′id ho c′haout c′hoaz. Hen kass a ra da gichenn kastell Foukes, hag a lâr d′ehan neuzé: — Kousket int holl bréman bars ar c′hastell. Kè goustadig, goustadig da gambr Foukes, hag a weli anehan kousket war he wélé, hag war un daol vihan, étal he wele, ann tri levr-ruz. Tap an-he, ha deus-kuit gant-hé, hag e-keit-sé, me a gavo d′id da vroeg ha da vugel. Mont a ra Koadalan bete kambr Foukes, pehini a diroc′hé, astennet war he wélé; tapout a ra ann tri levr-ruz, hag a teu-kuit gant-he neuzé, buhan-buhan. Thérésa a oa euz hen gortoz, ha gant-hi he vroeg hag he vugel. Ma pokas d′hè, hag a oelé gant ar joa. — A-rok mont-kuit, a lâras neuzé Thereza: Pétra a vo gret da Foukes? — Ma fé! p′am euz brema ma levrio, ma groeg ha ma bugel, na ioullan drouk-abet d′éhan kén. — Ma! eomp-kuit neuzé, buhan. Pa oent digwêt en kreiz ar c′hoad, a lâras c′hoaz Théréza d′éhan: —Breman a kimiadan ouzid ewit bikenn, rag na em welfomp ken. Hag a savas neuzé en er, ha prestig a kollas ar gwel anehi. |
Celui-ci ne goûtait guère ce nouveau genre de vie, et, au bout d’un an, il voulut retourner dans son pays. Comme il avait toujours ses trois livres rouges, il demanda un beau carrosse; et aussitôt il en descendit un du ciel. Ils y montèrent tous les trois, sa femme, son fils et lui, et le carrosse s’éleva avec eux en l’air, très-haut, comme un aigle. Il passa par hasard devant le château du grand magicien Fouques. Celui-ci habitait dans un château d’or, retenu par quatre chaînes d’or et quatre chaînes d’argent entre le ciel et la terre. Fouques était à l’une des fenêtres de son château, et, en voyant passer Koadalan, il le pria de descendre un peu, pour lui faire visite. Fouques avait aussi essayé d’avoir la fille du roi d’Espagne, mais il n’avait pas réussi. En la voyant passer, il l’avait reconnue tout de suite. Koadalan, qui ne se défiait de rien, s’arrêta avec plaisir au château de Fouques, et celui-ci lui fit bon accueil. Après souper, il le conduisit, avec sa femme, dans une belle chambre, pour passer la nuit, et leur enfant fut confié à une nourrice. Mais, malheureusement, avant de se mettre au lit, Koadalan oublia de placer ses trois livres rouges sous son oreiller, et quand il se réveilla, le lendemain matin, Fouques les lui avait dérobés. Le voilà perdu, le pauvre homme! Fouques le précipita dans un puits très-profond (il avait plus d’une lieue de profondeur) et il tomba au milieu d’un grand bois. —Où donc suis-je ici, mon Dieu? se dit-il, et que ferai-je maintenant que j’ai perdu mes trois livres rouges? Et, ce qui est encore pis, ma femme et mon fils sont restés aussi au pouvoir de Fouques, le maudit traître! C’en est fait de moi, cette fois! Encore si j’avais pu retrouver le bois où je fis mes adieux à Thérèse! Mais où est ce bois-là? Il se met à parcourir le bois, et ne rencontre ni homme ni bête. La nuit vient, et il dort, la tête appuyée sur une grande pierre couverte de mousse. Quand le jour revient, il regarde autour de soi, et reconnaît le rocher près duquel il avait fait ses adieux à Thérèse. — Hola! se dit-il alors, tout n’est pas encore désespéré! Et il cria trois fois: «Thérèse! Thérèse! Thérèse!» et aussitôt Thérèse arriva et dit: — Vous avez besoin de moi, Koadalan? — Oui, certainement, princesse, car me voici bien embarrassé! — Je sais tout: vous avez perdu vos livres, et votre femme et votre fils; mais si vous voulez faire exactement ce que je vous dirai, je vous les ferai retrouver encore. Puis elle le conduit devant le château de Fouques, et lui dit: — Tout le monde dort en ce moment dans le château. Rendez-vous tout doucement à la chambre de Fouques, que vous trouverez dormant sur son lit, et sur une petite table, près du lit, vous verrez les trois livres rouges. Prenez-les, revenez vite, et, pendant ce temps, je vous retrouverai votre femme et votre fils. Koadalan se rend à la chambre de Fouques, qui ronflait, étendu tout de son long sur son lit; il prend les trois livres rouges, et s’enfuit aussitôt. Thérèse l’attendait, avec sa femme et son fils. Il les embrassa, en pleurant de joie. — Avant de partir, dit alors Thérèse, que voulez-vous que je fasse à Fouques? — Ma foi! à présent que j’ai retrouvé mes livres, ma femme et mon fils, je ne lui veux plus de mal. — Partons alors, et vite. Quand ils furent au milieu du bois, Thérèse lui dit encore: —Maintenant je vous fais mes adieux pour toujours, car nous ne nous reverrons plus jamais. Et elle s’éleva en l’air, et il la perdit bientôt de vue. |
Koadalan, he vroeg hag he vugel a bignas neuzé en ho c′haronz, pehini a deuas kerkent ha ma oe goulennet, hag a em gavjont hep-dâle en bro Koadalan, en Plouaret. Ma oe souezet braz ann holl o welet ur prinz hag ur brinses ker kaer, rag nikun n′ho anavéé, zoken tad Koadalan hag he vamm, péré a oa deut da vea koz, ha paour bepred. Ma savjont ur c′hastell kaer ar c′haera. Met ann daou goz a chommas en ho zi bihan-plouz, welloc′h a em gavent eno, hag ho mab n′ho lezé en ezomm a bed, hag a roë d′hè arc′hant, kement ha ma karent. Un dez a Laras Koadalan d′he dad: — Warc′hoaz, ma zad, a zo ur foar gaer en Lanhuon, hag a vo rèd d′ac′h mont d′ehi. — Da bétra mont d′ar foar, pa n′am euz na marc′h, na buc′h, na porc′hell? — N′ho pêt morc′hed, warc′hoaz ar beure a kavfet un ijenn kaer en ho kraou. It gant-han d′ar foar ha goulennet out-han ar pez a garfet, hag a ve mill-skoed, hag a vo roët d′ac′h; met na lest ket ann nask da vont gant ann ijenn; bêt sonj mad a-zé, pé n′am gwelfet ken. — Ma! émé ar paotr koz. Ann dé warlerc′h ar beuré ec′h a da welet d′he graou, hag ez eo souezet braz o welet eno un ijenn ar c′heara, ével n′hen defoa gwelet biskoaz, Lakâd a ra un nask d′ehan war he c′houk, hag ec′h a gant-han da Lanhuon. Ann holl a lâré, penn-da-benn war ann hent: — Kaera da ijenn! da biou eo? — hag a oa stad er paotr-koz. Kerkent ha ma ′c′h arruas er foar-lec′h, a teuas ann holl en dro d′éhan. — Pégement ann ijenn? — a lâré kigerrienn Lanhuon ha Landreger. — Mill-skoed! — a lâré Koadalan goz. — Hag ec′h ent-kuit. Paotred Montroulez, ha Léon, memeuz tra. Na oa den ′wit sevel ann ijenn. Ma tigwezas en-bezr tri varc′hadour braz, leun ho godello a arc′hant, ha na anavéé den an-he (Tri diaoul a oant). — Pégement ann ijenn? — Mill-skoed! —N′eo ket ewit netra, tad-koz; met na euz forz, ul loen-kaer eo, plijout a ra d′imp, ha gret ê ar marc′had; ha setu aman arc′hant raktal. Ar paotr-koz a laka ann arc′hant en he c′hodell hag a ro ann ijenn d′ann tri varc′hadour, met a vir ann nask. — Roët iwé ann nask, tad koz. — N′am euz goerzet nemet ann ijenn, ha na roïn ket ann nask. — Ann nask ac′h a atao da-heul ar vuc′h hag ann ijenn. — N′am euz ket goerzet ann nask, ha na roïn ket anehan. — Rèd eo d′imp kaout un nask; roët anehan, hag ho pô mill-skoed all. — Na roïn ket, ha pa ve ewit dek-mill. Hag a laka ar paotr koz ann nask en he c′hodell, hag ec′h a-kuit. Ann tri marc′hadour a bign neuzé war gein ho ijenn. Heman a em laka kerkent da vléjal, da redek ha da bennfolli, hag ho stlej ho zri d′ann douar. Ha kerkent a tro ann ijenn en ki, ha da redek trezeg ar gèr. — Hag ann tri varc′hadour war he lerc′h, troït en tri bleiz! — Ar c′hi a arru da genta e-toull-dor ti Koadalan, hag a lamp ebars. Ha kerkent setu-han en den, rag Koadalan he-unan a oa. — Ann tri bleiz, deut da vea are tri varc′hadour, a chomm e-kichenn ann or: — Re-diwezad un tammig paotred! a lâr d′he Koadalan, euz he di. — Poent a oa d′id! met na euz forz, kregi a reomp c′hoaz en da golier un de! — Gwelet a vo! Hag hi kuit, ho zri, ha drouk en-he! Pa digwezas Koadalan goz e ger: —Ac′hanta! ma zad, gret oc′h euz foar vad? — Ia vad! Mill-skoed! hag ann nask a zo deut ganen; sell. Ur pennadig goudé a lâras are Koadalan d′he dad: — Warc′hoaz, ma zad, eman foar-ann-nec′h, en Montroulez, ur foar gaer, hag a vo rèd d′ac′h mont. — Gant petra? — Gant ur marc′h a gavfet er marchosi warc′hoaz ar beuré, kaera marc′h oc′h euz gwelet biskoaz. Daou-vill skoed a c′houlennfet out-han, hag ho pô an-he are, met na roet ket ar c′habestr; tolet-pled mad da se. Ann de warlerc′h ar beuré a kav Koadalan goz ur marc′h ar c′haera en he varchosi, vel m′hen defoa lâret d′ehan he vab, hag ec′h a gant-han da Vontroulez. Ann holl a oa souezet o welet vel ma oa kaer ar marc′h-se. — Pégement? pégement? a c′houlenne ar varc′hadourienn. Met pa glewent: daou-vill skoed! a souzent holl adré. En-bezr a tigwez aré tri varc′hadour Lanhuon. —Pégement ar marc′h, tad koz? — Daou-vill skoed! — Skoët aze, d′imp eo. — hag a em skojont en ho daoudorn. — Eomp en un hostaleri da gonta ann arc′hant, ha da eva ur bannac′h. Mont a reont en hostaleri nesa; ar paotr koz a ev muioc′h wit neubeutoc′h, ha setu-han mezw, ha na sonj ket goulenn ar c′habestr. Mont a ra ar marc′h gant ann tri marc′hadour, hag he gabestr gant-han en he benn. Pignad a reont ho zri war gein ar marc′h; ma oa souezet ann holl euz ho gwelet. — A be-lec′h è ann tri diot-man? a lârent. — Mont a rent war gè Leon, hag ar ganfarded a griè war-nhe, ha zokenn a stlapé mein gant-hè. — Petra, tri genaouek, a lâras un den koz, sotoc′h oc′h ewit ho loen! Diskennit daou bépred; n′oc′h euz ket a vez? Diskenn a reont o zri. Ar marc′h a lamp kerkent bars ann dour, ha setu-han troët en zilienn. Ann tri varc′hadour a lamp war he lerc′h hag a deu da vea tri fesk braz, ewit tapout ar zilienn. Met homan a deu neuze da vea ur goulm, hag a nij uhel, dreist tier kèr. Ann tri fesk braz ac′h a neuzè en ter sparfell, hag a nij war he lerc′h. Ar goulm, skuiz o nijal, ha prèst da vea tapet, pa oa o tremen a-uz d′un noblanz, a wel ur vates o karga dour en ur varac′h e-kichenn ur feunteun. Em lezel a ra da goueza er varac′h, ha kerkent ez eo troët en goalenn-aour. Ar vatez a denn ar walenn-aour euz ar varac′h, hag he laka war he biz, hag a dired d′ann noblanz. Ann ter sparfell a zo troët kerkent en tri zôner péré a ha da zon gant pep a violonz dirag ann noblanz. Aotronez hag itronezed a deu d′ho selaou er prennestro, hag a dol arc′hant d′he. — Trugare! a lâr ar re-man, na c′houlennomp ket a arc′hant. — Petra a c′houlennet eta! — Ur walenn-aour a zo bet kavet gant ar vatez, o vont da gerc′had dour d′ar feunteun. — Bea ho pô anehi. Klasket eo ar vatez. Homan a oa êt d′he c′hambr, da zellet euz he gwalenn-aour. A greiz-holl a oe fromet o welet ur prinz kaer en he c′hichenn, hag ar walenn êt diwar he biz. — Na spontet ket, a lâras d′ehi ar prinz; me eo ar walenn-aour ho poa war ho piz. Ann aotro a zo o tont da c′houlenn diganac′h ar walenn-aour (rag bremaïg a zistroin are en gwalenn-aour war ho piz). Met n′he roët ket d′ehan, ken hen defo gret ar pez ec′h han da lâret d′ac′h: Lâret d′ehan ober lakâd ann tan en ur bern-koad a zo er porz; pavokrog mad ann tan, a tolfet ar walenn en he greiz, hag a lârfet d′ar zonerrienn mont d′he c′hlask ébars. P′hen defoe lâret kement-se, ec′h eaz are en gwalenn-aour war viz ar vatez. Ann aotro a deuas kerkent, hag a lâras: — Pelec′h eman ar walenn-aour oc′h euz kavet o vont da gerc′had dour d′ar feunteun? — Setu-hi aman, aotro. — Roët d′in anehi. —Salv-ho-kraz, lâret a zo d′in n′he rojenn ket ken ho po gret ar pez ec′h an da lâret d′ac′h. Gret lakâd ann tan er bern-koad a zo en ho porz; pa vo krog mad ann tan, a tolin en he greiz ar walennaour, o lâret d′ar zonerrienn: it d′hi c’hlask! Laket eo ann tan er bern-koad, hag ar vatez a dol ar walenn-aour en he greiz, hag a lâr d′ar zonerrienn: it d′hi c’hlask! Ar re-man a lamp kerkent en tan, hag a glask, evel diaoulienn a oant. Met ar walenn-aour a zo troët neuze en ur gorbonenn e-touez ur bern-braz a winiz a oa en zolier ar c′hastell, hag ann tri all, en tri c′hôg, péré a em laka da glask ar gorbonenn er bern-gwiniz. Met ar gorbonenn a deu neuze da vea ul louarn, pehini a dag ann tri c’hôg.[1] Ha setu aze vel ma trec′has Koadalan war ann tri diaoul, hag a chommas gant-han he dri levr ruz. |
Koadalan, sa femme et son fils remontèrent alors dans leur carrosse, qui revint aussitôt qu’il le redemanda, et ils arrivèrent sans tarder au pays de Koadalan, à Plouaret. Tout le monde y fut bien étonné de voir arriver un si beau prince et une si belle princesse. Personne ne reconnaissait
Koadalan, pas même son père et sa mère, qui étaient vieux alors, et toujours pauvres. Ils firent bâtir un château magnifique. Mais les deux vieux (le père et la mère) continuèrent d’habiter leur chaumière; ils s’y plaisaient mieux, et leur fils ne les laissait manquer de rien et leur donnait de l’argent autant qu’ils en voulaient. Un jour Koadalan dit à son père: — Demain, mon père, il y a une belle foire à Lannion, et il vous faudra y aller. — Pourquoi aller à la foire, puisque je n’ai ni cheval, ni vache, ni pourceau? — Ne vous inquiétez point de cela; demain matin vous trouverez un bœuf superbe dans votre étable. Menez-le à la foire, et demandez-en le prix que vous voudrez, et quand ce serait mille écus, vous les aurez. Mais ne donnez pas la corde avec le bœuf. Faites-y bien attention, ou vous ne me reverrez plus. — C’est bien, dit le bonhomme. Le lendemain matin le vieux Koadalan se rend à son étable, et est bien étonné d’y trouver un bœuf magnifique, comme il n’en avait jamais vu. Il lui passe une corde au cou, et se rend avec lui à Lannion. Tout le monde disait, sur le chemin, en le voyant passer: «Le beau bœuf! à qui est-il?» Et le vieillard en était tout fier. Dès qu’il arriva dans le champ de foire, la foule s’empressa autour de lui. — Combien le bœuf? demandaient les bouchers de Lannion et de Tréguier. — Mille écus! disait le vieillard. Et ils s’en allaient. De même pour les marchands de Morlaix et de Léon. Nul n’enlevait le bœuf. Arrivèrent alors trois grands marchands inconnus, les poches bourrées d’argent et que personne ne connaissait: (C’étaient trois diables.) — Combien le bœuf? dirent-ils. — Mille écus! —Ce n’est pas pour rien, grand père. N’importe, c’est une belle bête; il nous plaît, et nous sommes d’accord. Voici de l’argent comptant. Le vieillard met l’argent dans sa poche et livre le bœuf aux trois marchands; mais il garde la corde. — Donnez aussi la corde, grand père. — Je n’ai vendu que la bête, et je ne donnerai pas la corde. — La corde suit toujours la vache et le bœuf. — Je n’ai pas vendu la corde et je ne la donnerai point. —Il nous faut cependant une corde; donnez-la et vous aurez encore mille écus. —Je ne la donnerai pas, même pour dix mille! Et le vieillard met la corde dans sa poche, et part. Les trois marchands montent alors sur leur bœuf. Mais celui-ci commence aussitôt à beugler, à courir, comme une bête affolée, et jette les trois marchands à terre. Puis aussitôt le bœuf se change en chien; et de courir vers la maison! Et les trois marchands de courir aussi après lui, sous la forme de trois loups! Mais le chien arrive le premier à la porte du château de Koadalan, et y saute d’un bond. Et aussitôt il redevient homme, car c’était Koadalan lui-même! Les trois loups, redevenus trois marchands, s’arrêtent à la porte. — Un peu trop tard, les gars! leur dit Koadalan de sa maison. — Il était temps! mais n’importe, nous te prendrons encore au collet. — C’est ce que nous verrons bien! Et ils partirent, fort en colère. Quand le père Koadalan arriva à la maison: — Eh! bien, mon père, avez-vous fait bonne foire? — Oui sûrement: mille écus! et j’ai rapporté la corde; la voici. Quelque temps après, Koadalan dit encore à son père: — C’est demain la foire-haute à Morlaix, mon père; une belle foire! il vous faudra y aller. — Et avec quoi? — Avec un cheval, que vous trouverez dans votre écurie demain matin, le plus beau cheval que vous aurez jamais vu. Vous en demanderez deux mille écus; et vous les aurez encore. Mais ne donnez pas la bride; prenez-y bien garde! Le lendemain matin, le père Koadalan trouve un cheval magnifique dans son écurie, comme le lui avait dit son fils, et il va avec lui à Morlaix. Tout le monde admirait le cheval. «Combien? combien?» demandaient les marchands. Mais quand ils entendaient: «Deux mille écus!» tous se retiraient. Tantôt arrivèrent encore les trois marchands de Lannion. — Combien le cheval, grand père? — Deux mille écus! — Topez-là; il est à nous! Et ils se frappèrent dans les mains. —Allons à l’auberge, pour compter l’argent, et boire un coup. Ils vont à l’auberge la plus voisine. Le vieillard boit un coup de trop, et s’enivre, si bien qu’il oublie de retenir la bride. Les trois marchands emmènent le cheval, avec sa bride en tête. Ils montent tous les trois dessus. Tout le monde les regardait avec étonnement. —D’où sont ces trois imbéciles? se disait-on. Ils longeaient le quai de Léon, et les gamins criaient dessus et leur lançaient même des pierres. — Comment, trois imbéciles, leur dit un vieillard, vous êtes plus dépourvus de raison que votre bête; descendez au moins deux; n’avez-vous pas de honte? Ils descendent tous les trois. Le cheval saute alors dans la rivière, et se change aussitôt en anguille. Les trois marchands y sautent après lui, et se changent en trois grands poissons, pour poursuivre l’anguille. Mais celle-ci s’envole alors, sous la forme d’une colombe, et s’élève très-haut dans l’air, au-dessus de la ville. Les trois grands poissons la poursuivent encore, sous la forme de trois éperviers. La colombe, fatiguée de voler, et se voyant sur le point d’être prise, voit, en passant au-dessus d’un château, une servante, près d’une fontaine, occupée à remplir d’eau un baquet. Elle se laisse tomber dans ce baquet, sous la forme d’une bague d’or. Aussitôt la servante retire la bague de l’eau, la met à son doigt et court au château. Alors les trois éperviers se changent en trois musiciens, et vont, portant chacun un violon, faire de la musique sous les fenêtres du château. Des seigneurs et des dames viennent les écouter aux fenêtres et leur jettent de l’argent. — Merci! disent les musiciens, mais ce n’est pas de l’argent que nous demandons. — Que voulez-vous donc? — Une bague d’or que la servante a trouvée, en allant puiser de l’eau à la fontaine. — Vous l’aurez. On cherche la servante. Celle-ci était dans sa chambre, occupée à admirer sa bague. Elle fut effrayée de voir tout à coup un beau prince à côté d’elle, et la bague disparue de son doigt. — Ne vous effrayez pas, lui dit le prince, je suis la bague d’or que vous aviez au doigt. Votre maître vient pour vous demander cette bague d’or (car je vais à l’instant redevenir bague d’or à votre doigt). Mais ne la lui donnez pas, jusqu’à ce qu’il ait promis de faire ce que je vais vous dire. Dites-lui de mettre le feu à un grand tas de bois qui est dans la cour; puis, quand le feu sera au plus fort, vous y jetterez la bague d’or, et direz aux trois musiciens de l’y aller chercher. Quand il eut dit ces paroles, il redevint bague d’or au doigt de la servante. Le seigneur arriva aussitôt, et dit à la servante: — Où est la bague d’or que vous avez trouvée, en allant puiser de l’eau à la fontaine? — La voici, monseigneur. — Donnez-la-moi. — Sauf votre grâce, on m’a bien recommandé de ne vous la donner que lorsque vous aurez fait ce que je vais vous dire. Faites mettre le feu au grand tas de bois qui est dans votre cour; quand le feu sera au plus fort, je jetterai la bague d’or au milieu, en disant aux musiciens: Allez l’y chercher! On met le feu au tas de bois, puis la servante jette la bague d’or au milieu, et dit aux musiciens: Allez l’y chercher! Aussitôt ceux-ci se jettent dans les flammes, et se mettent à y chercher la bague d’or, comme de vrais diables; ce qu’ils étaient en effet. Mais la bague d’or est changée alors en un grain charbonné, dans un grand tas de froment qui était dans le grenier du château. Et aussitôt les trois autres deviennent trois coqs, qui se mettent à chercher le grain charbonné dans le tas de froment. Mais le grain charbonné devient aussitôt un renard, qui croque les trois coqs [1]! Et voilà comment Koadalan remporta la victoire sur les trois diables, et comment ses trois livres rouges lui restèrent. |
Goudé kement a boanio, a tistroas are d′ar gèr. He dad a oa marwet; he vroeg hag he vugel a deuas iwé da verwell, prestig goudé, hag a chommas he unan; met hé dri levr-ruz a oa gant-han bépred. Gant ar re-se a c′helle ober holl ar pez a garé, nemet tec’hel diouz ar Maro. Deut a oa da vea koz, hag hen defoa aoun-braz ouz ar Maro. Bemdez a studie mui-ouz-mui he levrio, o klask penoz ober ewit galloud em inkarni ha bewa da virwikenn. Hag un dez a sonjas hen defoa kavet ann tu, ha setu penoz. Dastum a ra holl dut he di, hag a lâr d′he: - Sentet ouzin, na euz forz petra a lârin d′ac′h, arc’hant ho po kement ha ma karfet. It da genta da glask d′in ur vagerez gant he bugel kenta newe ganet, hag ho digasset aman buhan. Digasset a zo d′éhan ur vageres gant he bugel kenta newé-ganet, ha kalz a leaz gant-hi. Homan a tlee chomm c’houec’h miz er c′hastell hep gwelet den a-bed, zokenn he fried. Kant-skoed ar miz a vije paeet. Lâret a ra neuze d′ehi: - Me a vo lac’het breman, draillet munud evel kig-silzig, ha neuze laket en ur boudez. Ar boudez-se a vo laket en-kreiz ur bern teill-tomm, ha diou-wez bemdez, epad c’houec′h miz, da greiz-de ha da der-heur, a renkfet dont, un antér-heur bep gwez, da skuill leaz ho pronno a-uz d’ar boudez lec′h ma vin a bezio. Met diwallit mad a kouskfac’h epad ma véet o skuill ho leaz. A-ben c′houec’h miz, mar gret mad evel ma lâran, a savin em fez euz ar boudez, ha iac′h mad, ha krenvoc′h ha koantoc′h ewit biskoaz; ha neuze na varwin bikenn ken . - Ober a reet? lâret d′in. Kant-skoed ar mizh o pô . —Ia, emehi, ober a rin. Gervel a ra neuzé he vewelienn, hag a lâr d′he: — Breman a vo rèd d′ac′h ma lac′ha, ha lakâd ma c′horf holl a bezio, ker munud ha kig-silzig. Neuzé a lakafet ann holl bezio-se, gant ar gwad, en ur boudez, pehini a c′holofet gant ul lienn gwenn, hag ar boudez-se a lakafet en kreiz ur bern teill-tomm, lec′h ma renko chomm epad c′houec′h miz. Goude ar c′houec′h miz-se, ma gwelfet o sevel a-c′hané em fez, beo ha iac′h, ha krenvoc′h ha koantoc′h ewit biskoaz. Ha n′ho pêt nep aoun, rag pep-tra a c′hoarveo ével ma lâran d′ac′h. - Ober a reet? —Ia, a lâras ar mewelienn. Holl a zo gret evel m′hen euz lâret. Lac′het eo, draillet-munud evel kig-silzig, ha laket ann tammo holl, gant argwad, en ur boudez, pehini a zo plantet e-kreiz ur bern teill-tomm. Mont a ra ar vageres diou-wez bemdez, épad un anter-heur bep-gwez, da skuill leaz he bronno war ann teill, a-uz d′ar boudez. Bet eo pemp miz oc′h ober evel-se, bet eo pemp miz hanter; na vanké kén nemet tri dé d′ar c′houec′h miz, pa vanas kousketwararbernteill, épad ma oa o skuilla leaz a-uz d′ar boudez. Allas! ha neuzé a varwas Koadalan! Pa oe dizoloét war-n-ehan, a oe kavet he gorf en he bez, ha kazi deut e-meaz ar boudez; a oa vont da zével; tri de c′hoaz, hag a vije deut he dol da vad. Met allas! marw a oa, ha marw mad, ewit bea c′hoantaët na varwjé bikenn! |
Après tant d’épreuves, Koadalan revint chez lui. Son père était mort; sa femme et son fils moururent aussi peu après, et il se trouva seul. Mais il avait toujours ses trois livres rouges. Avec eux il pouvait faire tout ce qu’il voulait; tout, excepté éviter la mort. Et il était déjà vieux, et il avait grand’ peur de la mort! Chaque jour il étudiait de plus en plus ses livres et y cherchait le secret de devenir immortel. Un jour il crut l’avoir trouvé, et voici comment. Il assemble tous les gens de sa maison, et leur dit: Obéissez-moi ponctuellement, n’importe ce que je vous commanderai, et je vous donnerai de l’argent et de l’or autant que vous en voudrez. Allez d’abord chercher une femme allaitant son enfant premier né et amenez-moi sur-le-champ et la mère et l’enfant. On lui amène une mère allaitant son enfant premier né, et ayant du lait en abondance. Celle-ci devait rester six mois au château, sans voir aucun homme, pas même son mari. Elle aurait cent écus par mois. Koadalan lui dit: — Moi, je serai à présent mis à mort et haché menu comme chair à saucisses; puis, mon corps, ainsi réduit en morceaux, sera mis dans une grande terrine. Cette terrine sera enfouie dans un tas de fumier chaud, et, deux fois par jour, pendant six mois, à midi et à trois heures, il vous faudra venir, une demi-heure chaque fois, répandre le lait de vos seins sur le fumier, à l’endroit où se trouvera la terrine. Mais prenez bien garde de vous endormir, pendant que vous répandrez le lait de vos seins! Au bout des six mois, si vous faites exactement ce que je vous recommande, je me relèverai tout entier de la terrine, plein de vie et de santé, et plus fort et plus beau que je ne fus jamais; et alors je ne mourrai plus jamais. — Ferez-vous cela, dites-moi? Vous aurez cent écus par mois. —Oui, dit-elle, je le ferai. Alors il fait venir ses domestiques et leur dit: —Maintenant il vous faudra me mettre à mort, et hacher tout mon corps en morceaux menus comme chair à saucisses. Puis, vous mettrez tous ces morceaux, et le sang aussi, dans une grande terrine, que vous recouvrirez d’un linge et enfouirez ensuite dans un tas de fumier chaud, où elle devra rester pendant six mois entiers. Les six mois accomplis, vous me verrez me relever de là, plein de vie et de santé, et plus fort et plus beau que je ne le fus jamais. Et n’ayez aucune crainte, car tout arrivera comme je viens de vous dire. - M’obéirez-vous? — Oui, répondirent les domestiques. On fait chaque chose comme il a recommandé. On le met à mort, on le hache en morceaux menus comme chair à saucisses. Puis tous les morceaux, et le sang aussi, sont mis dans une grande terrine, que l’on enfouit dans un tas de fumier chaud. Deux fois par jour, pendant une demi-heure chaque fois, la nourrice va répandre le lait de ses seins sur le fumier, au-dessus de la terrine. Elle l’avait fait pendant cinq mois, cinq mois et demi; il ne s’en fallait plus que de trois jours que les six mois ne fussent accomplis, quand elle s’endormit sur le tas de fumier, en répandant le lait de ses seins au-dessus de la terrine. Hélas! alors mourut Koadalan! Quand on découvrit la terrine, on retrouva son corps tout entier, sorti du vase et sur le point de se relever. Encore trois jours, et il aurait réussi! Mais, hélas! il était mort, bien mort, pour avoir voulu se rendre immortel! |
A la p. 135 de ce document, Luzel écrit: "Je trouve souvent dans nos contes bretons des souvenirs des romans français du moyen âge, comme Huon de Bordeaux, Orson et Valentin, les Quatre fils Aymon, etc... Ces romans étaient lus dans les châteaux, et de là ils descendaient dans le peuple, qui les arrangeait et les modifiait à sa guise, les altérant, les interpolant et les mêlant à d'autres fables populaires. C'est sans doute de cette manière que le nom de Merlin s'est conservé dans les récits de nos paysans; dans la poésie, je ne l'ai jamais rencontré." Autant dire qu'il n'accordait aucun crédit au postulat de transmission populaire depuis des temps immémoriaux affirmé par La Villemarqué qui note dans le Barzhaz de 1867, p.56: "Les Bretons d'Armorique ont seulement quelques chants populaires qui concernent [Merlin]" Il suggère en outre que les quatre poèmes de Merlin publiés dans le Barzhaz sont d'une authenticité douteuse, puisque lui n'a jamais rencontré de chants équivalents, mais seulement des contes dont Merlin est le héros. Sa contribution à l'étude du "Merlin d'Armorique" est cependant essentielle, malgré cet écho de la "querelle du Barzhaz" commencée trois ans plus tôt. "On le voit, cela est loin de la fable du roman français; mais dans d'autres versions, j'ai trouvé des épisodes qui s'en rapprochent davantage." |
On P. 135 of his Report, Luzel writes: "I often found in our Breton tales echoes of medieval French novels, such as "Huon de Bordeaux", "Orson and Valentin", the "Four Sons Aymon", etc... These novels were favourite books read in mansions and manors, and from there they descended to the people, who made them to their liking, altering, interpolating and mixing them with other folk tales. It is undoubtedly in this way that the name 'Merlin' was preserved in the stories of our country folks; however in rhymed poetry, I have never encountered it." Consequently he gave no credence to the postulate of folk transmission since time immemorial affirmed by La Villemarqué who notes in the Barzhaz of 1867, p.56: "The Bretons of Armorica have only a few folk songs about [Merlin]" Luzel further suggests that the four Merlin poems published in the 'Barzhaz' are of doubtful authenticity, since he never encountered such songs, but only unrhymed tales featuring Merlin as the protagonist. His contribution to the study of the “Armorican Merlin” is nevertheless essential, though his statements reek of the “Barzhaz quarrel” started three years earlier. "As we see, we are wandering far away from the fable recounted in the French novels. But in other versions, I found episodes which come closer to it." |
Comme dans "Koadalan", l'homme sauvage omniscient dans ce conte ne s'appelle pas "Merlin", mais celui-ci est aisément reconnaissable dans le personnage du Satyre: Il ne peut être capturé que par une fille vierge déguisée en homme.
Sa capture met en œuvre des artifices vaguement apparentés à ceux utilisés pour celle de Merlin: neuf bassins de cuivre emplis de lait alternant avec des morceaux de pain trempés dans du lait excitent la gourmandise du monstre, tout en mobilisant son attention; l'opération est suivie par la jeune fille grimpée dans un arbre. Ce qui caractérise ce conte, ce sont les emprunts divers à d'autres sources: Ce point n'a pas échappé à Luzel qui fait le rapprochement avec un ouvrage puisant à la même source. Il écrit: "L’épisode de l’enterrement de l’enfant, dans ce conte, doit être un souvenir d’un épisode semblable du "Roman de Merlin", de Robert de Boron, poète du XII° siècle: Merlin chevauchait pour se rendre à la cour du roi Vortigern,[...] Voilà qu’on portait un enfant en terre. [...] Quand Merlin vit ces gens qui pleuraient et les prêtres, qui chantaient, il s’arrêta et éclata de rire. On lui demanda la cause de cette conduite. «Je ris, dit-il, d’une grande merveille que voici: Voyez ce prud’homme qui pleure et puis ce prêtre qui chante devant tous les autres. Il devrait, en vérité, faire le deuil du prud’homme; car, sachez que cet enfant qu’on porte en terre est son fils [...] Allez à la mère, et demandez-lui pourquoi le sire mène si grand deuil [...] Dites-lui: Nous savons aussi bien que vous que l'enfant est le fils du prêtre [...]» Quand la femme entendit cette réponse, elle [...] les supplia de n’en rien dire à son mari... C’est à peu près le seul souvenir, avec quelques autres passages de ce même conte, que nous ayons rencontré, dans le peuple, du fameux prophète Merlin. " Cette dernière assertion est surprenante, si l'on considère que Luzel fournit la moité des références à Merlin de la présente étude! En revanche, il semble certain que Capitaine Lixur ainsi que la Santirine du 2ème rapport de mission soient les seuls contes de la série à inclure l'épisode des rires et des pleurs insolites. La théorie chère à Luzel d'une la tradition populaire essentiellement tributaitre d'ouvrages littéraires, en l'occurrence l'œuvre de Robert de Boron, pourrait effectivement trouver à s'appliquer dans ces cas précis. Le "Merlin l'Enchanteur" de La Villemarqué paru en 1861 contient des citations latines de la "Vie de Kentigern" et de la "Vie de Merlin", appelée "Vita Merlini Caledoniensis" où l'épisode de la feuille révélatrice qui accuse sa sœur Ganieda préfigure celui du rire à contretemps du Satyre. |
As in "Koadalan", the omniscient wild man in this tale is not called "Merlin", but Merlin is easily recognizable in the character of the Satyr: He can only be captured by a virgin disguised as a man. His capture uses devices vaguely related to those used for the capture of Merlin: nine brass basins filled with milk, alternating with slices of bread soaked in milk excite the monster's gluttony, while focussing its attention; the proceeding is supervised by the lass from the top of a tree. What disstinguishes this tale is its borrowing from many other sources: This point did not escape Luzel who connected it with a work drawing from the same source. He writes: "The episode of the burial of the child, in this tale, must be reminiscent of a similar episode in the "Roman de Merlin", by Robert de Boron, a 12th century poet: Merlin was on his way to the court of King Vortigern, [...] People were carrying a child to the ground. [...] When Merlin saw these people crying and the priests singing, he stopped and burst out laughing. He was asked the cause of this behaviour. “I laugh,” he said, “at a great wonder: See this fellow who cries and this priest who sings in front of all the others. He should, in truth, mourn and not the other man; for the child that is being carried to the ground is his son [...] Just go to the mother, and ask her why the good fellow is in such great mourning[...] Tell her: We know as well as you that the child is the son of the priest [...]" When the woman heard so much, she [...] begged them not to say a word about it to her husband... This is about the only trace, with a few other passages from this same tale, that I have encountered, among the people, of the famous prophet Merlin. " This statement is surprising, considering that Luzel provided half of the references to Merlin in the present survey! On the other hand, it seems certain that Captain Lixur, as well as the Santirine in the 2nd mission report, are the only tales in the series that include this story of paradoxical laughter and crying. The theory dear to Luzel, of folk tradition being essentially dependent on literary works, here Robert de Boron's novel, could actually apply in these two specific cases. La Villemarqué's "Merlin the Enchanter", published in 1861, contains Latin quotations from the "Life of Kentigern" and the "Life of Merlin", called "Vita Merlini Caledoniensis", where the episode of the tale-telling leaf which accuses his sister Ganieda, prefigures that of the Satyr's out-of-season laughter. |
Le récit du "Murlu" a été recueilli par Luzel auprès de Guillaume Garandel, à Plouaret en 1871. L' authenticité du conte est garantie par le fait que Jef Philippe le retrouve pratiquement identique chez le conteur Jean-Louis Rolland en 1984: "Kontadenn Jozebig" le "Conte du petit Joseph". Luzel assorti ce texte de la note suivante: A rapprocher du conte de Straparole, Nuit V, fable I. «Guerrin, fils unique de Philippe Marie, roy de Sicile, délivre un homme sauvage de la prison du père, et la mère, pour la crainte du père, l’envoya en exil, et l’homme sauvage, estant apprivoisé, délivra Guerrin de plusieurs grands inconvénients.» Il n'y a sans doute pas de lien de filiation traçable entre ces deux contes. Tous deux procèdent de sources plus anciennes, en l'occurrence, par exemple, la mythologie grecque: l'histoire de Persée délivrant Andromède grâce à la tête de Méduse et le cheval ailé Pégase né de son sang. Même si la tradition orale bretonne a emprunté ça et là certains éléments exogènes, le Merlin breton constitue un ensemble cohérent autonome. |
The story of "Murlu" was collected by Luzel from Guillaume Garandel, in Plouaret in 1871. The authenticity of the tale is corroborated by Jef Philippe who found another version, practically identical, recounted by the storyteller Jean-Louis Rolland in 1984: "Kontadenn Jozebig", the "Tale of Little Joseph". Luzel added the following note to this text: Related to Straparole's tale, Fifth Night, fable I. “Guerrin, the only son to Philip-Mary, king of Sicily, set a wild man free from his father's prison; and his mother, afraid of his father's ire, sent him into exile; and the wild man, being tamed, released Guerrin repeatedly, when he was in a sorry plight." There is very likely no traceable descent relationship between these two tales. But both do come from older sources, for instance, in this case, Greek mythology: the story of Perseus delivering Andromeda thanks to the head of Medusa and the winged horse Pegasus born from her blood. Even if the Breton oral tradition has borrowed certain exogenous elements, here and there, the Breton Merlin saga appears as an autonomous and consistent whole. |
Dans cette version du Merlin breton on reconnaît quelques éléments de la "vulgate de l'homme sauvage": la mise à l"épreuve des trois sœurs, l'héroïne travestie, les exploits réussis avec l'aide d'un être surnaturel qui apparaît quand il est invoqué... Mais cet être affecte ici une forme multiple: la "Vieille de l'inconnu" dont le nom suggère une origine gallaise de la fable, la Licorne (qui est aussi une des épreuves imposées à l'héroïne) prise au piège de son intempérance, comme Merlin dans les verions plus orthodoxes , et les quatres champions aux performances surhumaines. |
In this version of the Breton Merlin we recognize some elements of the "wilde man vulgate": the testing of the three sisters, the heroine in a male role, trials successfully passed with the help of a supernatural being who magically appears when summoned... But this wight here assumes a multiple form: the "Old Woman of the Unknown" whose name suggests a French origin of the fable, the Unicorn (whose taming is also one of the tests imposed on the heroine) taken in the trap of its own intemperance, like Merlin in "orthodox" versions, and the four champions with superhuman powers. |
MERC'H MARKIZ KOADLEGER pe FAÑCH KREÑV HA YANN KOFEG, YOUENN AR REDER HA JOB AL LAGADEK Eur wech e oa eur markiz o chom e maner Koadleger, hag a oa manet intanv gant teir verc’h. Eur mab en devoa bet ivez, met marvet ’oa d’an oad a driouec’h vloaz. Ma savas brezel a-greiz holl, hag e renkas mont d’an arme, rak, siouaz! e garg hen goulenne… Pa voe fin d’ar brezel-ze, e tistroas d’ar gêr. Pa voe digouezet e bourk Louargat, ec’h antreas en eun ostaleri, hag e c’houlennas penaos ’oa ar bed en Koadleger. — Nikun n’hen goar, eme an ostizez, rak an teir verc’h yaouank a zo eno ne zigemeront den, abaoue ma ’z eo êt o zad d’ar brezel, ha ne glever gwech ebet komz aneze.- Ar markiz koz a bignas neuze war e varc’h, hag a gemeras hent maner Koadleger. P’arruas, ’oa serret an noz hag e oas war an nor. — Piou ’zo aze? a voe goulennet eus eur prenestr. — Eun tremeniad kêz, kollet gantan e hent; m’ ho pefe ar vadelez d’hen repui evit an noz? — Aman, va den paour, ne ve lojet den ebet. — En hano Doue, digorit d’in; me ’roio kelou d’ec’h eus ho tad. — Antreit neuze. Hag e voe digoret d’ezan. Kastizet ha koseet e oa, ha n’anaveze ket e verc’hed anezan, ha koulskoude e sellent, hag o c’halon a domme outan. Met ar markiz koz n’hallas et en em viret pelloc’h, hag e lavaras: — Me eo ho tad! Ha kerkent, setu int d’en em vriata ha da ouela gant ar joa. Met, allaz! a-boan e oant bet tri miz asamblez, ma tigouezas lizer digant ar roue da lavaret d’ar markiz koz distrei raktal d’an arme, e oa diskleriet ar brezel a-nevez. Ha setu int glac’haret holl, a-greiz ma oant en o joa vrasa. — Ma vije beo c’hoaz va mab, eme an tad paour, e vije êt d’ar brezel em lec’h, hag e vijen chomet er gêr ganec’h, va bugale gêz! Ha ne reant bemdez nemet gouela. — Me, va zad, a lavaras eun deiz ar verc’h henan, a yelo d’ar brezel en ho lec’h. — Petra ’lârez, va merc’h paour? Se n’hall ket beza. — Eo, eo, va zad! Deskit d’in eun tammig c’hoari an armou, me ’lavaro e vezin ho mab, ha p’am bezo gwisket ho tilhad brezel, den ebet n’ouezo ’vin eur plac’h. Kement e talc’h war he zad, m’he lez da vont. Mont kuit a ra eur beure war eur marc’h kaer, ha hi henvel mat ouz eur brezeller. Met he zad a ya en he raok, a-dreuz ar parkou hag en em guz dindan ar pont war stêr al Leger, dre belec’h e renke tremen. Kerkent ha m’he c’hlevas o tont war ar pont, e laoskas eun tenn fuzul hag e krias: «Qui vive?». Ma voe spontet ar plac’h; ha hi o trei brid he marc’h, ha d’ar gêr buan. He zad a redas iveza-dreuz ar parkou hag a arruas en he raok. — N’out ket êt pell, va merc’h paour! a lavaras d’ezi, p’he gwelas o tont. — Oh! va zad, pa oan o vont da dremen pont al Leger, e oa eno eur bagad soudarded, a zo en em lakaet da denna warnoun, hag evel m’oan va-unan, ez oun diredet d’ar gêr. Dre c’hras Doue, n’em eus bet droug ebet. — Mat a-walc’h ’teus grêt, va merc’h, Kerz buan da gemer da zilhad plac’h. An eil verc’h a c’houlenn mont kuit an deiz war-lerc’h. Kaer en devoe he zad lavaret d’ezi e c’hoarvezje ganti evel gant he c’hoar hena hag e tistroje emberr: — Ah! ne dalv ket, emezi, ret ’vo d’in mont; me n’oun ket ken aounik-ze. Gwelet a refet! Setu ma wisk eta an dilhad soudard dilezet gant he c’hoar hag e pign war varc’h, ha kuit. He zad a ya adarre d’ar red a-dreuz ar parkou hag en em guz dindan ar pont. Pa glev treid ar marc’h o tont warnan, e tifluk en eun taol, hag e tiskarg e fuzul, en eur lavaret: — Ar yalc’h pe ar vuhez! Hag ar plac’h d’ar gêr, d’an daoulamm, evel eben. He zad a oa arru en he raok, hag a lavaras, p’he gwelas: — Setu te distro ’ta, va merc’h? Lavaret mat em oa d’it. — Oh! va zad paour, eur bagad laeron a oa dindan pont al Leger hag o deus tennet warnoun gant o fuzuliou! N’hoc’h eus ket klevet an drouz? Darbet eo bet d’in beza lazet. — Ma! kerz d’en em ziwiska. Warc’hoaz ar beure ’vo ret d’in mont va-unan; aoun em eus c’hoaz da veza re ziwezat. An deiz war-lerc’h ar beure, ar verc’h vihana a c’houlenn mont ivez d’he zro. — Te ivez, va bugelig paour? Sell a zo c’hoarvezet gant da ziou c’hoar… Met kaer en devoe he zad lavaret evit he distrei, ret e voe d’ezan he lezel da vont kuit. Mont a ra adarre da guza dindan ar pont, ha, p’oa e verc’h o tremen, e tiskargas e fuzul, en eur lavaret: — Ar yalc’h pe ar vuhez! Met houman ne spontas ket hag, e-lec’h distrei; d’ar gêr, en em lakaas da zorna he marc’h gant eur wialenn a oa ganti, ha kuit d’an daoulamm-ruz. — Hola! eme he zad, houman a yelo pell! Hag e tistroas laouen d’ar gêr. |
LA FILLE DU MARQUIS de COATLEGUER ou FRANCOIS LE FORT, JEAN LE VENTRU, YVES LE COUREUR ET JOSEPH OEIL-PERCANT Il y avait jadis un marquis qui habitait au château de Coatléguer et qui était resté veuf avec ses trois filles. Il avait eu aussi un fils qui était mort à l'âge de 18 ans. Quand la guerre éclata partout, il lui fallut aller à l'armée, car, hélas, sa charge l'exigeait...Quand la guerre fut finie, il rentra chez lui. En arrivant au bourg de Louargat, il entra dans une auberge et il demanda des nouvelles de Coatléguer. - Personne ne sait rien à ce propos, dit l'aubergiste, car les 3 jeunes filles du château n'ont pas pris d'époux, depuis que leur père est parti à la guerre et l'on n'entend jamais parler d'elles. Le vieux marquis monta sur son cheval et pris le chemin du château de Coatléguer. Il y arriva à la nuit tombante et frappa à la porte. - Qui est là? demanda quelqu'un à la fenêtre. - Un pauvre voyageur qui a perdu sa route. Auriez-vous la bonté de lui donner asile pour la nuit? - Ici, mon pauvre homme, on ne loge personne. - Au nom de Dieu, ouvrez-moi, je vous apporte des nouvelles de votre père. - Alors, entrez. Et on lui ouvrit. Il était amaigri et avait vieilli, au point d'être méconnaissable et pourtant ses filles, en le voyant, sentaient leur cœur tressaillir. Mais le vieux marquis ne put se retenir de parler plus longtemps: - C'est moi, votre père! Et aussitôt les voilà qui s'embrassent et pleurent de joie. Mais hélas, cela faisait à peine trois mois qu'ils étaient réunis, qu'arriva une lettre du roi, demandant au vieux marquis de retourner à l'armée immédiatement, car la guerre était déclarée à nouveau. Tant de chagrin au milieu de tant de joie! - Si mon fils était encore vivant, disait le pauvre père, il serait parti à la guerre à ma place et je searis resté ici avec vous, mes pauvres enfants! Et ils ne faisaient chaque jour que pleurer. - C'est moi, mon père, dit un jour la fille aînée, qui irai à la guerre à votre place. - Que dis-tu là, ma pauvre fille? Cela ne se peut pas! - Si, si, mon père. Apprenez-moi un peu le maniement des armes; je dirai que je suis votre fils et quand j'aurai revêtu vos habits de guerre, nul ne saura que je suis une fille. Elle pressa tant son père, qu'il la laissa partir. Elle s'en alla un beau matin, sur un cheval magnifique, et elle campait un fier guerrier. Mais son père prit les devants à travers champs et alla se cacher sous le pont du Léguer, qu'elle était obligée de traverser. Dès qu'il l'entendit approcher du pont il tira un coup de fusil en criant «Qui vive?». La fille fut effrayée, elle fit tourner bride à son cheval et rentra vite à la maison.Son père rentra ç travers champs et arriva avant elle. - Tu n'es pas allée bien loin, ma pauvre fille! lui dit-elle, en la voyant venir. - Oh, mon père, alors que j'allais passer le pont fu Léguer, m'y attendait une troupe de soldats qui se sont mis à tirer sur moi. Et comme j'étais seule, je suis rentrée en courant. Grâce à Dieu il ne me fut fait aucun mal. - Tu as bien fait, ma fille, Cours vite remettre tes vêtements féminins! La 2ème fille demande à partir, le lendemain. Son père eut beau lui dire qu'il lui arriverait la même chose qu'à sa sœur aînée et qu'elle reviendrait sous peu: - Ah! Ce n'est pas vrai, il faut que j'y aille, je ne suis pas aussi peureuse. Vous verrez! La voilà donc qui met la tenue de soldat abandonnée par s sœur et qui monte à cheval pour partir. Son père repart en courrant à travers champs et se cache sous le pont. Quand il entend les pas du cheval venir sur lui, il jaillit brusquement et décharge son fusil en disant: -La bourse ou la vie! Et voilà la fille qui rentre au galop à la maison, tout comme l'autre. Son père l'y avait précédée et lui dit en la voyant: -Te voilà de retour ma fille? Je vous l'avais bien dit? -Oh, mon pauvre père, une bande de voleurs était cachée sous le pont du Léguer. Ils ont tiré sur moi avec leurs fusils! Vous n'avez pas entendu le bruit?J'ai failli me faire tuer! -Bien, cours te changer. Demain matin il faudra que j'y aille moi-même; et j'ai peur qu'il soit déjà trop tard! Le lendemain matin la plus jeune des filles demanda d'y aller à son tour. -Toi aussi, ma pauvre enfant? Vois ce qui est arrivé à tes deux sœurs! Mais il eut beau essayer de la dissuader, il fallut qu'il la laissât partir. Il alla a nouveau se cacher sous le pont, et quand sa fille le traversait, il d»chargea son fusil en disant: -La bourse ou la vie! Mais la jeune fille ne prit pas peur et au lieu de tourner les talons, elle se mit à cravacher son cheval avec une baguette qu'elle tenait à la main, et elle partit au galop! -Holà, dit son père, celle-là ira loin! Et il rentra tout content. |
Pa voe arru ar plac’hig yaouank eur pennad en tu all d’ar pont, e lakaas he marc’h d’e gammed, hag e tigouezas ganti eur wrac’hig koz, daoubleget war he baz. — Demat d’it, emezi, merc’h vihan markiz Koadleger! — Ha d’ec’h ivez, mammig koz. — Bez’ az pefe ar vadelez d’am sikour da dremen an dour? — Ya sur, mamm-goz. Hag e tiskennas, evit he sikour da bignat war he marc’h, hag e tremenjont eur waz-dour a oa eno. Digouezet en tu all, e tiskennas ar wrac’h hag a lavaras: — Va bennoz d’it, merc’h vihan markiz Koadleger, ha, m’az pefe biken ezomm a sikour, evel az pezo, goulenn Gwrac’h-koz an Inkonu, ha kerkent en em gavin. — Trugarez, mammig koz . Hag ar wrac’h a yeas kuit, ha hi a zalc’has gant he hent. Eun tammig pelloc’h, o tremen dre eur c’hoad, e welas eur paotr o keuneuta. — Petra ’rez aze, va faotr? a lavaras d’ezan. — Klask keuneud d’am mamm a zo er gêr. — Pe hano a teus? — Fanch Krenv. — Kontant out da zont ganen? — Pelec’h? — D’an arme. — Petra eo ze? — D’ar brezel. — Ah! ya, d'en emganna, ne c’houlennan ket well; met va mamm he deus ezomm ac’hanoun. — Sell aze evit da vamm. Rei a ra d’ezan peziou aour. — Petra ’raio va mamm gant ar boutonou melen-man? — Pelec’h eman da vamm? — Du-hont, ’barz al lochenn. Mont a ra gantan beteg e vamm. — Demat d’ec’h, mamm-goz. — Ha d’ec’h ivez, aotrou. Kontant ’vefec’h e teufe ho mab ganen? — Jezuz! aotrou kêz, ha penaos ’rin-me neuze evit beva, koz ha dinerz evel ma ’z oun? — Setu aman peadra da veva, keit ma vezo ho mab ganen. Hag e roas d’ezi eun dornad aour. — Trugarez! ha bennoz Doue d’ec’h, va aotrou mat!… Bezit fur ha sentit oc’h an aotrou, va mab Fanch. — Ober a rin, mamm. Kenavo, mamm! — Doue d’ho pennigo, va mab! Hag ez ejont kuit o-daou asamblez. Emberr e weljont eun den o redek war-lerc’h eur c’had, ha stag eur mean-milin ouz pep troad d’ezan. — Sellit, sellit, aotrou! eme Fanch. — Petra ’rit-c’houi, va den mat? — Esaat tapout ar c’had-hont a welit chomet war va lerc’h. — Hag e stagit mein-milin ouz ho treid? — Ya sur, aotrou, rak ker buan oun, ma ran eul leo pep kammed, ha bep tro e tremenan dreist ar c’had. — Pe hano hoc’h eus? — Youen ar Reder. — Ma! ha kontant ’vefec’h da zont da vale bro ganen?… Me ho paeo mat. — Ya, aotrou; ne c’houlennan ket well. Setu int tri. Eun tamm pelloc’h, e weljont unan hag eur c’hof bras-bras d’ezan, kement ha teir barrikenn! Lakaet en devoa e gof war eur c’hleuz, hag e c’houeze, e c’houeze etrezeg ar meneziou. — Petra ’rit-c’houi aze evel-se, va den mat? a lavaras d’ezan hon marc’heg yaouank. — C’houeza evit ober trei ar milinou-avel. — Pelec’h eman ar milinou-ze? — N’o gwelit ket du-hont, war ar menez, teir leo ac’han? — Hag oc’h paeet pegement bemdez? — Pemp kwenneg bemdez, ha va boued. — Pe hano hoc’h eus? — Yann Kofek. — Ma! deuit ganen, ha me ho paeo kalz muioc’h. — Kontant oun, ne c’houlennan ket well, rak skuiz a-walc’h oun oc’h ober ar vicher-man. Ha setu int pevar. Pelloc’h c’hoaz e weljont unan o viza gant eur wareg, met ne welent loen ebet. — Petra a vizit evel-se, va den mat? — Eur gudon a welan du-hont war vrank eur wezenn, teir leo ac’han. — Eun tenner mat e tleit beza neuze? — Ya sur, aotrou. — Pe hano hoc’h eus? — Job al Lagadek. — Kontant ’vefec’h da zont ganemp da vale bro?… Me ho paeo mat. — Ya sur, aotrou. Ha setu int pemp. |
Quand la jeune fille fut arrivée l'instant d'après de l'autre côté du pont, elle laissa son cheval aller au pas et elle rencontra une petite vieille, pliée en deux sur son bâton. -Bonjour, dit-elle, petite fille du marquis de Coatléguer! -Bonjour à vous, grand' mère! -Auriez-vous la bonté de m'aider à passer la rivière? -Mais bien sûr, grand-mère! Et elle descendit, pour l'aider à grimper sur son cheval et elles passèrent un cour d'eau qu'il y avait là. Parvenue de l'autre côté, la vieille descendit du cheval et dit: -Ma bénédiction soit sur toi, jeune fille du marquis de Coatléguer et si jamais, tu as besoin d'aide, en quoi que ce soit, appelle la Vieille de l'Inconnu et j'apparaîtrai aussitôt. -Merci, grand-mère! Et la vieille s'en alla et elle poursuivit son chemin. Un peu plus loin, en traversant un bois, elle vit un garçon qui ramassait du bois. -Que fais-tu là, mon garçon? Lui dit-elle? -Je ramasse du bois pour ma mère qui est à la maison. -Quel est ton nom? -François Le Fort. -Cela te dirait de venir avec moi? -Où ça? -A l'armée. -Qu'est-ce que c'est? -A la guerre, si tu préfères. -Ah oui! Je ne demande pas mieux que de me battre, mais ma mère a besoin de moi. -Voilà! C'est pour ta mère! Elle lui donne des pièces d'or. -Elle en fera quoi, ma mère, de ces boutons dorés? -Elle est où, ta mère? -Là bas, dans la cabane. Elle va avec lui chez sa mère. -Bonjour, grand-mère! -Bonjour, seigneur! Cela vous dirait que j'emmène votre fils avec moi? -Jésus, seigneur, et comment ferais-je pour vivre, vieille et sans force que je suis? -Voici de quoi vivre le temps que votre fils sera avec moi. Et elle lui donna une poignée d'or. -Merci, et la bénédiction de Dieu soit sur vous, mon bon seigneur!...Soyez sage et obéissez à votre maître, mon fils François! -Comptez sur moi, Adieu ma mère! -Dieu vous bénisse, mon fils. Et les voilà partis, tous les deux. Bientôt ils aperçurent un homme qui courait après un lièvre, alors qu'il avait une meule de moulin attachée à chaque jambe. -Regardez, regardez, Seigneur! dit François. -Que faites-vous donc, mon brave homme? -J'essaye d'attraper le lièvre là-bas que vous voyez et que j'ai dépassé. -Et vous attachez des meules à vos jambes? -Oui bien sûr, seigneur, car je suis si rapide, que je parcours une lieue à chaque enjambée, et à chaque fois je dépasse le lièvre. -Quel est votre nom? -Yves le Coureur. -Bien! Cela vous dirait de voyager avec moi?... Je vous paierai bien. -Oui, Seigneur, je ne demande pas mieux! Et voilà qu'ils sont trois. Un peu plus loin, ils virent un homme pourvu d'un ventre énorme, grand comme trois barriques! Il avait posé son ventre sur un talus et il soufflait, il soufflait entre les montagnes. -Qu'est-ce que faites-là, mon brave homme? lui dit notre jeune chevalier. -Je souffle, pour faire tourner les moulins à vent. -Ils sont où, ces moulins? -Vous ne les voyez pas là-bas sur la montagne, à trois lieues d'ici? -Et combien êtes-vos payé pour une journée? -Cinq sous la journée et je suis nourri. -Qu'elle est votre nom? -Jean le Ventru. -Bien, venez avec moi et je vous paierai beaucoup plus. -Cela me va, je ne demande pas mieux, car je suis assez fatigué de faire ce métier. Maintenant ils sont quatre. Un peu plus loin, ils virent un homme qui visait avec un arc, mais on ne voyait pas d'animal. -Qu'est-ce qye vous visez ainsi, mon brave homme? -Un ramier que je vois là-bas sur la branche d'un arbre, à trois lieues d'ici. -Vous êtes dons un fameux tireur? -Pour sûr, Seigneur. -Quel est votre nom? -Joseph L’œil perçant. -Cela vous dirait de voyager avec nous? Je vous paierai bien. -Assurément, Seigneur, Et à présent les voilà cinq! |
— Setu d’in breman pevar mevel mat, a lavare houman, hag eun dra bennak a rin gante. Digouezout a reont ivez en Pariz, hag ez eont da loja en eun ostaleri vat. Koania ’reont o-femp asamblez. Naoun o devoa, ha Fanch Krenv dreist ar re all. Pa veze servijet eur plad bennak war an daol, e lampe warnan raktal, hag e lonke ar boued hag a-wechou ar plad ivez. Ma oa souezet ar re all, ha drouk-kontant, o welet ne chome netra gante. E vestr, pa welas, a lavaras d’an ostiz: — Grit soup d’an den-man en eur varrikenn didalet, ha digaset d’ezan eur varrikenn jistr. Pa glevas Fanch, ez eas da bokat d’e vestr, ha da frota e gein d’ezan, en eur lavaret: — Ah! va mestrig kêz, c’houi, ’vat, ’zo eur mestr mat! Me ’raioholl vel ma lavarfet d’in; me ’zo krenv, gwelet a refet! An deiz war-lerc’h ar beure, ar mestr a lavaras d’e bevar mevel: — Ez an da welet ar roue en e balez; c’houi ’chomo ama, ken am bezo ezomm ac’hanoc’h, ha va gourc’hemennou a roïn evit na vanko netra d’ec’h. Ha d’an ostiz e lavaras ivez: — Ez an breman en eun dro ha n’ouzon ket mat pegeit a vin; va mevelien a lezan aman, hag ho pedan da soursial oute ha da rei d’eze holl kement a c’houlennfont. Unan aneze, Fanch Krenv, a zo eun tammig rust ha gouez; met n’ho pet ket aoun dirazan, rak n’eo ket drouk evit se. Me ho paeo ar pez a c’houlennfet, ha setu aman daou-c’hant skoed arrez. Mont a reas neuze da balez ar roue. Digemeret mat eo. — Sellit ’ta, eme ar roue, va mignon koz, markiz Koadleger, en deus digaset e vab d’in, pa na c’hell ket dont e-unan! Evurusamant eo grêt ar peoc’h… Met n’eus forz, pa ’z out deut, e chomi ganen; me en em garg ac’hanout, hag a skrivo d’az tad. Ma voe roet da bach d’ar rouanez>:B<, dre ma oa koant hag en devoa feson vat. |
-J'ai maintenant quatre bons valets, dit la fille: voyons ce que je vais en faire! Et ils arrivèrent à Paris où ils descendirent dans une bonne auberge. Ils dînèrent tous les cinq. Ils avaient faim et François le Fort plus que les autres. Quand on apportait un plat sur la table, il se jetait dessus le premier et il dévorait la nourriture sans oublier parfois l'assiette. Comme les autres étaient surpris et mécontents de voir qu'il ne leur restait plus rien, son maître, voyant cela, dit à l'aubergiste: -Faites-lui de la soupe dans une barrique sans fond et apportez-lui une barrique de cidre. Quand François l'entendit, il alla embrasser son maître et lui taper dans le dos en disant: -Ah, mon cher maître! Le bon maître que j'ai là! Je ferai tout ce qu'on me dira de faire: je suis fort, vous verrez! Le lendemain matin, le maître dit à ses quatre valets: -Je vais voir le roi en son palais: vous, vous resterez ici jusqu'à ce que j'aie besoin de vous et je donnerai mes instructions pour que vous ne manquiez de rien. A l'aubergiste il dit en outre: -Je vais à présent faire un tour et je ne sais pas pour combien de temps. Je laisse ici mes valets et se vous prie de veiller sur eux et de leur donner tout ce qu'ils demanderont. L'un d'entre eux François Le Fort, est un peu fruste et sauvage; il n'y a rien à craindre, car il ne pense pas à mal. Quant à moi, je vous paierai ce que vous demanderez et voici deux-cents écus d'avance. Et il s'en fut au palais du roi. On l'y reçoit bien. -Voyez-vous cela, dit le roi, mon vieil ami, le marquis de Coatléguer, m'a envoyé son fils, ne pouvant venir lui-même! Heureusement on a fait la paix... Mais cela ne fait rien, puisque tu es venu, tu resteras avec moi: je me charge de toi et j'écrirai à ton père. Or on le donna comme page à la reine, en raison de son allure avenante et de ses bonnes manières. |
Ar roue a yeas eur pennadig goude-ze da welet eur roue all a oa mignon d’ezan, hag e keit-se, e lezas ar rouanez da ren ar rouantelez. Houman a blije kaer he fach d’ezi, ha bemdez e vezent o vale asamblez dre ar palez hag ar jardinou; c’hoari ha c’hoarzin a ree gantan, ober serriou-lagad, lavaret komzou tener. Ar pach ne ree van ebet; ober a ree memez eun tamm e baotr diwezat, met nec’het bras ’oa koulskoude. Ar rouanez, o welet kement-se, a yee droug enni hag a damalle he fach hag a lavare d’ezan: — Genaouek! ne vi biken mat da netra ’ta?… Digouezout a reas ivez ar roue er gêr. Goulenn a eure kelou digant ar rouanez eus he fach: — Roït peoc’h d’in gant ar genaouek, ar mic’hiek-ze, emezi; kredi a rafac’h en deus c’hoantaet pokat d’in! — Hen c’hoantaet pokat d’ec’h! — Ya sur, an den divergont! ha gant-se ez eo leun a c’houez; ma ouifac’h petra en deus lavaret c’hoaz? — Petra ’ta? — Petra?… Lavaret en deus beza den da c’hallout trec’hi e-unan ar roue Kezar, da zigas d’ec’h e gurunenn hag eun dant eus e benn! — Hola! hola! ret eo lavaret d’ezan dont da gomz ganen dioustu. Lavaret eo d’ar pach dont. — Penaos, pach, eme ar roue, hag ez oc’h bet divergont a-walc’h evit c’hoantaat pokat d’ar rouanez? — Penaos e c’hellit kredi eun dra eveLse, va roue?… An hini en deus lavaret ze a oar a-walc’h n’eo ket gwir. N’hen selaouit ket, aotrou roue, rak gaou a lavar. — C’hoaz a zo: lavaret hoc’h eus beza den da drec’hi hoc’h-unan ar roue Kezar, ha da zigas d’in e gurunenn hag eun dant eus e benn? — Penaos Doue, aotrou roue, eun denig striz eveldoun en defe gallet lavaret eun dra evel-se, nemet kollet e vefe e skiant-vat gantan? — Eo! lavaret hoc’h eus, ha ret e vo d’ec’h ober ar pez hoc’h eus lavaret, pe n’eus nemet ar maro evidoc’h! Dont a ra neuze d’an ostaleri da gavout e dud, hag e lavar d’eze: — Setu labour, paotred! — Petra eo, mestr? eme Fanch Krenv; me ne c’houlennan nemet labour. — Ma! Fanch, kontantet e vi neuze. Kerz da genta da c’hovel ar marichal, ha lavar d’ezan ober d’it eur vaz houarn a vo pemp kant livr enni. — Ma! eme Fanch, mont a ran raktal. Pa voe grêt ar vaz, e krog Fanch enni, hag e lavar: — Bah! bah! grit d’in eur vaz vat, an dra-man n’eo nemet eur blouzenn; gwelet a rit? Hag he zorr war e c’hlin. Ma voe klasket neuze an holl houarn a oa en kêr, ha grêt d’ezan eur vaz all hag a boueze tremen mil livr. — Breman c’hoaz! emezan; gant houman e rin eun dra bennak. |
Le roi se rendit peu après chez un autre roi, l'un de ses amis. Et pendant ce temps, il confia à la reine la conduite du royaume. Celle-ci était fort attachée à son page et chaque jour ils se promenaient ensemble dans le palais et les jardins: elle jouait et riait avec lui, elle lui faisait des clins-d'oeil et lui disait des mots doux. Le page faisait comme si de rien n'était: il faisait même l'innocent, tout en étant grandement inquiet cependant. La reine, voyant cela, en prit ombrage et en fit reproche à son page, lui disant: -Sot que tu es! Ne seras tu donc jamais qu'un bon à rien? Et voilà que le roi est de retour chez lui. Il demanda des nouvelles de la reine et de son page. -Laissez-moi tranquille avec ce benêt, ce morveux, dit-elle: vous ne le croiriez pas: il a voulu m'embrasser! -Il a voulu vous embrasser! -Mais oui, l'insolent! Et de cela il est très fier! Savez-vous ce qu'il a dit encore? -Quoi donc? -Quoi?... Il a dit qu'il était de taille à pouvoir vaincre, tout seul, le roi César et à vous rapporter sa couronne et une dent de sa mâchoire! -Holà, holà, il faut qu'il vienne me parler sur le champ. On dit au page de venir. -Comment, page, dit le roi, pouvez-vous être assez insolent, pour vouloir embrasser la reine? -Comment pouvez-vous croire une chose pareille, sire? Quiconque vous a dit cela sait bien que ce n'est pas vrai. Ne l'écoutez pas, sire, car il dit des mensonges. -Il y a plus: vous avez dit être capable de vaincre, tout seul, le roi César et de me rapporter sa couronne ainsi qu'une de ses dents provenant de sa mâchoire! -Comment, mon Dieu, un simple mortel tel que moi, pourrait-il dire une chose semblable, à moins d'avoir perdu la tête? -Si, vous l'avez dit. Et il faudra que vous fassiez ce que vous avez dit, sinon n'espérez rien d'autre que la mort! Il retourne alors à l'auberge rejoindre ses valets et il leur dit: -J'ai du travail pour vous, les gars! -Quoi donc, maître, dit François Le Fort, je ne demande qu'à travailler. -Eh bien, François, tu vas être servi! Tout d'abord, cours jusqu'à la forge du maréchal-ferrant à qui tu diras de te faire un bâton de fer de cinq cents livres... -Bien, dit François, j'y vais immédiatement. Quand le bâton fut prêt,François le saisit et dit: -Pouah! Pouah! Faites-moi un bon bâton, celui-ci n'est rien qu'un fétu de paille: regardez! Et il le casse sur son genou. Quand on eut réuni tout le fer qu'il y avait en ville et qu'on en eut fait un autre bâton, il pesait plus de mille livres. -Enfin, dit-il, voilà de quoi faire quelque chose! |
En em lakaat a reont neuze o-femp en hent. Goude beza baleet pell, pell, e tigouezjont ivez dirak palez ar roue Kezar. Arpalez-man ’oa ken kaer ha ken uhel ha ken krenv ar mogeriou, ma chomjont da sellet outan, ha n’ouient petra d’ober. — Eomp bepred da dremen an noz en eun ostaleri, a lavaras ar mestr, hag e sonjfomp penaos en em gemer. Goude koan, ar re all a ya da gousket, hag ar pach pe merc’h markiz Koadleger, mar deo gwelloc’h ganec’h, a chom da ziviz ha da eva gant an ostiz. Hag e lavar d’ezan: — Me ’m eus pevar mevel ha n’eus ket o far war ar bed; gante, hepken, me ’c’hallfe trec’hi ar roue Kezar, lemel digantan e gurunenn, ha tenna d’ezan eun dant eus e benn . — Ha gwir? — Ya, gwir a-walc’h; met na livirit ket ze da zen ebet! — Nann, nann! An ostiz, kerkent ha ma voe êt egile da gousket, a redas da balez ar roue hag a lavaras d’ezan: — Va roue! va roue! ma ouifac’h!… — Petra ’ta? — Me ’m eus lojet eun den, gant e bevar mevel, hag a lavar ez int gouest o-fevar da drec’hi war hoc’h armeou, da lemel diganec’h ho kurunenn ha da denna d’ec’h eun dant eus ho penn. — An den-ze a renk beza mezo, pe kollet gantan e skiant-vat. Met me ’ya da skriva d’ec’h eul lizer da lavaret d’ezan dont da gomz ganen. Digas a ra an ostiz al lizer d’ar pach. Hen lenn a ra heman, hag e lavar: — It da lavaret d’ar roue Kezar, m’en deus c’hoant da gomz ganen, dont d’am c’havout; evidoun-me ne flachin ket. Mont a ra an ostiz da gas e respont d’ar roue Kezar. — Peseurt den eo hennez ’ta? a lavar Kezar souezet; ret eo d’in mont d’hen gwelet. Dont a ra. — Petra, emezan, c’houi, va den mat, hoc’h eus lavaret gallout trec’hi va armeou gant ho pevar mevel, ha lemel diganen va c’hurunenn, ha tenna eun dant eus va fenn? — Ya sur, lavaret em eus hen ober, ha bepred hen lavaran. — Ma! deuit ganen da leina ho-pemp warc’hoaz, ha neuze ewelfomp. — Gant plijadur, aotrou roue; met unan eus va faotred n’eo ket fur a-walc’h, hag em eus aoun e rafe eun dra bennak da zisplijout d’ec’h. — Deuit bepred, ha deuit ho-pemp. — Trugarez, aotrou roue! Mont a refomp, p’ hoc’h eus c’hoant. Pa voe êt ar roue kuit, e teuas da gavout e dud, hag e lavaras d’eze: — Pedet omp, paotred, da vont da leina warc’hoaz gant ar roue Kezar, en e balez, hag ec’h efomp. Te, Fanch Krenv, a vo ret d’it beza eno divergont, divez, hag ober vila ma c’halli. — Ma! va mestr, eme Fanch, va lest da ober. An deiz war-lerc’h, ez eont o-femp d’ar palez, war-dro kreisteiz. Pedet e oa ar brinsed ha pennou an arme, ma oa eur fest kaer. A-boan ’oa d’eze beza azezet ouz taol, ma kemer Fanch al loa-bod, hag en em laka da stlepel soup a-gleiz, a-zehou, a bep tu, en eur lavaret: — Petra, evit eul logodenn va c’hemer ar roue-man, rei d’in ken nebeud a soup!… Me n’oun ket deuet aman da vervel gant an naoun; digasit d’in soup en eur varrikenn didal! Setu savet an holl ouz taol, labezet a soup hag a druzoni; ha kri, ha trouz. — Dastumit prim al loen-ze ’barz ar prizon! a lavaras ar roue. Ha kerkent eur bagad soudarded en em daolas warnan. Met Fanch a dapas e vaz, en devoa lezet e toull an nor, hag o stlejas hag o drailhas holl. Diskenn a reas neuze er porz a oa leun a soudarded, ha da c’hoari gant e vaz. — Tennit warnan gant ar c’hanoliou! eme ar roue. Met Fanch a dape ar bolodou diwar nij, hag a lavare: — Petra? Piz, bili, mat d’ar vugale da c’hoari poullig! Ma renkas ar roue goulenn gras, evit na vije ket drailhet e holl soudarded. — Hola! eme ar roue, setu aman, avat, eun den! |
Et ils se mirent en route tous les cinq. Après avoir marché longtemps, longtemps, il arrivèrent devant le palais du roi César. Ce palais était si beau et si haut et si bien fortifié qu'ils restaient là à le regarder, ne sachant que faire. -Allons toujours passer la nuit dans une auberge, dit le maître et nous réfléchirons comment nous y prendre. Après dîner, les autres vont dormir et le page -ou la fille du marquis de Coatléguer, si vous préférez, reste à bavarder et à boire avec l'aubergiste. Et il lui dit: -J'ai quatre valets qui n'ont pas leur pareil au monde. Grâce à eux uniquement, je viendrais à bout du roi César, lui ôterais sa couronne et j'arracherais une dent de sa mâchoire. -C'est vrai, ça? -Rien de plus vrai, mais ne le dites à personne! -Comptez sur moi! L'aubergiste, dès que l'autre fut allé se coucher, courut au palais du roi et lui dit: -Sire, sire! Si vous saviez! -Si je savais quoi? -J'héberge un homme qui a quatre valets dont il dit qu'ils sont capables, à eux quatre, de défaire vos armées et de vous dérober votre couronne et d'arracher une dent de votre mâchoire. -Ce bonhomme-là doit être ivre ou avoir perdu la raison. Mais je vais vous dicter une lettre pour lui dire de venir me parler. L'aubergiste apporte la lettre au page qui la lit et déclare: -Allez dire au roi César, que s'il voulait me parler, qu'il vienne me voir. Quant à moi je ne bouge pas d'ici. L'aubergiste transmet la réponse au roi César. -Quelle sorte d'homme est-ce donc? Dit César, interloqué. Il faut que j'aille le voir. C'est ce qu'il fit. -Eh bien, dit-il, brave homme, vous affirmez pouvoir vaincre mes armées avec vos quatre valets, me prendre ma couronne et arracher une dent de ma mâchoire? -Pour sûr, je l'ai dit, et je le maintiens! -Bien, venez déjeuner avec moi, demain, tous les cinq et alors nous aviserons. -Avec plaisir, sire; mais l'un de mes gars, n'est pas très vif d'esprit et j'ai peur qu'il ne commette quelque bourde de nature à vous déplaire. -Venez quand même et venez tous les cinq. -Merci, sire! Nous viendrons, si tel est votre désir! Quand le roi fut parti, il s'en alla voir ses gens et leur dit. -Nous sommes invités, les gars, à déjeuner demain chez le roi César, dans son palais, et nous irons.Toi; François Le Fort, tu devras être d'une grossièreté éhontée et te comporter aussi mal que tu le pourras. -Bien, maître, dit François, comptez sur moi! Le lendemain, ils allèrent tous les cinq au palais, aux environs de midi. Les princes et les chefs de l'armée étaient conviés: c'était un beau festin. A peine fut-il assis à sa place que François saisit la louche et se mit à faire jaillir la soupe de droite et de gauche en disant: -Quoi, ce roi me prend pour une souris, pour qu'il me donne aussi peu de soupe!... Je ne suis pas venu ici pour mourir de faim: qu'on m'apporte de la soupe dans une barrique sans fond! Et voilà que tous se lèvent de table, tout éclaboussés de soupe et de graisse, au milieu des cris et du vacarme. -Qu'on mette immédiatement en prison ce goujat! Dit le roi. Et aussitôt un peloton de soldats se jeta sur lui. Mais François se saisit de son bâton qu'il avait laissé à la porte, et se mit a taper comme un sourd. Ensuite il descendit dans la cour qui était pleine de soldats et où il continua de jouer du bâton. -Tirez sur lui au canon! dit le roi. Mais François saisissait les boulets au vol en disant: -Quoi? Des pois, des billes pour que les enfants aient de quoi jouer!. Le roi n'a qu'à demander grâce, pour que ne soient pas exterminés tous ses soldats. -Holà, dit le roi, en voilà un homme! |
— Ya sur, aotrou roue; met tri all am eus c’hoaz hag a zo kouls hag hen; setu aman eur reder avat, ha n’hoc’h eus hini da c’hoari gantan en ho rouantelez a-bez. — Ma! lakaomp klaoustre. — Ya, a-walc’h; petra a lakafomp? Va zenzor, mar kollan, enep da vuhez, ha hini da baotred, mar kollez. — Kontant oun; lavaret eo! Ma voe lakaet an deiz war-lerc’h evit ar redadeg. — Da dro eo, Youen ar Reder, ha diwall da goll, pe e kollfomp holl hon buhez. — Bezit hep morc’hed, va mestr. An deiz war-lerc’h, d’an eur lavaret, en em gav an daou reder er par. Roet e voe d’eze peb a bod-pri, hag e tleent mont da garga o fodou d’eur feunteun a oa dek leo ac’hane, ha distrei gante leun a zour. Ar roue a skoas tri daol en e zorn kleiz, ha setu int êt kuit. War o hent e oa eur chapel hag e oa merket war he mogeriou holl geloiou ar rouantelez. Youen en devoa amzer, hag a chom eno da lenn. Ma krog neuze ar c’hoant kousket ennan, hag e kouez d’an douar, harp e benn war benn eur marc’h maro ’oa eno. Reder ar roue a oa bet beteg ar feunteun ha dija e oa o tistrei, gantan war e benn e bod leun a zour. Job al Lagadek, an tenner mat, a welas neuze ’oa manet kousket Youen ar Reder. Tapout a ra prim e wareg, ha gant eur bir e skarz ar penn marc’h a oa dindan e benn. Heman a zihun neuze, a grog en e bod, hag e teir pe beder gammed e voe e-kichen ar feunteun. Karga ’ra e bod a zour, hag e tistro, hag ec’h arru da genta er par. Poent ’oa d’ezan, rak egile n’en devoa ken nemet daou gammed da ober! — Va malloz! eme ar roue Kezar, holl a ran! Ha ma renkas rei e denzor. E-pad eiz deiz, e oa bet eiz kemener oc’h ober sïer da lakaat an aour hag an arc’hant. Pa voent kaset holl war eul lestr, e tistrojont dre vor. Digouezet ’oant dija pell, pa weljont o devoa ankounac’haet kurunenn ar roue Kezar hag e zant. Ma voe ret d’eze dont war o giz. Fanch Krenv a voe kaset da gerc’hat ar gurunenn hag an dant. Antren a ra ’barz ar palez, hep ma krede den hen harz; an holl a sponte oc’h hen gwelet. Monta ra beteg ar gambr ’lec’h m’oa ar roue, hag hen trist mat. Gant eun taol dorn e ralampat eun dant eus e c’henou; neuze e tap ar gurunenn a oa war e benn, ha kuit! Setu kri forz, ha trouz ha glac’har er palez. Kaset eo eur strollad a dregont lestr war o lestr. P’o gweljont o tont, an avel gante: — Alo! paotr e gof bras, labour brema! — Ya, ya, mestr. Ha Yann Kofek da c’houeza, da c’houeza, ha diskar ha beuzi holl listri Kezar. Arruout a rejont neuze hep poan. Pa welas ar roue Frans tenzor Kezar hag e gurunenn hag e zant, en devoe eur joa vras, hag e lakaas e bach da veza marc’heg. |
-Pour sûr, Sire, mais j'en ai encore trois autres du même genre: Voici un coureur si rapide que vous n'avez personne à lui opposer dans tout votre royaume. -Bien, prenons le pari! -Oui, d'accord: que parions-nous? Mon trésor, si je perds, contre ta vie, celle de tes garçons, si tu perds. -Affaire conclue: ce qui est dit est dit! Et l'on fixa au lendemain le jour de la course. -C'est ton tour, Jean Le Coureur, et garde-toi de perdre, sinon nous perdons tous la vie. -Vous n'aurez rien à regretter, mon maître. Le lendemain , à l'heure dite, les deux coureurs étaient sur le départ. On donna à chacun d'eux un pot en terre cuite et ils devaient aller remplir leur pot à une fontaine éloignée de dix lieues avant de la rapporter pleine d'eau. Le roi frappa trois fois dans sa main gauche et les voilà partis! Sur leur itinéraire, il y avait une chapelle sur les murs de laquelle était inscrite tout l'histoire du royaume. Yves avait le temps et il s'attarda à lire. C'est alors que le prend l'envie de dormir et il tombe par terre et appuie sa tête sur celle d'un cheval mort qu'il y avait là. Le coureur du roi avait déjà atteint la fontaine et revenait portant sur sa tête son pot plein d'eau. Joseph l’œil perçant, le tireur d'élite, aperçut alors Yves le Coureur resté endormi. Vite il saisit son arc et d'une flèche il fit voler en éclats la tête du cheval où son compagnon appuyait la sienne. Ce dernier se réveilla, saisit son pot et en trois ou quatre enjambées il arriva à la fontaine. Il remplit son pot d'eau et revint aussitôt. Il atteint le premier la ligne de départ. Il était temps, car l'autre n'avait plus que deux enjambées à faire! -Malheur à moi!dit le roi César, je perds tout! Et il lui fallut donner son trésor. Pendant huit jours, huit tailleurs furent occupés à faire des sacs où l'on mit l'or et l'argent. Quand ils furent tous chargés sur un bateau, ils traversèrent la mer. Ils étaient déjà éloignés, quand ils virent qu'ils avaient oublié la couronne du roi César, ainsi que sa dent. Ils n'avaient plus qu'à retourner sur leurs pas. François Le Fort fut chargé d'aller chercher la couronne et la dent. Il entra dans le palais, sans que personne ne s'y opposa: sa vue effrayait tout le monde. Il alla jusqu'à la chambre où était le roi complètement prostré. D'une chiquenaude il lui fit sauter une dent de la bouche: puis il saisit la couronne qui était sur sa tête et s'en alla! Que de cris alors, que de bruit que de lamentations par tout le palais! On envoya une escadre de trente navires à la poursuite du leur. Quand ils les virent approcher poussés par le vent: -Allons; Gros-Ventre, c'est ton tour! -Oui, oui, maître! Et Jean Gros-ventre de souffler, de souffler et de disperser et de couler tous les vaisseaux de César. Ils arrivèrent alors sans encombre. Quand le roi de France, vit le trésor de César et sa couronne et sa dent, il fut si heureux qu'il fit de son page un chevalier. |
Eur pennad goude, ec’h eas adarre ar roue en hent, hag e lezas adarre e rouantelez da ren gant ar rouanez. Bepred e plije d’ezi ar pach koant, hag e veze o klask beza gantan, ha war e lerc’h dre-holl. Met heman ne ree bepred van ebet, ma kounnare ar rouanez gant an droug a oa enni. Pa zistroas ar roue d’ar gêr, e lavaras d’ezan: — Eun aerlin a zo aze ’barz ar c’hoad, hag a c’hlac’har ac’hanomp; hon holl denved hag alïes ar vesaërien a ve lonket gantan. Ret e vo dont a-benn d’hen laza, en eun tu bennak. — Gouzout a rit hag a dud hon eus kollet dija oc’h êsaat hen laza. — Ho marc’heg nevez en deus lavaret d’in ’oa den da zont a-benn anezan. — Ya?… Ze ’zo mat neuze, ha ret ’vo d’ezan ober ar pez en deus lavaret. Digemennet eo ar marc’heg nevez da vont da gavout ar roue. — Penaos, marc’heg, hag hoc’h eus lavaret beza den da laza an aerlin a zo aze ’barz ar c’hoad, hag am glac’har? — N’em eus ket, va Doue, aotrou roue. — Eo! eo! lavaret hoc’h eus d’ar rouanez, ha ret ’vo d’ec’h ober ar pez hoc’h eus lavaret, pe n’eus nemet ar maro evidoc’h. Setu hon marc’heg yaouank nec’het bras: — Penaos, emezan? en em dennin eus ar pleg-man?… Pa oan o vont kuit dioc’h ti va zad, e tigouezas ganen eur wrac’h koz, a sikouris da dremen eur waz-dour, hag a lavaras d’in, m’am bije eun deiz ezomm a sikour, n’am bije netra d’ober nemet gervel Gwrac’h anInkonu hag e teuje. Ezomm a-walc’h am eus a sikour, a gredan; gwelomp ’ta ha hi a deuio… «Gwrac’h koz an Inkonu, deuit d’am sikour, m’ho ped!» Ha kerkent e tigouez eur wrac’h. — Petra ’zo evit ho servij, merc’h markiz Koadleger? — Lavaret a zo d’in e renkin tapout eun aerlin a zo aze ’barz ar c’hoad, pe n’eus nemet ar maro evidoun. — Ma! va selaouit mat, ha mar grit pep tra evel ma lavarin, e teufet a-benn eus ho taol. Lavarit d’ar roue rei d’ec’h eun hanter varrikenn kassis, eur vouc’hal, eur c’habestr aour hag eur marc’h eus e varchosi, hag ouspenn eun talar. It gant an holl draou-ze ’barz ar c’hoad; lakit ar varrikenn didalet dindan eur wezenn-dero, ha pignit neuze war ar wezenn. Pa santo an aerlin ar c’houez, e teuio d’ar red hag en eur skrijal spontus. P’en devo evet eur banne kassis, e redo dre ar c’hoad, hanter-vezo, hag a laosko kriadennou euzus; teurel a raio tan, pa welo ar marc’h e lampo warnan, met heman hen pellaio gant gwinkadennou. Dont a raio adarre da eva kassis, hag e savo e benn hag ho kwelo; neuze ez aio kuit gant eun drouz euzus, hag e tistroio d’ar red, hag e planto e gorn ’barz ar wezenn, ken n’hallo ket hen tenna. Diskennit neuze prim evit hen genna e-barz an toull. Skrijal a raio, ha teurel tan, ken a rosto ar gwez en-dro d’ezan; met na spontit ket evit kement-se, ha lakit ar c’habestr alaouret war e c’houzoug. Neuze, pa welo n’hello ken en em zifenn, e lavaro: «Lavaret mat e oa ’vijen kemeret gant eur plac’h yaouank gwisket en marc’heg. Trec’het a teus warnoun, merc’h markiz Koadleger!» Neuze n’ho po ken ezomm da gaout aoun: an aerlin ’vo deut donv evel eun oan, hag e c’hallfet hen staga ouz lost ho marc’h, ha dont gantan da gavout ar roue. An holl a sponto war an hent hag en kêr oc’h ho kwelet o tont gantan, met ne raio ken droug da zen ebet. P’arruo e porz ar palez, dirag ar roue, e lavaro d’ezan: «Te bepred, roue Frans, a zo diota den a vale; te a zo d…… aliesoc’h a wech eget a vean a zo oc’h ober da balez!» Ma kounnaro neuze ar roue hag a lavaro: «Petra ober? — Lakaat gori eur forn, ha teurel da wreg e-barz!» — Trugarez! ha va bennoz, mammig koz! Hag ez eus kuit kerkent. Holl e c’hoarvezas evel m’he devoa lavaret ar wrac’h koz, hag ar rouanez a oa taolet en eur forn goret ruz, ha gwentet he ludu en avel… — Breman, aotrou roue, a lavaras c’hoaz an aerlin, e tleit eureuji ho mab da verc’h vihan markiz Koadleger, a zo aman. — Merc’h markiz Koadleger! a lavaras an holl souezet. — Ya, merc’h yaouanka markiz Koadleger, ha nann e vab, evel ma sonje ganec’h holl! Ma voe dimezet hag eureujet merc’h yaouanka markiz Koadleger da vab ar roue Franz, hag e voe festou, dansou ha c’hoariou eno neuze, evel n’hoc’h eus gwelet biskoaz. Ar markiz koz a voe ivez pedet d’an eured gant e diou verc’h all, hag ar re-man a eureujas prestik goude peb a brins yaouank hag e vevjont holl evurus asamblez. |
Quelque temps après, le roi repartit en voyage et confia à nouveau son royaume à la reine. Celle-ci était toujours aussi séduite par le joli page et ne cessait de demander après lui, pour qu'il l'accompagne partout. Mais lui ne s'en souciait pas d'avantage, ce qui provoqua la colère de la reine dont le fond était méchant. Quand le roi rentra, elle lui dit: -Il y a une licorne dans la forêt et nous nous lamentons: tous nos moutons et souvent les bergers sont dévorés par elle. Il faut arriver à la tuer d'une manière ou d'une autre. -Vous savez bien combien de personnes nous avons déjà perdu en essayant de la tuer. -Votre nouveau chevalier m'a dit qu'il était homme à venir à bout du monstre. -Ah oui? Très bien alors, il faudra qu'il fasse ce qu'il a dit. On signifia au nouveau chevalier d'avoir à se présenter au roi. -Est-ce vrai, chevalier, que vous avez dit être capable de tuer la licorne qui hante le bois et qui me chagrine? -Non, je le jure, sire! -Si, si, vous l'avez dit à la reine, et il faut que vous fassiez ce que vous avez dit sous peine de mort. Voilà notre jeune chevalier fort en peine! -Comment, dit-il, me tirerai-je de ce mauvais pas?... Quand j'ai quitté la maison de mon père, j'ai rencontré une vieille que j'ai aidée à franchir un cours d'eau et qui m'a dit qu'en cas de besoin, je n'aurais qu'à appeler la Vieille de l'Inconnu et qu'elle viendrait. J'ai certainement besoin d'aide, je crois: Voyons donc si elle viendra... «La Vieille de l'inconnu, venez à mon secours, s'il vous plaît!» Et aussitôt une vieille apparut. -Qu'y a-t-il pour votre service, fille du marquis de Coatléguer? -On me dit qu'il faut que je capture une licorne qui vit dans le bois là-bas, ou que sinon je mourrai. -Bon! Écoutez-moi bien! Et si vous faites ce que je vais vous dire, vous réussirez votre coup. Dites au roi, de vous donner une demi-barrique de cassis, une hache, un licol en or et un cheval d'écurie, ainsi qu'une tarière. Allez avec tous ces objets dans le bois. Disposez la barrique sans fond sous un chêne.et grimpez dans l'arbre. Quand la licorne sentira l'odeur, elle arrivera en courant et en poussant d'horribles cris. Quand elle aura bu un peu de cassis, elle courra à travers bois, a-moitié ivre, et elle poussera les cris effrayants: elle crachera du feu, quand elle verra le cheval, et elle se jettera sur lui, mais celui-ci l'éloignera avec des ruades. Elle reviendra boire du cassis et en redressant la tête, elle vous verra. Alors elle s'échappera avec un bruit horrible, puis elle reviendra en courant et elle plantera sa corne dans un arbre, dont elle ne pourra plus la retirer. Descendez vite pour coincer la corne dans le trou. Elle criera et jettera du feu, si bien que les arbres autour d'elle seront carbonisés; mais ne vous laissez pas impressionner et placez le licol d'or autour de son cou. Ensuite, quand elle verra, qu'elle ne peut plus se défendre, elle dira: «On m'avait prédit que je serais capturée par une jeune fille habillée en chevalier. Tu m'as vaincue , fille du marquis de Coatléguer!» Alors, vous n'aurez plus rien à craindre. La licorne deviendra aussi docile qu'un agneau et vous pourrez l'attacher à la queue de votre cheval et retourner voir le roi avec elle. Tout le monde aura peur le long de la route et en ville, en vous voyant venir avec elle. Mais elle ne fera de mal à personne. Quand elle sera dans la cour du palais, devant le roi, elle lui dira: «Toi, roi de France, tu seras toujours l'homme le plus stupide au monde. Tu es bête bien plus qu'il n'y a de pierres dans les murs de ton palais!» Si le roi se met en colère et dit «Que puis-je faire?» -«Faire chauffer un four et y jeter ta femme!» -Merci, grand-mère , ma bénédiction soit sur toi!- Et elle disparut aussitôt. Tout se passa comme l'avait annoncé la vieille. Et la reine fut jetée dans un four chauffé à blanc et ses cendres furent dispersées au vent... --Maintenant, majesté, dit encore la licorne, vous devez marier votre fils à la troisième fille du marquis de Coatléguer, ici présente. -La fille du marquis de Coatléguer! Répéta l'assistance étonnée. -Oui, la fille la plus jeune du marquis de Coatléguer et non son fils, comme vous le croyez tous! Quand on eut fiancé, puis marié la plus jeune fille de marquis de Coatléguer au fils du roi de France, il y eut des fêtes, des danses et des réjouissances comme il n'y en eut jamais. Le vieux marquis fut invité lui-aussi au mariage avec ses deux autres filles et tout ce beau monde fut bientôt marié à de jeunes princes et tous vécurent des jours heureux, tous sans exception! |
Ce conte est assez proche de l'archétype, si ce n'est qu'il n'y a que 2 sœurs dont le travestissement en hommes, cuisinier et valet de chambre n'est pas justifié. L'attirance de la reine pour son valet est ici encore à l'origine d'une mise à l'épreuve, mais celle-ci vise à lever le doute sur le sexe dudit valet: seule une femme peut capturer l'être qui ravage chaque nuit le potager du roi, Merlin. La capture met en œuvre le matériel habituel: un lit qui associé à un coffre constitue un piège, un feu qui réchauffe et une table bien servie qui rassasie... La méfiance de Merlin est endormie par la présence d'oiseaux qui s'envolent par deux fois quend il jette des pierres sur la haie. C'est alors le fils de la reine, Pelo, qui devient le héros de l'histoire. Cette forme du prénom Pierre indique l'origine de ce conte: la région de Rennes d'où provient la chanson du soldat "Pelot de Betton". Pour récupérer sa "cannette" (bille) d'or tombée dans la cage de Merlin, il dérobe à sa mère la clé et délivre l'homme sauvage qui en récompense l'aidera à vaincre la bête à sept têtes, quand il sera devenu gardien d'oies au royaume de Barenton. Il combattra par trois fois revêtu d'une armure et chevauchant une monture couleur de fer, de vair, puis d'argent, frappant à droite, à gauche, puis de face. Il sauvera la princesse promise au monstre et l'épousera, après s'être fait reconnaître lors d'un banquet auquel tous les hommes du royaume étaient convoqués: La princesse avait découpé une mêche de ses cheveux, lorsqu'elle était en croupe sur son cheval. En outre lui seul était en possession des sept têtes de l'hydre. Les lecteurs du "Roman de Rou" de Wace (12ème siècle) et du "Chevalier au Lion" de Chétien de Troyes connaissent bien la "fontaine de Barenton" en forêt de Paimpont où se produisaient des miracles (cf. le Royaume périlleux de Michel Galiana). L'analyse que fait le docteur Joseph Foulon-Ménard (1808-1879) de ce conte retient l'attention (« La tradition de Merlin dans la forêt de Brocéliande », in Mélanges historiques, littéraires, bibliographiques, Vol. 1, Nantes, Société des bibliophiles bretons et de l’histoire de Bretagne, pp. 4-5, 1878): « Nous avons eu la chance de retrouver sur le territoire de Brocéliande, sur les marges de la forêt actuelle de Paimpont, un conte essentiellement populaire dont Merlin est le héros. Il a un caractère enfantin comme l’Owen, le Ghérent, le Pérédur, traduits en français et publiés par M. de la Villemarqué, comme les Mabinogion, manuscrit cambrien édité par lady Charlotte Guest. Seulement, à l’inverse de ceux-ci, il pourrait bien n’avoir jamais été écrit. [...] Notre conte est donc un nouveau fragment du cycle légendaire de Merlin en Armorique, il a sa place auprès des fragments déjà publiés ou indiqués par le savant auteur du Barzaz Breiz. » et il est d'avis que ce conte se rattache à la dernière phase du cycle de Merlin, celle du Merlin sauvage: "Nous sommes très portés à croire que notre Conte de Merlin, au lieu d’être un reflet, une parcelle des vastes poèmes de Chrestien de Troyes et de Robert Wace, leur est au contraire assez antérieur, et a fait primitivement partie - sous une forme quelconque - de cette littérature bardique des anciens Bretons, dont les épopées françaises de la Table Ronde ne sont qu’une altération fort amplifiée." |
This tale is quite close to the archetype, except that there are only 2 sisters whose disguise as men (cook and valet) is not justified. The queen's attraction to her valet leads here to a test aiming to remove doubt about the sex of said valet, since only a woman can capture the being who ravages every night the king's vegetable garden, the named Merlin. His capture takes place using the usual implement: a bed combined with a chest, which is in fact a trap, a fire which warms and a well-served table which satiates... Merlin's distrust is put to sleep by the presence of birds that fly away twice when he throws stones at the nearby hedge. It is, at a second stage, the queen's son, Pelo, who becomes the hero of the story. This form of the first name Pierre indicates the origin of this tale: the region of Rennes where the soldier's song "Pelot de Betton" comes from. To recover his golden "can" (marble) that fell into Merlin's cage, Pelo steals the key from his mother and frees the wilde man who, as a reward, will help him defeat a seven-headed beast, when he becomes keeper of geese in the kingdom of Barenton. He will fight three times wearing armor and riding a coloured horse (iron, vair, then silver-coloured), striking to the right, to the left, then from the front. He will save the princess sacrificed to the monster and marry her, after being recognized at a banquet to which all the men of the kingdom were summoned: The princess had cut a lock of her hair, when she was riding pillion on his horse. In addition he alone was in possession of the severed heads of the hydra. Readers of the "Roman de Rou" by Wace (12th century) and "Chevalier au Lion" by Chétien de Troyes are well aware of the "Barenton fountain" in the Paimpont forest, where miracles occurred (cf. the Perilous Kingdom by Michel Galiana). The analysis of this tale made by Doctor Joseph Foulon-Ménard (1808-1879) attracts attention (“The tradition of Merlin in the forest of Brocéliande”, in "Mélanges historique, littéraires et bibliographiques", Vol. 1, Nantes, Society of Breton Bibliophiles and Historians, pp. 4-5, 1878): “We were lucky enough to hear in the Brocéliande area, on the margins of the forest of Paimpont, a genuine folk tale in which Merlin plays the main role. This tale has a childish character like those of Owen, Ghérent, or Pérédur, translated into French and published by M.de la Villemarqué, or like the Mabinogion, a Welsh manuscript edited by Lady Charlotte Guest. However, unlike these, it may well have never been written. [...] Our tale is therefore a new fragment of the legendary cycle of the Breton Merlin; it has its place alongside the fragments already published or mentioned by the learned author of Barzaz Breiz. » Foulon-Ménard is of the opinion that this tale is linked to the last phase of the Merlin cycle, that of the wild Merlin: "We are very inclined to believe that our Tale of Merlin, instead of being a reflection or a fragment of the vast poems of Chrestien de Troyes and Robert Wace, is, on the contrary, rather anterior to them, and was originally part of- in whatsoever form - of the ancient Bretons' bardic literature, of which the French epics of the Round Table are only a very amplified alteration." |
On aura remarqué que le travestissement et l'ambiguïté sexuelle sous-tendent presque systématiquement les versions populaires bretonnes de la saga de Merlin. Dans "Fantig" cet élément élimine tous les autre, précédé de la mise à l'épreuve des trois sœurs. La capture de Merlin est donc absente de cette version, au profit d'un "épreuve du bain en commun", scabreuse à souhait. Qui était donc ce Kristof Jezegou, auteur de "E korn an oaled" (Au coin de l'âtre) qui agrémentait de vers à sa façon ce récit louche s'il en fut? Natif de Plounéventer, Christophe Jézégou, après avoir été vicaire à Châteaulin avec Jean Quéré, curé de cette paroisse et écrivain breton, devint à son tour curé de «Pornalec» (Plobannalec, selon l'administration). C'est là qu'il mit par écrit les contes populaires qu'il avait entendus dans sa jeunesse. Il publia une partie d'entre eux en 1909, loin de la Bretagne, à Abbeville. Le second recueil «Au coin de l'âtre» parut après la guerre de 14-18, en 1923 chez JM. Guivarc'h, Librairie Saint-Corentin (52 rue Keréon, Quimper), imprimé chez Ti-Moullerez Ru ar C'hastell, à Brest. Les 'vres de Christophe Jézégou: quelques livres d'enseignement chrétien, des contes, des pièces de théâtre, un livre d'histoire: «Notre pays sous la Révolution». En français: «Histoire de Châteaulin». En outre, il avait recopié et fait publier les «Chansons de Cornouaille» et les «Sermons» de Jean Quéré.
|
It is noticeable that disguise and sexual ambiguity almost systematically underlie popular Breton versions of the Merlin saga. In “Fantig” this element eliminates all the others, preceded by the testing of the three sisters. The capture of Merlin is therefore absent from this version, in favor of a "common bathing ordeal", as scabrous as can be. Who was Kristof Jezegou, the author of "E korn an oaled" (At the corner of the hearth) who embellished this shady tale with verses in his own way? A native of Plounéventer, Christophe Jézégou, after having been vicar in Châteaulin with Jean Quéré, both priest of this parish and Breton writer, in turn became priest of “Pornalec” (Plobannalec, being the official name of this town). It was there that he wrote down the folk tales he had heard in his youth. He published some of them in 1909, far from Brittany, in Abbeville. The second collection “At the fire side” appeared after the first world war, in 1923, at JM. Guivarc'h's "Librairie Saint-Corentin" (52 rue Keréon, Quimper), printed by Ti-Moullerez Ru ar C'hastell, in Brest. The works of Christophe Jézégou: some books of Christian teaching, novels, plays, a history book: “Our country under the Revolution”. In French: “History of Châteaulin”. In addition, he had copied and published the “Songs of Cornouaille” and the “Sermons” of Jean Quéré.
|
Gwechall-goz, oa eur roue hag en-doa teir merh. Med n’en-doa mab ebed. E verhed, avad, oa koantig oll, evel an deiz pa ve brao. Ar roue oa klañv-diglañv. Ne deue morse euz e gambr. Enni en-doa teir hador: unan zu, unan hlaz hag unan ruz. E verhed o-deve mall, bemdez, da weled war beseurt kador e vije azezet. An hini zu a verke ar maro pe e ranke unan bennag mervel; an hini hlaz a ziskoueze en-doa ar roue laouenedigez; hag ar gador ruz a lavare ez oa dleet dezañ ober brezel. Eun devez en eur vond er gambr e kavont o zad azezet war eur gador ruz. -Petra ‘zo digouezet ‘ta, tad? emezo. -Roue ar vro dosta, va amezeg, a ya da ober brezel din. Klañv evel ma’z on, ne hellan en em lakaad e penn va zoudarded. Red e ve kaoud eur habiten, koulskoude. Mez piou da glask ha piou da gaoud? -Me, va zad, eme ar gosa. Mar am lezit, me ‘vo ar habiten-ze. C’hwi ‘welo. N’eo ket kalon a vanko din. -Merh kêz, eme an tad, tristig oll, mond e penn ar zoudarded d’ar brezel ne zere ket ouz ar merhed. -Lezit ahanon da vond, atao. Gweled a reot pegen brao eh en em dennin ganti. -Mad. Ra vo greet hervez da hoant. Kemer va zoudarded ha kas anezo d’an emgann. Mez gra, bepred, avad, evel eur gwaz. Ma teu en da benn soñjou euz ar seurt na ve nemed e penn ar merhed, deus buan en-dro. Gand ar seurt soñjou-ze, ne hellfes biken beza treh. Kerkoulz, me ‘lavaro d’am zoudarded beza war evez. Ar briñsez a ya d’ar brezel. En eur vond, e tremen dre eur hoadad gwez korz. Hag hi da zelled gand trugar. O! ar horz kaer! a lavare. Hag eeun ‘ta! Nag a glezeliou skañv ha flour a hellfed da ober gand an dra-ze! -D’ar gêr! d’ar gêr, eme ar zoudarded. C’hwi ‘zo en ho penn huñvreou merhed. D’ar gêr ! Hag an oll a zistroas d’o hêr. An eil euz ar merhed a ginnigas, neuze, d’he zad, mond e-leh he c’hoar. -Mad, kee ‘ta, a lavaras dezi. Med diwall na lakfes en da benn soñjou merhed. Ma teu soñjou evel-se dit, deus buan en-dro. Rag ma vefes gounezet gand ar zoñjou-ze, ne hellfes birviken kaoud an treh. -O! me ne rin ket evel ma hoar. C’hwi ‘welo, tad. Hag ar briñsez yaouank en hent gand ar zoudarded. En eur vond, e tremenas dre eur gêriadenn. Eno, an oll verhed yaouank, azezet war dreujou o ziez, oa o farda dantelez. Ha hi d’o haoud da weled o labour. A-bann e chomas da zelled. -O! koanta dantelez ! a lavare. Nag ar hoefou brao, nag an tavañcherou kaer a hellfed ober gand an dra-ze! -D’ar gêr! D’ar gêr, eme ar zoudarded. Ne helloh ket beza mestr war eun arme gwazed. C’hwi n’eus en ho penn ken soñj nemed deuz ar braoigou a zere ouz ar merhed. D’ar gêr! Hag an oll en-dro, da balez ar roue. Ar roue kêz, pa welas, a deuas da veza teñval e benn ha d’en em jala forz. -Sur, a veize, ne gavin kabiten ebed. Penaoz a rin-me? Ha setu o tond d’e gaoud, en e gambr, Fantig, e verh yaouanka. -Va zad, emezi, me ‘gaso ar zoudarded d’ar brezel. Me ‘honezo ganto an treh war ar roue hoh enebour. -Te, bugel paour! eme ar roue, te ‘zo re yaouank. Da ziou hoar n’o-deus ket gellet ober evel gwazed a galon. Petra ‘rafes te? -Va lezit, atao, da vond ganto, va zad. C’hwi ‘welo, goude, peseurt kalon ‘zo em hreiz. -Mad, eme ar Roue, kee ‘ta, ma vezo gwelet. Fantig a wiskas dillad soudard. Eur hleze a stagas ouz he hostez hag en he dorn e kemeras eur bistolenn. Pignad a reas war varh. Doue, na koanta kavalier! mistr he horv, sonn he fenn, he daoulagad o lugerni. Ar zoudarded ne dennent lagad diwarni hag a oa foug enno o vond d’he heul. Tremen a reas dre ar hoad korz; gweled a reas ar merhed yaouank oh ober dantelez ha traou all c’hoaz. Mez ne zoublas ket he fenn da zelled ha ne reas van ebed outo. Pelloh oa digouezet dirag ar zoudarded ez ee da ober brezel dezo. Chomet oant a-zav war bordou douar o bro. Ha dirazo, o roue a yee hag a deue euz eur hostez d’egile. Eur paotr yaouank oa euz ar muia fetiz, sonn ha drant war e ellou. Fantig her gwelas dioustu. Mez ne jomas ket da zelled outañ. Ha hi, ive, da vond ha da zond dirag he soudarded evid lakaad urz vad en o zouez. |
Autrefois il était un roi qui avait 3 filles. Mais il n'avait pas de fils. Et ses filles étaient jolies toutes les 3, comme le jour quand il fait beau. Le roi n'était guère vaillant. Jamais il ne quittait sa chambre. Là, il y avait 3 chaises: une noire , une bleue et une rouge. Ses filles s'empressaient, chaque jour, d'aller voir sur quelle chaise il était assis. La noire signifiait la mort et que quelqu'un allait mourir; la bleue montrait que le roi était de bonne humeur; et la rouge disait qu'il lui fallait partir à la guerre. Un jour, en entrant dans sa chambre, elles trouvèrent leur père assis sur la chaise rouge. -Qu'est-il arrivé, père, dirent-elles? -La roi du pays à côté, mon voisin, va me faire la guerre. Malade comme je suis, je ne peux me mettre à la tête de mes soldats. Il faudrait pourtant trouver un capitaine. Mais à qui demander, et qui va-t-on trouver? -Moi, père, fit l'aînée. Si vous m'autorisez, je serai ce capitaine. Vous verrez, Ce n'est pas le courage qui me manque. -Ma pauvre fille, dit le père, tout attristé, aller à la guerre à la tête des soldats ne convient pas aux filles. -Laissez-moi toujours y aller. Vous verrez comme je m'en tirerai bien. -Bon, Si tu y tiens. Prends mes soldats et conduis-les au combat. Mais conduis-toi toujours comme un homme. Si des idées te viennent comme il n'en naît que dans la tête des filles, reviens-vite. Avec ce genre d'idées, tu ne pourrais jamais l'emporter. Aussi bien vais-je dire à mes soldats d'être sur leurs gardes. La princesse s'en va-t-en guerre. En chemin, ils passent par une roselière. Et elle regarde avec ravissement. Oh! Les jolis roseaux! Si lisses! Que d'épées légères et douces au toucher on pourrait en faire! -Rentrons, rentrons, dirent les soldats. Vous n'avez en tête que des rêves de filles. Rentrons! Et tout le monde rentra. La seconde des filles proposa alors à son père de remplacer sa sœur. -Bien, vas-y, lui dit-il. Mais prends garde qu'il ne te vienne pas des idées de fille. Si c'est le cas, reviens vite. Car si tu te laisses gagner par ce genre de rêves, jamais tu ne pourras remporter la victoire. -Oh! Je ne ferai pas comme ma sœur! Vous verrez, maon père. Et voilà la jeune princesse qui se met en route avec les soldats. Chemin faisant, ils passèrent par un village où toutes les filles, assises sur le seuil de leurs maisons, faisaient de la dentelle. Elle les aborde pour voir leur ouvrage. Et elle restait là à regarder. -Oh, quelle belle dentelle! disait-elle. Que de belles coiffes, de jolis tabliers on pourrait faire avec cette dentelle! -Rentrons, rentrons! dirent les soldats! Vous n'êtes pas faite pour commander des hommes. Vous n'avez en tête que de jolies choses qui conviennent aux filles! Rentrons! Et tout le monde rentra au palais du roi. Le visage du pauvre roi s'assombrit, quand il vit sa fille et il se tourmentait de plus belle. -Pour sûr, disait-il, je ne trouverai pas de capitaine. Que vais-je faire? Et voilà que vient le voir dans sa chambre, Fantig, sa cadette. -Mon père, dit-elle, c'est moi qui conduirai les soldats à la guerre. Je remporterai grâce à eux la victoire sur le roi qui est votre ennemi. -Toi, mon pauvre enfant! Dit le roi, tu es trop jeune. Tes deux sœurs n'ont pas pu se conduire comme des hommes de cœur. Comment le pourrais-tu? -Laissez-moi aller avec eux, mon père. Vous verrez, finalement, si moi aussi j'ai du cœur. -Bien, dit le roi, vas-y, nous verrons bien. Fantig revêtit un costume de soldat. Elle suspendit une épée à son côté et empoigna un pistolet. Elle monta en selle. Mon Dieu! Quel joli cavalier! Un corps svelte, une tête droite, des yeux resplendissants. Les soldats ne la quittaient pas des yeux et ils étaient fiers de marcher à sa suite. Ils passèrent par la roselière; ils virent les dentellières au travail et d'autres choses encore. Mais elle ne détourna pas la tête pour les regarder et n'y prêta aucune attention. Plus loin ils arrivèrent devant les soldats venus leur faire la guerre. Ils avaient pris position le long de leurs frontières. Et devant eux, leur roi allait et venait en long et en large. C'était un jeune homme des plus trapus, droit et à l'aise tel un coq sur ses ergots. Fantig l'aperçut aussitôt. Mais elle ne s'attarda pas à le regarder: Elle aussi se mit à arpenter son régiment pour le ranger en bon ordre de bataille. |
Mez ar roue yaouank, diouz e gostez, en-deus, ive, gwelet anezi. Chom a ra a-bann da zelled; n’eo ket evid mired ouz e lagad da bara warni. Ne zoñj mui eo deuet d’ober brezel. Ha pelloh e teu d’he haoud. Pedi ‘ra anezi da vond gantañ d’e balez. -Sod eo, a lavare, ober brezel an eil d’egile, pa heller en em gleved. Sur, ni ‘en em glevo ha ne vo ket a vrezel. Fantig a yeas d’e heul. Ar Roue ‘gasas anezi d’ar gambr kaerra euz e balez. Ne ehane da zelled outi, selled a ree ouz he dremm, ouz he bleo, ouz he daouarn. Ha seul-vui e selle, seul-vui e soñje: Hemañ, ar habiten-mañ , ‘zo eur plah yaouank. Hag eñ ha mond da gaoud e vamm, da gonta ar pez en-doa greet. -Mamm, emezañ : Ar habiten-ze a lintr evel an erh. E lagad hag e vouez zo gwerh. Hennez a rank beza eur verh. -Ya? a lavaras ar vamm, te gav dit? Kas anezañ d’ar gambr ema an armou enni hag e weli. Mar deo eur vaouez eo, ne zello na ne lakaio e zorn war tra ‘bed. Ar roue ‘gasas Fantig da stal an armou. En eur vond er gambr, Fantig a zellas ouz kement tra ‘oa eno. Kemered a reas eur zabrenn hag e lakeas anezi er-vann. Goude-ze, c’hoaz, e kemeras eur fuzuill ha dre ar prenest lezas eun tenn. Ar roue ‘ zistroas da gaoud e vamm hag a lavaras dezi ar pez en-doa greet ar habiten. Ha koulskoude, a lavare c’hoaz: Ar habiten-ze a lintr evel an erh. E lagad hag e vouez zo gwerh. Hennez a rank beza eur verh. -Mad, eme ar vamm, kas anezañ d’ar jardin. Mar deo eur vaouez eo, e kutuillo roz ha bleun ar goukoug a zo eno e-leiz, hag e lakaio anezo ouz he bruched. Mez mar deo eur gwaz ne zello ket, zoken, ouz ar bleuniou. E-leh kement-se e reio eur hornad butun pe eur zigaretenn. Ar Roue a yeas d’ar jardin gand e gamarad. En eur zigouezoud, Fantig ne zellas nag ouz roz nag ouz bleuniou all. Mez ruill a reas eur zigaretenn etre he bizied, ha goude-ze e lakeas anezi e pleg he skouarn. Ar roue a deuas da lavared d’e vamm ar pez oa tremenet. Mez atao. e randonenne ar memez tra: Ar habiten-ze a lintr evel an erh. E lagad hag e vouez zo gwerh. Hennez a rank beza eur verh. -Mad, eme ar vamm kas anezañ ganez da leina. Ma troh bara en eur lakaad an dorz da harpa ouz e stomok, e hellez lavared, heb en em fazia, ez eo eur vaouez. Med ma troh e damm, en eur zougen an dorz etre e zaouarn, eo sur eur gwaz. Leina rajont kevred. Ha Fantig a drohas he bara heb lakaad an dorz da harpa outi. Ar roue zistroas da gonta d’e vamm ar pez oa digouezet. Mez, en despet da ze, ne ehane da lavared: Ar habiten-ze a lintr evel an erh. E lagad hag e vouez zo gwerh. Hennez a rank beza eur verh. |
Mais le jeune roi, de son côté, l'avait remarquée. Il s'arrêta pour la regarder: Il ne pouvait empêcher son regard de s'attarder sur elle. Il ne songeait plus guère à faire la guerre. Alors il vient à sa rencontre. Il la prie de venir avec lui à son palais. -C'est stupide, disait-il, de se faire la guerre, quand on peut s'entendre. A coup sûr, nos nous entendrons et il n'y aura pas de guerre. Fantig le suivit. Le roi la conduisit à la plus belle chambre de son palais. Il n'arrêtait pas de la regarder, de contempler son visage, sa chevelure, ses mains. Et plus il la regardait, plus il se disait: Celui-ci, ce capitaine, est une jeune fille. Et il s'en fut voir sa mère pour lui raconter ce qui s'était passé. -Ma mère dit-il. Ce capitaine-là comme la neige brille Et d'une vierge il a la voix et les pupilles A coup sûr il ne peut s'agir que d'une fille. -Ah, tu crois? Dit sa mère. Conduis-le dans la pièce où sont les armes et qu'il les voie. Si c'est une femme, elle ne regardera ni ne saisira rien de tout cela. Le roi conduisit Fantig dans la salle d'armes. Là, Fantig inspecta chaque objet qui s'y trouvait. Elle prit un sabre et le brandit. Après cela, elle saisit un fusil et tira par la fenêtre. Le roi revint voir sa mère et lui raconta ce qu'avait fait le capitaine. Après cela il répéta Ce capitaine-là comme la neige brille Et d'une vierge il a la voix et les pupilles A coup sûr il ne peut s'agir que d'une fille. -Bien, lui dit sa mère, conduis-le au jardin. S'il s'agit d'une fille, elle cueillera les roses et les coucous dont il regorge et elle en ornera sa poitrine. Mais si c'est un homme elle ne jettera pas même un coup d’œil aux fleurs. Au lieu de cela elle allumera une pipe ou une cigarette. Le roi alla au jardin avec son compagnon. En y entrant, Fantig ne regarda ni les roses ni les autres fleurs. Mais elle roula une cigarette entre ses doigts et ensuite elle la glissa sur le pli de son oreille. Le roi vint dire à sa mère ce qui s'était passé. Mais il chantait la même rengaine: Ce capitaine-là comme la neige brille Et d'une vierge il a la voix et les pupilles A ne pas s'y tromper, il s'agit d'une fille. Bien, dit la mère, invite-le à déjeuner. S'il coupe le pain en appuyant la miche sur son ventre, tu pourras dire, sans te tromper, qu'il s'agit d'une femme. Mais si elle coupe une tranche en tenant la miche entre ses mains, à coup sûr c'est un homme. Ils déjeunèrent ensemble. Et Fantig coupa son pain sans appuyer la miche contre elle. Le roi retourna raconter à sa mère ce qui s'était passé. Mais en dépit de cela, il ne cessait de répéter: Ce capitaine-là comme la neige brille Et d'une vierge il a la voix et les pupilles A ne pas s'y tromper, il s'agit d'une fille. |
-Mad, eme ar vamm, gra c’hoaz eun esa all. Lavar dezañ mond d’en em walhi ganez kevred d’ar poull-braz. Ma nah mond, e kredfen a-walh e ve eur verh . Ar roue a ya d’ar haloup da gaoud ar habiten hag a lavar dezañ: -An amzer ‘zo tomm; dond a rez da neuñ, d’ar poull-braz? -Warhoaz, eme Fantig, nann hirio: n’am-eus ket amzer. Med, kerkent, e karg eur zoudard da gas d’he zad eul lizer hag a lavar dezañ: -Va zad ker, skrivit, dioustu, din, da lavared oh klañv da vervel hag e rankan mond d’ar gêr. D’an deiz war-lerh, e mare ar hreisteiz, ar roue a hede Fantig war bord ar poull. Pa zigouczas, pelloh, e lavaras: -Diwiskom on dillad. -O! nann, emezi. Tomm eo din. Gortozit ken a vezo tremenet va hwezenn. Mez, e gwirionez, ne hortoze netra nemed eul lizer digand he zad. Siwaz! ne deue ket. Hag ar roue a ziskoueze kaoud mall hag a lavare c’hoaz: -Diwiskom ‘ta on dillad. -O ! nann, emezi. ‘Mez aon on klañv. Kridienn am-eus em diskoaz hag em divesker. Kement-se ‘zo sin fall. Eun droug bennag a zo ‘vond da hoarvezoud ganen, koulz lavared sur. -Ba ! Ba ! An dra-ze n’eo netra, lavaras ar roue. Allo. Deom en dour. Peseurt droug, kerkoulz, a hellfe digouezoud ganeoh ? Dres, d’ar mare-ze, setu eur zoudard o tigouezoud, ha gantañ eul lizer. Rei ‘reas anezañ dezi. Ha Fantig en eur e lenn dond da veza teñval he fenn ha lavared d’ar roue: -A! me ‘zoñje mad e teuje eun droug bennag beteg ennon. Setu aze eur helou ankeniuz. Va zad zo ‘vond da vervel hag a halv ahanon da vond d’e weled, dioustu. Ho kuitaad a rankan ‘ta. Mez kredit ahanon : greom ar peoh. C’hwi neuze, a deuio d’am gweled d’am falez hag ez afom, pa vo tomm an amzer, da neuñv on daou kevred. Ar priñs yaouank a vennas koll e benn gand an dipit. Mez ne helle ket enebi ouz bolontez eun tad. Plega ‘rankas. Fantig a yeas d’ar gêr. Med a-raog mond kuit, e skrivas ar geriou-mañ hag e lakeas anezo war an daol er gambr oa bet roet dezi: Fantig amañ en ho palez A zo deuet ha chomet gwerhez; Gwerhez kuit ez a en he dro Ha deoh e lavar kenavo. Ar priñs ne gouskas banne ‘pad an noz. E spered a nije war- lerh Fantig. Pa deuas an deiz ez eas d’ar gambr m’oa bet ar habiten enni, da weled ha n’oa chomet netra war e lerh. Kaoud a reas al lizer war an daol. Lenn a reas anezañ. Ha setu eñ da leñva, da hirvoudi, da grial. Melkoni en-doa leiz e galon. Gervel a reas e vamm hag e tiskouezas dezi an tamm paper lezet gand Fantig. Pelloh e laka sternia e garroñs hag ez a da di tud ar plah yaouank. Hag evel-se, Fantig he-doa gounezet peder viktor ha greet ar peoh. Dimezi ‘reas, na petra ‘ta, d’ar roue yaouank. Ha pa oe maro he zad e oe rouanez, evelse, war diou rouantelez. Evel eur boked livet koant Diglink eo kaer ar plah yaouank. |
-Eh bien, dit sa mère, faisons encore un autre essai. Dis-lui de venir se baigner avec toi dans le grand bassin. S'il refuse d'y aller, je croirais volontiers que c'est une femme. Le roi va en courant rejoindre le capitaine et lui dit: -Il fait une de ces chaleurs! Tu viens nager dans le grand bassin? -Demain, dit Fantig, pas aujourd'hui, je n'ai pas le temps. Mais aussitôt, elle charge un soldat de porter à son père une lettre où elle lui disait: -Mon cher père, écrivez-moi tout-de-suite pour me dire que vous êtes malade et sur le point de mourir et que je dois rentrer à la maison. Le lendemain, sur le coup de midi, le roi rencontrait Fantig au bord du bassin. Du plus loin qu'il la voit, il dit: -Ôtons nos vêtements! -Oh non, dit-elle. J'ai eu trop chaud. Attendez que je finisse de transpirer. Mais en réalité ce qu'elle attendait, c'était la lettre de son père. Hélas, elle n'arrivait pas. Et le roi manifestait son impatience et insistait: -Déshabillons-nous! -Oh non, dit-elle, j'ai peur d'être malade; j'ai des frissons dans les épaules et dans les jambes. C'est mauvais signe. J'ai dû attraper quelque chose, c'est quasiment certain. - Bah! Bah: Ce n'est rien, dit le roi. Allons dans l'eau! Quel genre de mal, aussi bien, pourriez-vous avoir attrapé? Juste à ce moment, voilà qu'arrive un soldat porteur d'une lettre. Il la lui remit. Tandis qu'elle lisait le visage de Fantig s'assombrit. Elle dit au roi: -Ah! Je savais bien qu'un malheur devait m' arriver. Voici une bien mauvaise nouvelle: Mon père est sur le point de mourir et me demande de venir le voir tout de suite. Je dois donc vous quitter. Mais croyez-moi: faisons la paix. Alors c'est vous qui viendrez me voir dans mon palais et s'il fait chaud, nous irons nous baigner ensemble. Le jeune prince faillit crever de dépit. Mais il ne pouvait pas s'opposer à la volonté d'un père. Il ne put que s'y plier. Fantig retourna chez elle. Mais avant de partir, elle écrivit ces quelques mots et plaça le billet sur la table dans la chambre qu'on lui avait donnée: Fantig fut dans votre château, Y entra vierge et l'est restée C'est ainsi qu'elle est retournée Chez elle et vous dit «A bientôt!» Le prince ne put fermer l’œil de la nuit. Son esprit volait à la poursuite de Fantig. Quand il fit jour, il alla dans la chambre qu'occupait le capitaine, pour voir s'il n'avait rien oublié. Il trouva la lettre sur la table. Il la lit. Et le voilà qui gémit, qui s'afflige et pousse des cris! La mélancolie le gagne. Il appela sa mère et lui montra le morceau de papier laissé par Fantig. Ensuite il fait atteler son carrosse et il se rend chez les parents de la jeune fille. C'est ainsi que Fantig remporta quatre victoires et fit la paix. Elle se maria, vous pensez bien! avec le jeune roi. Et quand elle perdit son père, elle devint reine et régna ainsi sur deux royaumes. Plus riche en couleurs qu'un bouquet: La jeune fille sans apprêt. |
Voici un article écrit dans le journal War Raok, par Philippe Perc’hirin, sur les contes et légendes de Bretagne. Afin de varier les plaisirs, nous allons [...] commenter un conte rapporté par Yeun ar Gow et publié pour la première fois en langue bretonne en 1939 par Breuriez ar brezhoneg er skolioù, avec des illustrations d’Eujen ar Gelleg. Il a été depuis republié par Hor Yezh en 2008. Il s’agit là en effet d’un très beau récit, tout-à-fait charmant et dont la trame est caractéristique de beaucoup d’autres contes typiquement bretons. Et pour changer, son personnage central n’est pas un héros, mais une héroïne. Honneur donc à la gent féminine, et plus encore aux courageuses femmes de Bretagne ! Je veux parler du « Chevalier de Kergoat » (Marc’heger ar Gergoad). |
Here is an article written in the newspaper "War Raok", by Philippe Perc’hirin, on the "Tales and Legends of Brittany". In order to vary the pleasures, we are [...] going to comment on a tale reported by Yeun ar Gow and published for the first time in the Breton language in 1939 by "Breuriez ar brezhoneg er skoliou" , with illustrations by Eujen ar Gelleg. It has since been republished by "Hor Yezh" in 2008. It is indeed a very beautiful story, quite charming, and whose plot is characteristic of many other typically Breton tales. But for a change, its central character is not a hero, but a heroine. Honour, therefore, to the fairer sex, and even more to the courageous women of Brittany! I want to tell you the story of the “Knight of Kergoat” (Marc’heger ar Gergoad). |
Ce conte très détaillé fait partie du répertoire d'un conteur cornouaillais (marvailher kernevat), Jean-Louis (Le) Rolland (1904-1985) de Trébrivan. Celui-ci avait mis tout ce dont il se souvenait par écrit en tapant à la machine. En 1980 Jef Philippe, diacre et délégué épiscopal pour la foi et la culture bretonne, auteur de poèmes et de nouvelles en langue bretonne ("Telenn ar C'hi", "En tu-mañ d'an Ifern"...), l'enregistra en train de raconter l'histoire de Jozebig. Il s'appuya sur son manuscrit dactylographié pour publier ce texte, - ainsi qu'un deuxième conte du même "marvailher", "Margodig an Dour Yen" -, sous le titre "War roudoù Merlin e Breizh" (Sur les traces du Merlin breton), aux "Mouladurioù hor yezh" en 1986. Nous donnons ici un compte-rendu de "Jozebig" où des extraits in extenso alternent avec des passages résumés. |
This very intricate tale is part of the repertoire of a Quimper area storyteller (marvailher kernevat), Jean-Louis (Le) Rolland (1904-1985) of Trébrivan. He had written everything he remembered by typing. In 1980 Jef Philippe, deacon and episcopal delegate for the Breton faith and culture, author of poems and short stories in the Breton language ("Telenn ar C'hi", "En tu-mañ d'an Ifern"...), recorded him telling Jozebig's story. He resorted to his typewritten manuscript to publish this text, - as well as a second tale by the same "marvailher", "Margodig an Dour Yen" -, under the title "War roudou Merlin e Breizh" (In search of the Merlin Breton), at "Mouladuriù hor yezh" in 1986. We give here an account of "Jozebig" where verbatim extracts alternate with summarized passages. |
Gwechall-gozh tri-chant vloaz zo, pe war-dro, e Frañs e oa ur roue, gantañ ur jeneral anvet Duge, hag a oa erruet war an oad. Un devezh ez eas da gavout ar roue: «Bonjour, Sir!» «Bonjour, Duge, petra zo nevez?» «Me zo erruet war an oad hag em-eus c'hoant da gaout va c'hoñje...Bez ez eus jeneraled vras a soñj gante emaint kalz kapaploc'h eget ar re gozh ha ret eo lezel anezhe da welout petra int kapapl d'ober.» «Gwir eo. Met araok mont da repoziñ, kit d'ar vagazen da choaz un abid nevez-nevez penn-da-benn evit mont da repoziñ.Hag ekeit-se me breparo ho paperoù. Dont a reas Duge da barrez Duaot da vaner Lespoull e pelec'h ez ae da chaseal. Eürus e oa eno gant e wreg hag e deir merc'h.. Met en doa bet ul lizer digant ar roue da larout dezhañ mont war e giz da gemer ar penn eus an arme, rak an Alamaned o-doa deklaret brezel d'ar Frañs, hag ar jeneraled all ne oa ket evit resistañ outo. Duge a ouelas ken na wele netra. «Petra c'hoarvez ganeoc'h da ouelañ evel-se?» «O, n'oc'h eus nemet lenn al lizer am-eus bet a-berzh ar roue: ar roue a lar din mont c'hoazh da gemer ar penn eus an arme...» «O ma zad , n'eoc'h mui evit mont d'ar brezel. D'an oad oc'h erru!» «N'eus hini da ramplas ac'hanon? C'hwi n'afec'h ket da gemerout va flas?» «A, feiz, nann avat! N'ho-peus klevet ez a ar merc'hed d'ar brezel! Honnezh a vefe ur brezel ha ne badfe ket pell!» «Aze es eus un abit er pres , sellit ma'z eo mat deoc'h, ha ma n'eo ket e vo graet unan nevez deoc'h raktal!» P'he-deus gwisket anezhi ez ae ken mat vel ma vije graet ouzh he c'horf. «Ha va sabrenn a zo aze ivez. Me m'eus bet tromplet kalz a dud gant honnezh. Gant honnezh ne vo ket ret deoc'h kaout aon, Rak honnezh a droc'h dek meudad en tu-all d'he beg! Hag ar gazeg wenn a zo er marchosi aze a gasit ganeoc'h ivez: honnezh a zo reizh ouzh ar c'hombajoù hag a oar penaos ober. N'ho-po nemet lezel anezhi d'ober he mod ha ne vanko ket da c'hounit ar viktor.» |
Jadis, il y a 300 ans environ, il y avait un roi de France ayant à son service un général, nommé Duguay, qui avait atteint l'âge de la retraite. Un jour il alla voir le roi: «Bonjour, Sire!» «Bonjour, Duguay, quoi de neuf?» «J'ai atteint l'âge et je désire prendre ma retraite... Il y a de grands généraux qui pensent être plus à même de commander que les vieux. Il faut les laisser montrer ce qu'ils sont capables de faire.» « C'est vrai. Mais avant de partir, allez au magasin choisir un habit complètement neuf que vous porterez en retraite. Pendant ce temps je ferai vos papiers. Duguay se rendit dans la paroisse de Duault, au manoir Lespoul où il allait à la chasse.Il y vivait heureux avec sa femme et ses 3 filles. Mais il reçut une lettre du roi lui demandant de rentrer pour prendre la tête d'une armée, car les Allemands avaient déclaré la guerre à la France et les autres généraux n'étaient pas de taille à leur résister. Duguay pleura à chaudes larmes. «Oh, vous n'avez qu'à lire la lettre que j'ai reçue du roi: le roi me demande de revenir prendre la tête d'une armée...» «Oh, mon père, vous ne pouvez plus aller à la guerre. Vous êtes trop âgé!» «N'y-a-t-il personne pour me remplacer? Vous n'iriez pas prendre ma place?» «Ma foi non! Avez -vous jamais entendu parler de femmes qui vont à la guerre! Voilà une guerre qui ne ferait pas long feu!» |
Neuze ar jeneral-se a oa gwelet ken mat gant ar roue, ken hini ebet eus ar re al ne voa biskoazh. Hag ar warizi en em gavas ouzh ar jeneral yaouank. Un devezh o deus en em serret asambles evit gouzout ha ne oa ket moien da zistrujañ anezhañ. Ur jeneral kozh a laras: «N'ho-peus nemet da larout en-deus laret e oa kapapl da dapout Merlin a zo er c'hoad en tu all diouzh ker.» Ha sur-mat ar roue a laro: «Ma 'n-deus laret ober, e ranko ober pe bezañ lakaet d'ar marv.» Mont a reas unan da larout kement-se d'ar roue. «Ha gouzout a rit, Sir, klask tapout hennezh a zo bet koll kalz a dud ha kalz a draoù ivez.» «Larit dezhañ dont d'am c'havout!» Pa'z eo erruet ar jeneral yaouank e palez ar roue, en-deus goulet gantañ: «Petra zo, Sir?» «Laret hoc'h-eus e oac'h gouest da dapout Merlin a zo er c'hoad du-se!» «O, Sir, biskoazh n'em-eus ket laret an dra-se. Ma zo laret se deoc'h, a zo laret gevier deoc'h.» «A, bez! Laret ho-peus hag hen ober a rankoc'h, pe bezañ lakaet d'ar marv raktal» «O! Neuze on sur da vezañ lakaet d'ar marv. Pa n'eo ket bet gouest ar re-all d'e dapout, n'eo ket me a raio ivez!»«Laret ho-peus hag e rankoc'h!» Mont a reas ar jeneral yaouank d'ar marchosi e-lec'h e oa e gazeg o ouelañ eus an tristañ. A-benn ar fin e gazeg a c'houllas digantañ: «Petra c'hoarvez ganeoc'h da ouelañ er mod-se?» «Trawalc'h 'm-eus evit gouelañ! Laret ez eus bet d'ar roue e oan gouest da dapout Merlin a zo er c'hoad en tu-all d'ar ger. Met da vetek amañ , den n'en-deus gallet tostaat outañ.» «O, se n'eo netra d'ober! Tapit un tammig paper hag ur c'hreion ha me zo o vont da larout deoc'h petra da goulenn digant ar roue: Met e faot deoc'h larout d'ar roue reiñ anezhe e-kreiz ar c'hoad, e-lec'h ma zo un dachenn c'hlas. Met al loened nij ez ay ganeoc'h pa'z eoc'h da dapout Merlin, en ur baner gloz. En tu all an dachenn-se ez-eus ur wezenn leun a zelioù glas ha c'hwi a yelo warni da guzhat da c'hortoz Merlin da zont da welout petra vo eno... |
Dès lors ce général fut estimé par le roi plus qu'aucun autre ne l'avait été avant lui. Et l'on devint jaloux de ce jeune héros. Un jour il y eut une réunion pour savoir s'il n'y aurait pas moyen de le perdre. Un vieux général proposa: «Vous n'avez qu'à dire qu'il a déclaré être capable de capturer Merlin l'homme du bois de l'autre côté de la ville.» A coup sûr, le roi dira: »S'il a dit qu'il pouvait le faire, qu'il le fasse ou qu'il soit mis à mort.» L'un d'eux alla dire cela au roi. «Comme vous le savez, Sire, en cherchant à la capturer, on a perdu beaucoup d'hommes et beaucoup de moyens aussi.» «Dites-lui de venir me voir!» Quand le jeune général arriva au palais du roi, il demanda «Que se passe-t-il, Sire?» «Vous avez dit être capable de capturer Merlin, au bois là-bas!» «Sire, jamais je n'ai dit une chose semblable! Si on vous l'a rapporté, c'est un mensonge». «Mais si! Vous l'avez dit et il vous faudra tenir parole ou, sinon, c'est la mort sur le champ.» «Dans ce cas je suis sûr(e) de mourir. Si personne n'a pu le capturer, mi non plus!» «Vous l'avez dit. Il faut le faire!» Le jeune général se rendit à l'écurie où était sa jument et il versait des larmes amères. Tant et si bien que sa jument lui demanda: «Qu'est-ce qu'il vous arrive pour pleurer comme cela?» «J'ai une bonne raison de pleurer! On a dit au roi que j'étais capable de capturer Merlin qui hante le bois de l'autre côté de la ville. Mais jusqu'à ce jour, nul n'a jamais pu l'approcher». «Oh, rien de plus facile! Prenez un bout de papier et un crayon et je vais vous dire ce qu'il faut demander au roi: Mais il faut dire au roi d'acheminer tout cela au milieu du bois, dans une verte clairière. De l'autre côté de la clairière il y a un arbre à épais feuillage. Vous vous sous y cacherez jusqu'à ce que Merlin vienne voir ce qu'il recèle. |
Mont a ree Jozebig da c'hoari gant e voulloù en ur gambr a-us da Verlin. Roulañ a rae ar boulloù diouzh penn ar zal d'ar penn all. Strafuilhet e voa Merlin gant kement a drouz evel ma rae. Un devezh e oa distaget ur marc'h er marchosi hag e oa ezhomm un talar d'ober un toull nevez evit e stagañ . A benvioù a veze barzh al lec'h ma oa Merlin hag an hini a oa bet o tapout an talar pa oa deut d'e zegas war e giz n'en-doa ket sellet pelec'h e bozañ hag a lakaas anezhañ war wele Merlin, pehini dre doull ar barrennoù en-doa tapet anezhañ ha graet un toull e-barzh ar gambr a-us d'e wele. Pa oa aet mab ar roue da c'hoari gant e voulloù, e kouezhas unan e gwele Marlin. Ha Jozebig d'ar c'haloup da larout en ur c'harmal dezhañ: «Roit,va boull din, Merlin!» «A! Va faotr bihan, c'hwi ho-peus div c'hoazh ha bremañ me am-eus unan ivez hag e kavin berroc'h an amzer o roulañ honnezh war va gwele diouzh ur penn d'ar penn all. Ha c'hwi ho-peus c'hoazh div voull da c'hoari ganto.» ---bremañ a gavo berroc'h an amzer o stokañ an div-mañ an eil ouzh eben... --- «Ya , ma leuskit ac'hanon kuit!» «Met n'on ket gouest d'ober!» «A! Bez, va faotr, ma rit evel ma larin deoc'h ober. Kit d'ho mamm ha larit dezhi e ve leun ho penn a laou. Hag e-keit ma vo o sellout out ho penn, c'hwi a zistago an alc'hwez a zo en he c'herc'henn, staget gant ur chadenn aour. Ha neuze e c'helloc'h digeriñ ar stafalioù warnon.» Mont a reas Jozebig en ur c'harmal da gavout e vamm da larout dezhi e oa leun e benn a laou. «Petra larit? C'hwi eo leun ho penn a laou? Daoust eta mab ur roue ez eo e benn leun a laou? Me gav din ez eus tud a-walc'h amañ evit dilaouiñ ho penn deoc'h. N'eo ket ret din d'hen ober! Met c'hwi n'eus ket laou en ho penn!» «Beus 'vat! Ne badan ket ganto!» «Mat! Deuit amañ! Me a zo vont da welout ma'z eo gwir ar pezh a larit!» Evel-se Jozebig a zistagas an alc'hwez diouzh kerc'henn e vamm hag e c'haloupas kuit en ur larout: «Barzh va fenn n'eus ken laou!» «Ac'hanta, c'hwi, evit mab ur roue zo karget a c'heizoù. Me ouie mat ne oa ket laou en ho penn!» Pa oa ar bugel erruet gant Merlin ne oa ket evit digeriñ an nor warnañ; «Roit an alc'hwez din ha me hen zigoro!» Pa oa digoret ar stafalioù hag e oa er-maez e laras da Jozebig: «Leusket ho-peus ac'hanon kuit, met c'hwi ne voc'h ket pell war va lerc'h ivez. Setu amañ ur c'hwitell, ha ma'n-em gavit nec'het un dro bennak, n'ho-po nemet ober teir c'hitelladenn gantañ ha raktal me'n-em gavo dirazoc'h.» Pa he-doa klevet e vamm en-doa leusket he mab Merlin kuit, e oa prest da vervel gant an displijadur. An hini en-defe leusket Merlin kuit a vefe lakaet d'ar marv raktal. Ha setu e oa he mab o vont da vezañ lazhet! «Bremañ e teuio al laou en ho penn! Bremañ e rankit mont ar pellañ ma c'helloc'h diouzhin, e-lec'h ne glevin ket e voc'h tapet ha lakaet d'ar marv.» Ober a reas e bakadenn dezhañ da vont kuit. Mont a reas ar buanañ ma c'hellas pell diouzh ar ger e-lec'h ne vefe klevet ober kont outañ. Pa oa gouvezet piv en-doa leusket Merlin da vale an dud a lare: «Trist eo memes tra gwelout ar paour-kaezh bugel-se bezañ kollet hag a chomo da vervel en un toull bennak!» |
Jozebig allait jouer avec ses boules dans la chambre au-dessus de Merlin. Les boules roulaient d'un bout à l'autre de la pièce. Merlin était excédé par le bruit qu'elles faisaient. Un jour un cheval s'était détaché à l'écurie et l'on eut besoin d'une tarière pour faire un nouveau trou pour l'attacher. Les outils étaient dans la pièce où se trouvait Merlin. Celui-ci s'était servi de la tarière, ne voyant d'autre endroit où la mettre, la posa sur le lit de Merlin, lequel, par l'espace entre les barreaux, s'en saisit et fit un trou débouchant dans la chambre au-dessus de son lit. Quand le fils du roi s'en vint jouer aux boules, une d'entre elles tomba dans le lit. Et Jozebig arrive au galop pour réclamer en pleurnichant: «Rendez-moi ma boule, Merlin!» «Ah, mon garçon, il vous en reste encore deux et moi désormais j'en ai une aussi, et je m'amuserai à la faire rouler d'un bout à l'autre de mon lit. Vous cependant en aurez deux pour jouer.» --- Maintenant pour me distraire je ferai s'entrechoquer ces deux boules... --- «Oui, si vous me laissez sortir!» «Mais je n'en suis pas capable!» «Si, mon garçon, vous n'avez qu'à faire ce que je vais vous dire. Allez voir votre mère et dites-lui que vous avez des poux. Et pendant qu'elle examinera votre tête, vous détacherez la clé suspendue à son cou par une chaîne en or. Et alors vous pourrez m'ouvrir les volets.» Jozebig alla en pleurnichant trouver sa mère pour lui dire qu'il avait des poux. «Qu'est-ce que vous dites; Vous avez la tête pleine de poux? Est-ce que le fils d'un roi peut avoir des poux? Je pense qu'il y a ici assez de domestiques pour vous épouiller.Ce n'est pas à moi de le faire. Mais vous n'avez pas de poux!» «Si, j'en ai, c'est insupportable!» «Bon, venez ici! Je vais voir si ce que vous dites est vrai!» C'est ainsi que Jozebig détacha la clé du cou de sa mère et s'en alla en courant, disant: »Ça y est, je n'ai plus de poux!» «Allons donc, comme tous les fils de roi, vous avez des lubies. Je savais bien que vous n'avez pas de poux!» Quand l'enfant fut auprès de Merlin, il ne parvint pas à lui ouvrir la porte: «Passez-moi la clé, je vais ouvrir!» Quand les volets furent ouverts et qu'il fut sorti, il dit à Jozebig: «Vous m'avez laissé sortir, mais vous n'allez pas tarder à prendre ma suite. Voici un sifflet, et si vous vous trouvez en fâcheuse posture, vous n'aurez qu'à siffler trois fois et instantanément j'apparaîtrai.» Quand sa mère apprit que son fils avait laissé s'échapper Merlin, elle pensa mourir de chagrin. Quiconque laisserait partir Merlin, serait mis à mort immédiatement. Et voilà que ce sort était échu à son fils! «C'est maintenant que vous êtes devenu un pouilleux! Il faut que vous partiez le plus loin possible, que je n'entende pas parler de votre arrestation ni de votre mise à mort!» Il fit donc ses bagages et s'en alla. Il s'éloigna le plus vite qu'il put du pays où l'on n'entendit plus parler de lui. Quand ils apprenaient qu'il avait laissé partir Merlin, les gens disaient: «C'est quand-même triste de voir ce pauvre garçon aller se perdre et mourir dans quelque tanière!» |
Un devezh en em gave en ul lanneg vras ha ne ouie ket pelec'h mont. Da zebriñ n'en-doa tra ken. Met dont a reas da soñj dezhañ ouzh c'hwitell Merlin hag e reas teir c'hwitelladenn enni. Merlin en em lakaas dirazhañ raktal: «Petra zo, va faotr?» «Kollet 'm-eus va hent ha boued n'em-eus mui ivez!» «Me a rayo un dourbi deoc'h ha gant honnezh n'ho po ket ezhomm d'en em jenañ. Pa zispakoc'h anezhi, n'ho po nemet goulenn ar seurt boued ho po c'hoant, eus ar seurt a gavoc'h ar gwellañ, ha raktal e vo roet deoc'h, evel ma c'houlloc'h.» Setu bremañ e tispakas an dourbi ha da c'houlenn traoù eus a blije dezhañ ar gwellañ. Met e welas ur pezh den bras ha gros o tont etrezhañ hag a chomas da sellout outañ o tebriñ. A-benn ar fin e laras dezhañ: «C'hwi a zebr mar ho poued, va faotr bijan!» «Ya, eontr, ha c'hwi , m'ho-peus c'hoant, a rayo ivez!» «Kontant bras e vefen avat, rak hanter-kant vloaz zo n'em-eus debret tamm ebet!» … Un dro bennak en-doa karget e gof hag e laras da Jozebig; «Va faotr bihan, ma karje deoc'h ober trok ganin? Ho tourbi evit ma bazh. C'hwi gant honnezh a rafe kant cheu gaer. Me zo erruet kozh ha n'on mui evit labourat ganti. Met c'hwi zo yaouank...» «Ya, met pese vertuz he-deus ho pazh neuze?» «Pa zivontoc'h anezhi, n'ho-peus nemet larout: -Pevar c'havalier gwisket e glas, sortiit eus va bazh, evit va sikour ha difenn e bep-lec'h em-bo ezhomm!- ha kerkent en em brezanto ar re-se, ur pezh kanol gant pep hini war e vrec'h, prest da fraeañ war en enbourien ma vez ret.» Jobig a roas e dourbi d'an den-so evit e vazh. Mont a reas ar pezh den bras-se a-dreuz d'ar brug hag al lann, en ur henpennañ, ken mezv a oa. A-benn ur pennad goude, Jozebig a zispakas e vazh hag e laras: «Pevar c'havalier...» «Petra zo va mestr?» «Me'm-eus kavet ul laer aze hag en-deus laeret va dourbi din. Kit war e lerc'h ha degasit din anezhi en-dro!» Kerkent se oa graet. «A, laras Jozebig neuze, bremañ avat ne vo ket ret din kaout aon rak den ebet ken!» Mont a reas adarre a-dreuz lanneier ha koadoù. Un devezh e oa o tebriñ hag e welas ur pezh den o tont etrezhañ hag a oa un hanter brasoc'h c'hoazh eget an den c'hentañ ... «evit ma morzhol ...» «Hennezh pa stokoc'h ur penn anezhañ war an douar, a savo un ti arc'hant deoc'h; pa stokoc'h ar penn all a savo un ti aour deoc'h.. Gwechall pa oan yaouant me 'c'houneze kalz arc'hant gant hennezh!» Dispakañ adarre e bazh a reas Jozebig hag a pevar c'havalier a degasas e dourbi en-dro dezhañ. Un devezh all en em gavas e-kreiz ur penn lanneg vras leun a vrug hag a a elestr. E-kreiz ma oa o tebriñ... «Kant hanter-kant vloaz zo n'em-eus dbret tamm ebet!» … «reiñ ho tourbi e plas va bombard! … Pa c'hwezhoc'h enni a resusito an holl dud ne vint ket nemet peder eur war 'n ugent zo. Ar re-se a savo da zañsal evel ma ne vefent biskoazh marv!»... Ha setu bremañ emañ montet mat evit ober hent. Ha sabrenn e vamm a oa gantañ ivez. Honnezh a oe roet dezhañ evit en em zifenn diouzh a dout ar pezh en dije ataket anezhañ. |
Un jour il se trouvait dans une grande lande et ne savait dans quelle direction aller. Il n'avait plus rien à manger. Mais il se souvint du sifflet de Merlin et il siffla trois fois Merlin apparut aussitôt: «Que ce passe-t-il, mon garçon?» «Je me suis égaré et n'ai plus rien à manger» «Je vais vous donner une nappe grâce à laquelle vous n'aurez plus besoin de jeûner. Quand vous la déploierez, vous n'aurez qu'à commander les mets dont vous avez envie, de la meilleure sorte selon votre goût, et aussitôt votre vœu sera exaucé.» Et le voilà donc qui étend la nappe et passe commande des mets le plus à son goût. Mais il vit un énorme géant s'approcher et s'arrêter pour le regarder en train de manger. A la fin il lui dit: «En voilà de la nourriture pour un petit garçon!» «Oui, mon oncle,et vous, si vous le désirez, en aurez autant.» «Ça, j'aimerais bien, car ça fait cinquante ans que je n'ai plus rien mangé.»... Vint un moment où son ventre était rempli et il dit à Jozebig: «Mon garçon, voudriez vous faire du troc avec moi? Votre nappe contre ma baguette. Vous ne perdriez pas au change. Je suis vieux et elle ne me sert plus à rien. Mais vous, vous êtes jeune...» «Oui, mais quel genre de vertu a donc votre baguette?» «Quand vous enlèverez le bouchon à l'extrémité, vous n'aurez qu'à dire: «Vous les quatre cavaliers à l'habit bleu, sortez de ctte baguette pour m'aider et me défendre en tant que de besoin!» et vous les verrez aussitôt apparaître, tenant chacun une bouche à feu dans ses bras, prêt à faire feu sur les ennemis au besoin.» Jobig céda la nappe à cet homme contre le baguette. Le géant traversa la bruyère et l'ajonc en titubant, tant il était ivre. Au bout d'un moment, Jozebig déboucha son baguette et il dit: «Vous les 4 cavaliers...» »Qu'y a-t-il, patron?» «Je viens de tomber sur un voleur qui m'a dérobé ma nappe. Poursuivez-le et rapportez-la moi!» Aussitôt dit, aussitôt fait. «Ah, s'écria Jozebig, maintenant je n'ai plus peur de personne!» Il repartit à travers landes et forêts. Un jour, alors qu'il prenait son repas, il vit venir vers lui un géant moitié plus grand que le précédent.. «... contre mon marteau...» «Quand on frappe le sol avec une de ses extrémités, il vous bâtit une maison d'argent; si c'est avec l'autre extrémité, ce sera une maison d'or. Autrefois quand j'étais jeune, j'ai gagné beaucoup d'argent grâce à lui.» Josébig déboucha à nouveau son baguette et les 4 cavaliers lui rapportèrent sa nappe. Un autre jour il se trouvait dans une grande lande pleine de bruyères et d'iris. Tandis qu'il mangeait... «Cela fait 150 ans que je n'ai plus rien mangé!» … «échanger votre nappe contre ma bombarde! … Quand on souffle dedans tous les morts ressusciteront s'ils sont décédés il y a moins de 24 heures. Ils se mettront à danser comme s'ils n'avaient jamais été morts! …» Et le voilà donc bien équipé pour la route. Et il avait aussi le sabre de sa mère. Elle le lui avait donné pour se défendre contre tous ceux qui l'auraient attaqué. |
Mont a reas war-du ar c'hreisteiz-sav-heol hag un dro bennak, dre forzh ober hent, en em gavas en ur rouantelezh all. Gwelout a reas ur palaez kaer war veg ur bos. «O, laras, mont a ran da welout ma n'es eus ket ezhomm un digaoc'her moc'h, pe ur paotr deñved, pe ur vicher all bennak!» Pa oa erruet e toull porzh ar palez, ne bade ket e zivlagad da sellout outañ, kement ma lugerne gant an heol da greisteiz. Pa oa antreet er palez en-doa goulennet ma ne oa ket ezhomm... «A, laras a priñs, degouezhet mat emaoc'h, rak amañ e vez ezhomm ur paotr deñved bemdez.» Pa oa erruet mare koan e oa laret dezhañ mont da zebriñ gant ar vevelien all. Met ur verc'h oa ennañ, tro an oad gantañ, ha pe oa aet da zebriñ, honnezh a oa aet en e gichen. Kavout a rae ken koant anezhañ ma talc'he frotañ e benn dezhañ da welout un dra bennak skrivet war e dal. Met gant an amzer hag ar c'hwezadur e oa kazimant partiet kuit ha ne veze gwelet gwall vat ken. An deiz war-lerc'h da vintin, pa oa ar mare da vont gant an deñved d'ul lanneg vras, ar verc'h a eas gantañ da vetek toull al lanneg, en ur gontañ dezhañ, penaos e veze kont gant ar paotred deñved all. «Deuit ganin d'ar ger ha leuskit ar deñved-se da vont e-lec'h ma karint.» «O ne ran ket avat! Petra laro ho tad pa vo kollet an deñved? Neuze, sur, me vo kaset kuit ha ne vo ket pell.» «O, ne viot ket! An deñved-se zo reizh da vezañ o-unan. Peogwir ar re all a vez lonket tout gant ar pezh ramz bras a zo er c'hoad en tu-all aze! Met n'it ket er c'hoad-se, peotramant e voc'h lonket gantañ ivez!» «O me n'em-eus netra d'ober gant ar c'hoad-se!» «Deuit ganin d'ar ger da c'hoari. Me em-eus kalz a draoù kaer er ger da c'hoari!» «O kit d'ar ger mar karit pe chomit amañ, me ya war-lerc'h ma deñved!» E lein a oa roet dezhañ da vont d'al lanneg gant e zeñved. Toull al lanneg hag ur pennad eus an tu all a oa leun a vrug hag a lann hir. An deñved a yeas d'an tu all da beuriñ, en un dachenn glas ha frank meurbet. P'en-deus gwelet e chome an deñved o-unan, ez eas da vord ar c'hoad da welout petra a oa eno. Gwelout a reas un ale gaer gant gwez a bep seurt liv en daou du. An devezh-se ne oa ket aet pelloc'h er c'hoad. Pa oa erruet ar mare d'an deñved da zont d'ar ger, int a zeuas o-unan etrezek ar ger, a zeuas o-unan da doull al lanneg. N'en-doa netra d'ober nemet heuliañ. E toull al lanneg e oa ar plac'h yaouank ouzh e c'hortoz ha , pa oa erruet ganti, hi a lammas da vouchañ dezhañ. «O, met petra zo ganeoc'h o vouchañ din er mod-se?» «C'hwi blij kement din, ken n'on ket evit herzel da vouchañ deoc'h.» Neuze ez eas d'ar ger en ur gontañ petra a veze tremenet e ker. «Daoust me ra forzh petra a dremen e ker? Me n'on ket okupet gant kement-se!» Pa oa erruet an deñved en toull e-lec'h ma vezent d'an noz, hi a lare dezhañ: «O, deuit ganin d'ho koan, ha leuskit an deñved-se aze.» «Ne ran ket.» «Met bez zo aze tud awalc'h da serriñ an deñved-se»... Kement a reas o terriñ e benn dezhañ, ma oa aet ganti d'e goan. Met he zad a laras dezhi ne vije ket aet gant ar paotre-deñved da zebriñ. Neuze e laras-hi: «Me n'em-bo koan erbet ma n'an ket da zebriñ gantañ.» Kement a reas blejal ha c'hoari, a-benn ar fin en-deus laret dezhi mont gantañ da zebriñ, neuze. Met ne oa ket a-walc'h: mont da gousket gantañ a faote dezhi c'hoazh! «O, laras he zad, se ne vo ket permetet deoc'h avat!» Blejal a reas. «O, grit evel ma karoc'h, se ne vo ket permetet deoc'h.» Neuze e oa ret dezhi mont hec'h-unan da gousket. Met an deiz war-lerc'h hi a oa ken prêt hag eñ da vont gant an deñved d'al lanneg. Pa oa erruet eno e vanke dezhi e vefe chomet ganti da c'hoari. «O! laras ar paotr, Kit d'ar ger mar karit pe chomit aze! Me rank mont gant ar deñved» Mont a reas war lerc'h e zeñved ha leuskel anezhi eno da sellout en-dro ma kare. Pa oa erruet e-kreiz al lanneg en-deus soñjet mont da wellout petra a oa er c'hoad bras a oa en-tu all, eno. E sabrenn en-doa kaset gantañ gant aon e vije ataket. Skourrañ a reas e vuzetten ouzh ur brank hag ez eas er c'hoad gant an ale gaer e oa eno. Met ne oa ket aet pell d'ar mare en em gavas ur pezh den bras ha gros gantañ. «A, paotr-deñved ar Roue, petra glaskit c'hwi amañ?» «Netra, deut on da welout pegen kaer eo an traoù amañ!» «A, met c'hwi zo vont da vezañ lonket raktal, 'n amzer din da ziwiskañ» «Ar pezh a garoc'h.» P'en-deus taolet e chupenn e oa komañset an duel ganto. Met war ar pezh den-se e oa blev evel war ul leon! Fraeañ a rae Jozebig eus un tu d'an tu all ha mont a rae ar blev da vale! Ne oa ket brav tostaat ouzh hennezh. Met un tro bennak, dre forzh fraeañ, e teuas a-benne da dremen e sabrenn en e fourchoù hag e tivouzellas anezhañ penn da benn. Ret e oa dezhañ bezañ lammet a-gostez evit rein plas d'an traoù a oa en a gof da vont kuit gant an ale! Neuze oa deut da glask e lein ha larout a rae: «Trawalc'h am-eus graet hirio!» Pa oa erruet an eur da zont d'ar ger, e teuas adarre gant an deñved. E toull al lanneg e oa an dimezell ouzh eñ c'hortoz adarre. «M'em-boa aon bras e vefec'h lonket gant ar ramz a zo er c'hoad» emezi. «Laret am-eus deoc'h n'am-eus netra d'ober gant ar ramz-se! C'hwi m'ho-peus c'hoant, n'ho-peus nemet mont d'e gavout!» «N'an ket! Eñ a lonk nep a gristennien a c'hell tapout:» «Pese loen eo hennezh neuze?» «Ur pezh den bras...» Pa oant erruet er ger e oa ret dezhan leuskel an deñved da vont an tu a garent, ha mont a rae gant an dimezell da goaniañ. Ha goude koan ar memez kont a oa ganti, o klask mont gant ar paotr-deñved da gousket. Met se ne voa ket leusket ganti. Bep mintin ez ae betek toull al lanneg gant ar paotr-deñved ha bemdez e veze o klask ober dezhañ chom ganti da c'hoari. Met war se ne oa netra d'ober evit e zerc'hel ganti. Eñ a oa muioc'h okupet gant ar c'hoad evit ne oa gant ar plac'h yaouank-se. Pa oa erruet e-kreiz al lanneg adarre, ez eas da wellout petra a oa pelloc'h er c'hoad-se... Ur ramz hag a oa un hanter brasoc'h c'hoazh...gant blev warnañ un hanter hiroc'h eget war an hini all.... A-benn ar fin eo Jozebig deut a-benn d'e zivouellañ...Pa oa erruet e toull al lanneg e oa merc'h ar Roue ouzh e c'hortoz. Lammat a reas da vouchañ dezhañ pa oa erruet ganti.... Ha ma oa bras an daou all, an trede ramz se a oa un hanter brasoc'h c'hoazh...hag e zivouzellas evel an daou all. Ha ret e oa dezhañ pignat ouzh ur wezenn, evit herzel da vont gant an traoù a oa en e gof. Rak ma oa traoù e kof an daou all, e barzh kof hemañ e oa teir wech muioc'h! Pa oa erruet e-kreiz al lanneg ez eas adarre da welout petra oa pelloc'h c'hoazh. En devezh-se ne gave den war e hent. E penn-all d'an ale e welas ur maner kaer o lugerniñ gant an heol da greisteiz. Ken kaer e oa ha ne bade ket e zivlagat da sellout outañ. Pa oa antreet er porzh e welas ur plac'h kozh azezet war ar gador-vrec'h dirak an ti kaer. P'he-deus gwelet anezhañ e laras: «O, paotr-deñved ar roue! Den maleürus! C'hwi ho-peus lazhet din va zri mab, an tri den terruplañ a oa war an douar! Ha setu emaon va-unan ha n'em-eus ken den evit va sikour. Penaos e rin bremañ, ken kozh vel on erruet?» «Endro amañ n'eus den ebet?» «O nann! Kant lev en-dro n'eus den, rak va bugale o-deus lonket an holl gristenien a oa er vro-mañ!» A paotr-deñved a dostaas ouzh an hini gozh gant he dent hir, ken dir he dent maez he beg vel ma biz. Ha pa oa erruet 'n he c'hichen e laras d'e soñj: « C'hwi ne voc'h ket pell hoc'h-unan ken.» Reiñ a reas un taol sabrenn dezhi war he fenn ha setu hi lakaet e daou damm. «Ha bremañ ne vo ket den da dregasiñ ac'hanoc'h amañ!» Stlejañ a reas ur pezh outi e pep tu d'al liorz gant aon o-dije bet en em staget. Ha goude ez eas da vizitañ ar maner kaer-se. |
Il continua en direction du sud-est et tout-à-coup, à force de cheminer, il se trouva dans un autre royaume. Il vit un beau palais au sommet d'un monticule. «O, dit-il, je vais voir si on a besoin d'un nettoyeur de porcs ou d'un gardien de moutons, ou de tout autre métier!» Quand il fut arrivé à la porte du palais, ses yeux ne se lassaient pas de contempler l'éclat de ces murs sous le soleil de midi. Quand il fut entré dans le palais, il demanda, si on n'avait pas besoin...» «Vous tombez bien, dit le prince, on a justement besoin d'un berger tous les jours.» Quand vint l'heure de dîner, on lui dit d'aller manger avec les autres domestiques. Mais il y avait là une jeune fille, presque du même âge que lui et, quand il s'assit pour dîner, elle s'assit à côté de lui. Elle le trouvait si avenant qu'elle ne cessait de lui frotter la tête pour voir ce qui était inscrit sur son front. Mais depuis le temps, la peau s'étant étirée, l'inscription était quasiment partie et était devenue presque illisible. Le lendemain matin quand vint le moment d'aller sur la lande paître les moutons, la jeune fille l'accompagna jusqu'à la trouée ouvrant sur la lande, tout en lui racontant ce qui était arrivé aux autres bergers. «Rentrez avec moi et laissez ces moutons aller à leur guise!» «Il n'en est pas question!Que dirait votre père si les moutons sont perdus? On me renverra à coup sûr et sur le champ» «Oh, pas du tout! Ces moutons restent docilement là où on les laisse. Tandis que les autres sont dévorés par le grand géant qui habite dans le bois de l'autre côté de la lande. Vous, n'y allez jamais, sinon vous serez dévoré vous aussi!» «Oh, je n'ai rien à faire dans ce bois.» «Rentrez jouer avec moi!» «Rentrez si vous le voulez, moi je reste ici et je suis mes moutons.» On lui avait donné une collation pour aller sur la lande avec les moutons. La trouée de la lande et une partie à l'autre bout de celle-ci était couverte de bruyère et d'ajonc. Les moutons allèrent de l'autre côté pour paître sur un terrain vert et dégagé complètement. Quand il vit que les moutons ne déplaçaient pas, il se rendit à l'orée du bois pour voir ce qu'il recelait. Il vit une belle allée bordée d'arbres de toutes les couleurs des deux côtés. Ce jour-là, il ne s'aventura pas plus loin dans le bois. Quand vint le moment de rentrer les moutons, ils se dirigèrent d'eux mêmes vers la bergerie en passant par la trouée de la lande. Il n'y avait qu'à les suivre. A la trouée de la lande l'attendait la jeune fille et quand il arriva près d'elle, elle courut l'embrasser. «Qu'est-ce qui vous prend de m'embrasser comme ça?» «Vous me plaisez tant que je n'ai pas pu m'en empêcher.» Puis il rentrèrent tandis qu'elle racontait ce qui s'était passé au palais dans la journée. «Qu'est-ce que vous voulez que ces histoires domestiques me fassent. Cela ne m'intéresse pas!» Quand les moutons furent arrivés à l'enclos où ils passaient la nuit, elle lui dit: «Oh, venez dîner avec moi, et laissez là les moutons.» «Ah non!» «Mais il y a là assez de gens pour enfermer ces moutons...» Et elle lui cassait tellement la tête, qu'il finit par aller dîner avec elle. Mais son père lui dit qu'elle n'avait pas à prendre ses repas avec le berger. Alors elle déclara: «Je ne dînerai pas si je ne dîne pas avec lui.». Elle poussa de tels beuglements et fit de tels caprices que de guère lasse il lui dit d'aller dîner avec lui. Mais cela ne suffisait pas: elle voulait aussi dormir avec lui! «Oh, dit son père, c'est hors de question.!» Elle beugla de plus belle. «O pleurez tant qu'il vous plaira, c'est hors de question!» Elle dut se résoudre à aller dormir toute seule. Mais le lendemain elle était prête en même temps que lui pour conduire les moutons à la lande. Quand ils y furent arrivés, elle voulut qu'il reste jouer avec elle. «O! dit le garçon. Rentrez chez vous si vous voulez ou restez ici! Moi, je dois aller avec les moutons.» Et il suivit le troupeau, la laissant là à faire le guet, si elle voulait. Une fois arrivé au milieu de la lande, il eut envie d'aller voir ce qu'il y avait dans la grande forêt là-bas de l'autre côté. Il avait son sabre avec lui, de peur d'être attaqué. Il suspendit sa musette à une branche et entra dans le bois par la belle allée qui y conduisait. Mais peu de temps s'était écoulé quand il se trouva devant un homme grand et gros. «Eh, berger du Roi, que cherchez-vous par ici?» «Rien, je suis venu voir comme c'est beau ici...» «Ah, mais je vais vous dévorer à l'instant, le temps que je me mette à l'aise.» «Comme vous voudrez!» Quand il eut ôté son gilet, le duel commença. Mais ce géant était velu comme un lion! Jozefig frappait d'estoc et de taille dans cette toison qui volait de tous côtés! Il ne faisait pas bon l'approcher. Mais tout à coup, à force de frapper, il parvint à passer son sabre dans l'entrejambe du géant lequel fut complètement éviscéré. Il dut faire un bond de côté pour laisser s'écouler le contenu de ses entrailles le long de l'allée! Ensuite il alla s'enquérir de son déjeuner et il disait: «J'en ai assez fait pour aujourd'hui!» Quand vint l'heure de rentrer, il retourna à ses moutons. A la trouée de la lande, la demoiselle était à nouveau en train de l'attendre. «J'avais si peur que vous ne soyez dévoré par un géant qui hante ce bois» dit-elle. «Je vous ai dit que je ne me soucie pas de ce géant. Vous, si vous le désirez, vous n'avez qu'à aller à sa rencontre!» «Je n'irai pas: il dévore tous les chrétiens qui passent à sa portée!» «Quel genre de bête est-ce donc?» «Un homme gigantesque...» Quand ils furent rentrés, la demoiselle l'obligea à laisser les moutons vaquer comme ils voulaient et à aller dîner avec elle. Et après le dîner, elle réitéra sa demande que le berger vienne dormir avec elle. Mais cela lui fut refusé. Chaque matin elle allait avec le berger jusqu'à la trouée de la lande et chaque jour elle lui demandait de rester jouer avec elle. Mais sur ce point, il n'y avait pas moyen qu'il reste avec elle. Il était plus préoccupé par le bois que par la jeune fille. Une fois revenu sur la lande, il s'avança plus profond dans le bois... Un géant qui était plus grand d'une moitié que le précédent et dont la crinière était moitié plus longue.... A la fin Jozebig parvint à l'éviscérer... Quand il revint à la trouée de la lande la fille du Roi était là à l'attendre. Elle bondit pour l'embrasser … Et si les deux autres étaient grands, ce 3ème géant était moitié plus grand encore... et il l' éviscéra comme ses congénères. Et il dut grimper sur un arbre pour éviter d'être emporté par le flot qui s'échappait de ses flancs., 3 fois plus abondant que chez les 2 autres! Quand il fut au milieu de la lande, il poussa à nouveau jusqu'au bois pour voir ce qu'il y avait plus loin. A l'autre bout de l'allée il vit un beau château qui luisait sous le soleil de midi. Il était si beau que ses yeux ne se lassaient pas de le regarder. Quand il fut entré dans la cour il vit une vieille assise dans un fauteuil devant la belle demeure. Quand elle l'aperçut, elle l'appela: «Oh, berger du roi! Malheureux! C'est vous qui avez tué mes 3 fils, les 3 hommes les plus terribles que la terre ait portés! Et maintenant, me voilà seule et privée de tout soutien. Que vais-je devenir à présent que je suis si vieille.» «Aux alentours il n'y a donc personne?» « Non, personne à cent lieues à la ronde, vu que mes enfants ont dévoré tous les chrétiens de ce pays!» Le berger s'approcha de la vieille aux dents longues, si longues qu'elles dépassaient de sa bouche de longueur de mon doigt. Quand il fut près d'elle, il dévoila sa pensée: «Vous ne serez plus longtemps seule.» Il lui donna un coup de sabre sur la tête et en fit deux moitiés. «Désormais plus personne n'aura à s'encombrer de vous par ici!» Il tira chaque moitié à un bout et à l'autre de la cour, de peur qu'ils ne se ressoudent, puis il s'en fut visiter le beau château. |
Ne oa ket erruet mat er ger a Bariz, e oa gouvezet e oa erruet e ker an hini en-doa leusket Merlin kuit: setu emañ lakaet er prizon raktal, hag an deiz war-lerc'h da zek eur e vefe fufuilhet en ur blaenenn vras a oa en tu-all eus ker. Met pa voe kistion d'e lakaat en ur c'hased karget a vroudoù, noazh-ran, e vazh a vanke dezhañ lakaat gantañ er c'hased broudet-se. A-benn ar fin ez eo da soñj dezhañ d'he lakaat en e benn-dreñv. Eno ne vije ket gwelet. Kaset e oa d'ar blaenenn-se a-raok kreisteiz ha pa oa deut an dud a oa bet ouzh e gas di, en-deus dispaket e vazh hag a laras: «4 c'havalier gwisket e glas/ Sortiit diouzh ma bazh / Vit ma sikour ha ma difenn/ Partout e-lec'h em-bo ezhomm!» Met a-benn e oa sortiet ar re-se diouzh ar c'hased broudet e oa en em gavet bec'h warnañ, ken e strimpas ar golo da vale. Hag ar 4 c'havalier er-maez: «Petra zo va mestr.» «Kit da di ar roue ha degasit din an dilhad kaerañ a gavoc'h: un abid penn da benn.» Mont a reas da balez ar roue pa oa tout ar re vras gant o lein. Ha gant o c'hezeg d'ar c'hambroù. Ha kaer e oa, ne oa ket moien d'o aretañ. Ha traoù maez ar presoù, ken o-deus kavet an abid kaerañ-tout hag e zegase da Jozebig d'ar blaenenn. Neuez a lare dezhe mont da gerc'hat dezhañ e sabrenn hag a vuzetenn en-doa kuzhet en ur c'horn eus ar palez. Mont a rejont en-drao hag e kavjont tout an traoù a oa laret dezhe hag o degasjont da Jozebig. Ekeit-se o-deus karget ar blaenenn a soudarded kavailhiri gwisket e glas hag ur pezh kanol gant pep hini war e vrec'h prest da fraeañ ma vefe ret. Pa oa erruet ar roue gant e jeneraled hag e arme war ar blaenenn, e welas ar re-se. Hini ebet ac'hano ne gouezhe, met re ar roue a gouezhe evel kelien. P'en-deus gwelet ar roue an dra-se en-deus goulet pardon. «A ya, eme Jozebig, gant kondision e teuoc'h tout da zebriñ amañ warc'hoazh da greisteiz! Toud an dud a vo gouest da zont, petrament ne vo nemet ar marv evit an hini na zeuio ket.» Diouzh ar mintin a lakaas a gavailhiri da droc'hañ gwez ar c'hoad: ar re c'hros d'ober an taolioù, ar re voan d'ober ar bankoù. «Kit ouzh taol, erruet eo an eur! Ma n'it ket ouzh taol ne voc'h ket serviijet! Hastit eta!» Mont a reas an dud ouzh taol met en ur sellout a-dreus. Ar re o-doa kollet o zud an deiz araok a ouele. Ar roue hag e wreg a chomas da sellout en-dro dezho gant ur jeneral bras. «Met petra! C'hwi n'eo ket mat an talioù-se deoc'h?» Tapout a reas e vorzhol hag a fraeas ur penn anezhan war an douar hag e savas un ti arc'hant. « Marteze an ti-mañ zo kaer awalc'h evidoc'h? N'eo ket?» Skeiñ a reas ar penn-all hag e savas un ti-aour: «Hennezh, marteze zo kaer a-walc'h evidoc'h. Kit ennaañ: aze zo traoù da zebriñ eus ar seurt a gavoc'h ar gwellañ!» Ar pevar c'havalier oa lakaet da servijiñ an dud ouzh an daolioù a oa er-maez, ha sur ne oant ket pell evit ober se ha netra ne vankas war an taolioù a-hed ar pred. A-benn ar fin e oa erru seder an dud ha lod a oa komañset da ganañ. Neuze e savas Jozebig war benn an daol hag e laras: «Un tammig didrouz, mar plij!» «Va mignoned, c'hwi a zo erru seder, mat ar re a zo astennet war an dachenn a vefe kontant d'ober eveldoc'h ivez.» Tapout a reas e vombard ha da c'hwezhañ enni. Ha tout ar re a oa marv an deiz araok o sevel da zañsal ken e lamme an eil dreist egile! Hag ar Roue hag e wreg ivez! Neuze e laras Jozebig: «Bremañ ar re n'o-deus ket bet netra a c'hell mont ouzh taol hag e vo roet dezhe da zebriñ evel d'ar re all.» Pa oa fin da dout e tapas ar 4 c'hwitell evit ober 3 c'hwitelladenn ganto tout asambles ha kerkent e voe pevar roue dirazhañ eno. Dont a reas ar roue er-maez an ti aour da saludiñ ar rouaned-se.ha da c'houlenn pardon digant Jozebig. Mont a reas war benn e zaoulin. «A nann,, va zad, eme Jozebig, n'eo ket prop gwelout an tad o vont da c'houlen pardon digant e vab. Savit, me ya war va daoulin da c'houlenn pardon diganeoc'h: Rak me oa am-boa leusket Merlin da vale. Met gant tout ar pezh am-eus tremenet hag an troioù am-eus graet, em-eus gallet kavout ar pezh a faote din evit dilivrañ ar rouaned-se. Ha bremañ e oan deut da c'houlenn demiziñ diganeoc'h, rak en ur ober an dro am eus graet, em eus gounezet ur plac'h yaouank koant. Dilivret am-eus anezhi diouzh ar marv. Ha bremañ ho-peus c'hoant da zont ganin d'an Hongri da zimeziñ, honnezh zo verc'h da roue an Hongri.» «O, bez vat» laras e dad raktal. Pa oa prest tout ez eus staget daou varc'h war ar c'harros da vont d'an Hongri da zimeziñ Jozebig ha merc'h roue an Hongri. Pa 'zeus gouvezet e oa erruet Jozebig eno e oa lakaet tout ar c'hleier e brall e tout ar rouantelezh. Ha ne oa fin ebet dezho da vrallañ! Neuze e oa graet an dimeziñ hag en eured a-benn ur pennad goude hag he-deus padet eiztez! Pa oa echuet an eured e oa aet Jozebig gant e bried hag o zud da welout pese maner kaer o doa gounezet o lazhañ an tri ramz a oa eno hag a zistruje tout ar gristenien a c'hellent tapout. Kaset e oa tud da adpeupliñ ar vro-se ha d'ober war-dro ar c'hezeg, ha d'ober tout ar pezh a-vefe d'ober. Souezhet-bras e oa ar roue hag e wreg o welout pese palez en-doa gounezet e vab. Kontant e oa ken ne ouie petra d'ober gant ar blijadur. Neuze pa oa echuet tout ha plaset Jozebig hag e wreg eno, e teuas ar rouaned d'ar ger, pep hini d'e vro. Ha setu aze tout am eus gouvezet eus Jozebig ha roue Frañs. Ma n'int ket marv, marteze emaint eno c'hoazh. |
A peine était il entré dans Paris que se répandit la rumeur de l'arrivée de celui qui avait laissé s'échapper Merlin: et voilà qu'on l'arrête et qu'on le met en prison. Il serait fusillé sur un grand terrain à la sortie de la ville. Mais quand il fut question de le mettre, nu comme un ver,dans une cage couverte de pointes, il se demanda comment prendre avec lui son baguette dans ladite cage à pointes. Il finit par penser à la loger dans son derrière. Là nul ne la verrait. Il fut conduit au champ de tir peu avant midi et quand les gardes vinrent pour le saisir, il sorti sa baguette et dit: « Vous les 4 cavaliers bleus / Sortez, sortez de ma baguette / Pour me secourir et défendre/ Partout en tant que de besoin!» Mais quand ils furent sortis de la cage à pointes, ils eurent de la peine à se frayer un chemin dans la paille qui volait de tous côtés. Une fois sortis ils demandèrent: «Qu'y a-t-il , maître?» «Allez chez le roi et rapportez-moi le plus bel habit complet que vous trouverez.» Ils s'en furent au palais du roi où tout le monde était en train de déjeuner. Et les voilà qui montent dans les chambres avec leurs chevaux. Et on eut beau faire: pas moyen de les arrêter. Et de vider les armoires, jusqu'à ce qu'ils trouvent tout un habit magnifique qu'ils rapportèrent à Jozebig resté sur le champ de tir. Alors il leur demanda d'aller leur chercher san sabre et sa musette qu'il avait cachés dans un coin du palais. Ils repartirent et trouvèrent tous ces accessoires qu'ils rapportèrent à leur maître. Pendant ce temps-là le terrain s'était rempli de soldats de cavalerie en uniforme bleu, muni chacun d'une arme terrible prête à faire feu au besoin. Quand arriva le roi, les généraux et toute l'armée sur le terrain, ils se trouvèrent face à eux. Aucun ne tombait, mais les gens du roi tombaient comme les mouches. Quand le roi vit cela, il demanda pardon: «Mais oui, dit Jozebig, à condition que vous veniez tous déjeuner ici demain à midi. Tous ceux qui seront en état de marcher, sinon ce sera la mort pour ceux qui ne viendront pas.» Le lendemain matin il fit couper par sa cavalerie les arbres du bois de taille à faire des tables, les plus petits étant destinés aux bancs. «Allons, à table c'est l'heure! Car si vous ne passez pas à table, vous ne serez pas servis.» Tout le monde se mit à table, mais certains faisaient grise mine: Ceux qui avaient perdu des proches la veille. Le roi et la reine ainsi qu'un général de très haut rang regardaient autour d'eux, désemparés. «Mais quoi! Ces tables de bois ne vous conviennent pas?» Il saisit son marteau et en frappant la terre avec l'une de ses extrémités et fit surgir un pavillon d'argent: «Peut-être ce pavillon est-il à votre convenance? Il ne l'est pas?» Il frappa avec l'autre bout du marteau et fit apparaître un pavillon d'or.: «Celui-là devrait vous convenir. Donnez vous la peine d'entrer! Des mets délicats vous y attendent!» Les quatre cavaliers s'employèrent à servir leurs hôtes assis aux tables à l'extérieur, et bientôt tout le monde était servi, et rien ne manqua à ces tables de tout le repas. A la fin tout le monde était gai et beaucoup se mirent à chanter. Alors; Jozebig qui était au bout de la table se leva et dit: «Un peu de silence, s'il vous plait! Mes amis, vous voilà de bonne humeur, mais ceux qui sont étendus sur le champ de bataille, aimeraient bien faire comme vous.» Il saisit sa bombarde et se mit à souffler dedans. Et tous ceux qui étaient morts la veille se levèrent et se mirent à danser et gambader! Ainsi faisaient le roi et la reine! Alors Jozebig dit: «Et maintenant ceux qui n'ont rien eu peuvent s'approcher de la table et ils auront à manger comme les autres.» Quand tout fut fini, il saisit les 4 sifflets et fit retentir 3 sifflements sortant de tous à la fois.et voilà que se présentèrent devant lui 4 rois! Le roi de France sortit du pavillon d'or pour les saluer et pour faire amende honorable auprès de Jozebig. Il se mit à genoux. «Ah , non, mon père, dit Jozebig, il n'est pas convenable qu'un père demande pardon à son fils. Debout, c'est à moi de demander votre pardon à genoux. C'est moi qui ai laissé s'échapper Merlin. Mais grâce à toutes les épreuves que j'ai subies et toutes les aventures que j'ai vécues, j'ai réuni tout ce qu'il me fallait pour délivrer ces 4 rois: Et maintenant j'étais venu demander l'autorisation de me marier, car dans toutes mes tribulations, j'ai fait la conquête d'une jolie fille. Je l'ai arrachée à la mort. Et maintenant si vous voulez bien me suivre jusqu'en Hongrie, pour mon mariage. Car c'est de la fille du roi de Hongrie qu'il s'agit.» «Bien volontiers» dit le roi sans hésiter. Quand tout fut prêt, on attela deux chevaux au carrosse pour aller marier Jozebig à la fille du roi de Hongrie. Dès que l'on sut Jozebig de retour, toutes les cloches du royaumes se mirent à sonner. Et elles n'arrêtaient pas de sonner! Puis ce furent les fiançailles aussitôt après, le tout n'ayant duré qu'une semaine! Quand le mariage fut terminé, Jozebig, sa femme et leurs parents allèrent voir quel beau château il avait acquis en tuant les trois géants qui y habitaient et qui massacraient tous les chrétiens qui passaient à leur portée. On fit venir des gens pour repeupler cette contrée, s'occuper des chevaux et faire tout ce qu'il y avait à faire. C'est le roi et la reine qui furent bien étonnés de voir quel palais leur fils avait conquis. Ils étaient si heureux qu'ils ne savaient que faire de tant de satisfaction. Puis quand tout fut fini et que Jozebig et son épouse s'y furent installés, chacun s'en retourna dans son pays. Et voilà tout ce que j'ai su de Jozebig et du roi de France. S'ils ne sont pas morts, peut-être y sont ils encore. |
Voici ce que Jef Philippe écrit à propos de ce conte: "Pour ce qui regarde «Marguerite à l'eau froide», on peut comparer ce conte avec le conte «Koadalan», collecté à Plouaret par François Luzel et avec le «Conte de Coatallec de Kervinon», collecté par Kloareg ar Yeuzid. Cette catégorie de contes est à rapprocher d'"Hanes Taliesin", texte gallois du XVIème siècle. Dans «Marguerite à l'eau froide», par contre, il n'y a guère d'éléments qui ressemblent à ce qu'on trouve dans l'«Histoire de Taliesin», sauf Voici de quoi donner de l'élan à quiconque voudra explorer plus avant ce domaine. Par les écrits que j'ai pu lire, j'ai pu mesurer l'étendue de ce champ de recherches et combien il est difficile de ne pas s'engager dans des démarches contradictoires: |
Here is what Jef Philippe writes about this tale: "As for “Cold Water Maggie”, we can compare this tale with the tale “Koadalan”, collected in Plouaret by François Luzel and with the “Conte de Coatallec de Kervinon”, collected by Kloareg ar Yeuzid. This category of tales may be paralleled with “Hanes Taliesin”, a Welsh text from the 16th century. But in "Cold Water Maggie“, there are hardly any elements that has a counterpart in the “Histoire de Taliesin”, except: This narrative is apt to give incitement to anyone who wants to explore this area further. Through the writings I have read, I have been able to figure out the extent of this field of research and how difficult it is not to engage in contradictory approaches: |
Gwechall gozh ar roue a oa e Frañs en-doa 3 mab. An hini yaouankañ a oa kamm ha ne veze ket gwelet mat gant an 2 all. Pa oa erru tud yaouank ez ejont da chaseal . Met an hini kamm ne veze ket evit huilh an 2 all, ha ne veze ket graet met ober fent gantañ. Laret e veze dezhañ: «A! deus ta jilgamm!» Met tapout a rae kalz a loened, e-lec'h an 2 all ne raent nemet galoupat ha netra ne zeue ganto d'ar ger james. Un devezh o zad a c'houllas digante: «Pelec'h emañ al loened dapit, pa ne welan netra o tont ganeoc'h d'ar ger james?» «Ni a werzh al loened a dapomp, hag eus ar mod-se e teuomp da vevañ gante.» «Met perak e tapit arc'hant ken alies evel ma rit?» «O se n'eo ket gwir!» «Geo, c'hwi zo o klask tapout ar c'had penn gwenn! Ar re-se zo kalz bravoc'h da dapout eget an hini a vez o c'haloupat er parkoù. Hag ho preur e teu e vec'h gantañ bemnoz.» «O, ya, Hennezh zo gouest da chom un devezh 'pad an deiz da glask ur c'had er memes plas! E-lec'h ni a vank deomp baleal bro evit gwelout penaos emañ kont lec'h all.» Un devezh an hini kamm a laras d'e dad: «Ma zad, ma a rank mont da vale bro!» «Perag ta, pa'z oc'h mat awalc'h er ger?» «Ma 2 vreur ne reont nemet ober fent ganin ha dre-se, me rank mont da welout penaos ema kont er broioù all!» «Mat! Neuze c'hwi ne voc'h ket gwelet amañ ken!» «O, bez vat! Me 'n-em gavo d'en-dro, p'am-bo gwelet penaos ema kont e-lec'h-all!» Mont a reas war-zu ar sav-heol en ur chaseal ha, gant al loened a dape e teuas a-benn de vevañ ha d'en-em lojañ. Tremen a reas broioù... Un deiz bennak dre forzh ober hent en-em gavas e rouantelezh an Aostrich. Pa oa erruet tost ouzh ker, e lost un hent-treuz ha leun a vein distag, e troad ur c'harzh e kavas ur feunteun hag ez eas da evañ dour enni ha d'en-em walc'hiñ. E-kreiz ma oa oc'h ober, e klevas trouz chadennoù o tont d'an traoñ gant an hent-se. «O, emezañ, aze eo erruet ur jav spontet bennak, benn ez eus kement-se a drouz gantañ.» Met deuet e oa aon dezhañ hag e pignas en ur wezenn avaloù-moc'h a oa a-us ar feunteun, leun a delioù glas, añvet «iliav» dre-amañ; Hag eno ne veze ket gwelet. A-greiz-tout e welas ur plac'h yaouank gwisket gant dilhad perlezet-tout, hag un toullad chadennoù arc'hant hag aour... Pa oa erruet e-kichen ar feunteun e tiwiskas tout he dilhad hag ez eas er feunteun d'en-em walc'hiñ. Ar paotr a daolas un aval warni ha hi a daolas ur palvas dour er wezenn o larout : «C'hou! Oc'h ober petra emañ ar c'hozh laboused-se o tiskar avaloù warnon amañ?» Hag en-em walc'has adarre. A-benn ur pennad goude ar paotr a daolas un aval all, ha hi a daolas ur palvas dour en ur larout: «C'hou, kozh laboused!» Hag hemañ, a-benn ur pennad a daolas un aval adarre. «A, laras ar plac'h, daoust petra zo er wezenn aze o teurel avaloù warnon?» Dont a reas e-maez ar feunteun da sellout petra a oa er wezenn hag e welas mab kamm roue Frañs. «A! C'hwi, mab kamm roue Frañs eo hini a zo o teurel avaloù warnon aze? Deuit d'an traon diouzh-tu! Ha ma ne zeuit ket, ez aio d'ho tiskenn fonnosoc'h eget ho c'hoant da zont!» Dont a reas d'an traoñ ha ne oa ket re fier o tont! Pa oa deut d'an traoñ: «O, emezi, bremaik me zo o vont d'ho tigammañ. Taolit ho dilhad diouzhtu!» Stourm a reas d'ober. «Ale, hastit! Rak ma ne rit ket, me zo o vont d'ober, ha neuze, gar vitoc'h!» Teurel a reas e zilhad ha hi raktal a blantas anezhañ er feunteun ha da frotañ, ha da frotañ partout! Ha pa he-deus frotet trawalc'h e tennas anezhañ er-maez hag a-benn neuze e oa ken digamm ma ne vije biskoazh kamm. Neuze e laras dezhañ: «Bremañ e teuoc'h ganin d'ar ger, met bremaik pa voc'h erruet tost, c'hwi a chomo war va lerc'h un tamm, rak ma oar va zad em-bo degaset ac'hanoc'h ganin, raktal e vin lonket gantañ! C'hwi a c'houlenno labour da ziwall ar zaout pe ar moc'h ha diouzhtu e voc'h ambochet.» |
Il était une fois un roi de France qui avait 3 fils. Le plus jeune était boiteux et avait piètre allure à côté des 2 autres. Quand ils devinrent des jeunes gens ils allaient à la chasse. Mais le boiteux n'était pas en état de suivre les 2 autres et ils n'arrêtaient pas de faire des plaisanteries à son sujet. Ils lui disaient: «Tiens, te voilà, Jambe-folle!» Mais il attrapait beaucoup d'animaux, tandis que les 2 autres ne faisaient que courir çà et là et ramenaient rien à la maison. Un jour leur père leur demanda: «Où sont les animaux que vous attrapez, alors que je ne vous vois jamais rien rapporter?» «Nous vendons les animaux que nous attrapons et de cette façon-là nous gagnons notre vie.» «Mais pourquoi me prenez-vous de l'argent aussi souvent?» «Oh, ce n'est pas vrai!» «Si, vous c'est les lièvre-à-tête-blonde que vous chassez! Ceux-là sont plus amusants à poursuivre que ceux qui courent les champs et dont votre frère rapporte des pleines gibecières chaque soir.» «Oh oui, Celui-là, ça ne lui fait rien de demeurer une journée entière à guetter un lièvre sans changer de place! Tandis que nous, nous avons besoin d'aller voir ailleurs!» Un jour le boiteux dit à son père: «Mon père, il faut que je voyage!» «Pourquoi-ça? Tu n'es pas bien ici?» «Mes 2 frères ne font que se moquer de moi et c'est pourquoi il faut que j'aille voir comment c'est dans d'autres pays!» «Bien! Par conséquent, on ne vous reverra plus...» «Mais si! Je reviendrai, quand j'aurai vu comment on vit ailleurs!» Il partit en direction du levant, tout en chassant, et avec les bêtes qu'il attrapait, il parvenait à se nourrir et à se loger. Il traversa bien des pays... Un jour, à force de faure du chemin, il arriva au royaume d'Autriche. Quand il fut tout près de la capitale, au bout d'un chemin de traverse plein de pierres disjointes, au pied d'une haie il découvrit une fontaine où il alla se désaltérer et se laver. Ce faisant, il entendit un bruit de chaînes descendre vers lui. «O, dit-il, il y a là un cheval effrayé pour faire un bruit pareil!» Mais il prit peur à son tour et grimpa sur un pommier à cochons qui surplombait la fontaine, plein d'un feuillage vert appelé «lierre» chez nous. Là on ne pouvait pas le voir. Tout à coup il vit une jeune fille couverte de perles avec un tas de chaînettes d'or et d'argent... Quand elle fut au bord de la fontaine, elle ôta tous ses vêtements et entra dans la fontaine pour se laver. Le gars jeta une pomme sur elle et elle fit jaillir de l'eau vers l'arbre en disant: «Hou! Pourquoi donc ce vilain oiseau fait-il tomber des pommes sur moi?» Et elle reprit sa toilette. Au bout d'un moment le gars jeta une autre pomme et elle éclaboussa l'arbre en disant: «Hou, le vilain oiseau!» Et lui, au bout d'un moment jeta encore une pomme. «Ah, dit la fille, qu'y a-t-il donc dans cet arbre qui me jette des pommes?» Elle sortit de la fontaine pour aller voir ce qu'il y avait dans l'arbre et elle vit le fils boiteux du roi de France. «Ah, c'est vous, le fils boiteux du roi de France, qui me jetez des pommes! Descendez tout de suite! Sinon, je m'en vais vous faire descendre plus vite que vous ne le voudriez!» Il descendit tout penaud! Quand il fut sur le sol: «Oh, dit-elle, je m'en vais vous guérir de votre infirmité! Ôtez vos vêtements, tout-de-suite!» Il ne voulut rien en faire. «Allez, pressez-vous! Sinon, c'est moi qui vais le faire, et alors gare à vous!» Il arracha ses vêtements et elle le plongea aussitôt dans la fontaine et elle se mit à le frotter, le frotter partout! Et quand elle l'eut assez frotté, elle le tira hors de l'eau et à partir de ce moment, il était débarrassé de sa claudication: il n'était plus boiteux. Alors elle lui dit: «A présent, vous allez me suivre chez moi, mais sitôt que nous approcherons de la maison, vous vous tiendrez un peu en arrière, car si mon père remarque que c'est moi qui vous conduis, il me dévorera sur le champ! Vous demanderez à travailler comme gardien de vaches ou de cochons, et on vous embauchera immédiatement.» |
Ober a reas evel-se: goulennet en-deus ma ne oa ket ezhomm un diwaller-moc'h pe ur paotr-saout. «A, beus avat!» laras an aotrou, «rak amañ vez ezhomm ur mevel bemdez!» «Setu mat neuze!» Met hi he-doa laret dezhañ pa vije aet he zad da gas anezhañ da gousket nonpa ober eveltañ, petramant «e voc'h lonket gantañ raktal... Ma'z a pazenn-ha-pazenn, e faot deoc'h mont div-ha-div, -ha ma'z a div-ha-div e faot deoc'h mont hini-ha-hini, hag ermod-se n'en-do ket perzh warnoc'h». Pa oa koaniet dezhañ, an aotrou a c'houlennas digantañ daoust hag eñ oa preset da vont da gousket. «A ya!» laras. «Mat, Deuit bremañ, neuze, ha grit eveldon!» «Mat» laras. Pa oa komañset da sevel ar skalieroù ez eas an aotrou div ha div, met ar paotr a yae hini ha hini. «Petra ne rit ket eveldon?» «O, n'on ket evit ober hirio, rak kalz a hent am-eus graet hag emaon aet skuizh.» «Mat, Kit en ho kwele neuze hag a-benn warc'hoazh vo gwelet penaos ez ayo an traoù!» An deiz war-lerc'h da vintin, pa oa debret e zijuniñ, e oe laret dezhañ mont da ziskar ur c'hoad a oa en tu-all eno ha ne oa ket bet diskaret hanter-kant vloaz oa. Roet e oa dezhañ un hach hag ur chalp koad ag ur vouc'hal goad da ziskar ar gwez ha da lakaat anezhe e kordenn hag ober fagod gant ar brankoù. Pa oa erruet er c'hoad e taols ar vouc'hal gant ur wezenn, met dont a yeas war e giz ha ne reas netra. Pa skoe an hach er wezenn ne rae nemet he dibluskañ! Skein a reas ar vouc'hal en-dro hag e teuas gant e benn, ken en-doa savet ur pezh bos war e dal! «A, laras, n'eus netra d'ober gant an traoù-mañ! Laret e oa din, ma'm-bije ket graet an dra-se e vijen lonket 'benn an noz; Sur awalc'h e vin da vezañ rak n'eo ket gant oustilhoù er mod-mañ e rin kalz a dra c'hoazh!» Pa oa erruet ar mare da gas e lein dezhañ an tad a c'houlenne: «Piv a yelo da gas e lein d'ar mevel?» «O, laras an hini yaouankañ, n'eo ket me a yelo bepred vat!» «A nann! N'eo ket c'hwi a yelo bepred? C'hwi vez dalc'hmat er mod-se: ne c'houlennit ket mont nemet da lec'h a blij deoc'h! Met c'hwi an hini a yelo, koulskoude!» Ober a rae tres da larout ne c'houlenne ket mont, hag o klask mont e oa, rak gouzout mat a rae n'en-dije ket gallet ar mevel ober netra gant ar beñvioù-se. Honnezh he-do kapasite he mamm, ha he mamm a oa un hanter kapabloc'h eget he zad. An div all o-doa kapasite o zad. Tapout a reas ar baner ha da vont etrezek ar c'hoad. Pa oa erruet e oa hemañ azezet eno o frotañ e benn. «O, emezi, n'ho-peus ket graet netra c'hoazh!» «Feiz nann vat! Ha n'eo ket gant traoù er giz-se e rin c'hoazh! Pa daolan ur vouc'hal war ar wezenn e teu war he c'hiz, ken he-deus savet ur pezh bos war va zal!» «A, feiz, 'benn an noz e voc'h lonket gant va zad, vat!» «O, ya, sur! Rak n'eo ket gant an traoù-mañ e rin kalz a dra c'hoazh!» Frotañ a reas e benn dezhañ ha kerkent a oa pare. «Ale, debrit ho lein, neuze ha me zo o vont da welout ma n'eus ket tu d'obet netra gant ar re-mañ.» Tapout a reas ar vouc'hal hag e daolas anezhi gant ur wezenn ha honnezh a gouezhas war ar re all , hag a-benn e oa fin, an eil a ziskaras eben, ha setu an holl c'hoad diskaret: gant un taol hach e troc'has tout ur gwez; hag en ur ober ur fagodenn emaint graet tout; hag en ur lakaat ur pezh koad war ar gordenn emaint graet tout. Ne leuskas ket gantañ nemet un tri pe bevar tamm da lakaat war lein ar gordenn. «Se a reoc'h awalc'h da c'hortoz an noz!» «O, ya!» emezan. Pa oa erruet ar mare, e teuas d'e goan. «Ac'hanta!, laras an aotrou, graet int tout?» «A ya gallet am-eus ober anezhe, Ha c'hoazh n'eo ket bet start din!» «Mat! Neuze ne voc'h ket lonket hirio; met warc'hoazh e voc'h, sur!» «Mat, laras, gwelet vo penaos vo kont adarre!» |
Il fit comme elle avait dit: il demanda si l'on n'avait pas besoin d'un porcher ou d'un gardien de vaches. «Et comment!» dit le maître, «ici on a besoin chaque jour d'un [nouveau] valet!» «Ca tombe bien, donc!» Mais elle lui avait dit en outre, quand son père le conduirait à sa chambre, de ne pas l'imiter, sinon «vous serez dévoré par lui, séance tenante... S'il monte une marche après l'autre, il faut que vous grimpiez les marches deux-à-deux. Et s'il monte deux marches à la fois, vous monterez marche après marche. Ainsi il n'aura pas d'emprise sur vous!» Après le dîner, le maître de maison lui demanda s'il était pressé d'aller dormir: «Ah, oui!» dit-il. «Bien. Suivez-moi donc, et faites comme moi!» «Bien dit-il!» Quand il commença à grimper l'escalier, le maître gravit les marches deux à deux et le garçon l'une après l'autre . «Pourquoi ne faites-vous pas comme moi?» «Oh, pas aujourd'hui, car j'ai fait bien du chemin et je suis fatigué.» «Bien. Allez donc au lit et demain on verra quelle tournure prendront les choses!» Le lendemain matin, quand il eut pris son déjeuner, on lui dit d'aller abattre une forêt qui était de l'autre côté du pays et qui était intacte depuis cinquante ans. On lui donna une hache et une herminette et une cognée pour abattre les arbres, en faire des cordées puis des fagots avec les branches. Quand il fut dans le bois, il projeta sa cognée contre l'arbre mais celle-ci rebondit sans l'avoir entamé. Quand il frappa l'arbre avec la hache, il ne fit que l'écorcer! Il donna des coups de cognée tout autour et elle heurta sa tête, de sorte qu'il avait une bosse énorme au front. «Ah, dit-il, il n'y a rien à attendre de tels outils! On m'a dit, que si je n'y arrivais pas, je serais dévoré. A coup sûr c'est ce qui m'attend, car ce n'est pas avec des instruments de cet acabit que je ferai grand' chose!» Quand vint le moment de lui porter son repas, le père demanda: «Qui va porter son repas au valet?» «Oh, dit la plus jeune, pas moi, en tout cas!» «Ah non, Pas vous en tout cas? C'est toujours pareil avec vous: vous ne demandez à aller que là où vous avez envie d'aller! Pourtant c'est vous qui irez!» Elle faisait mine de dire qu'elle ne voulait pas y aller, mais c'était une manœuvre, car elle savait que le valet ne serait arrivé à rien avec les fameux outils. Elle avait les pouvoirs de sa mère et sa mère avait des pouvoirs qui valaient une fois et demie ceux de son père. Elle prit le panier et la voilà partie au bois. Là elle le vit assis par terre en train de se frotter la tête. «Oh, dit-elle, vous n'avez pas encore fait grand' chose!» «Ma foi, non! Et ce n'est pas avec des objets de ce genre que je ferai d'avantage! Quand je frappe un arbre avec la cognée, elle rebondit. C'est ainsi que je me suis fait cette bosse au front.» «Alors, mon père, d'ici ce soir, vous aura dévoré pour sûr!» «Hélas oui, car avec cet outillage je n'arriverai à rien!» Elle lui frotta la tête et aussitôt il fut guéri. «Allez, prenez votre repas, ensuite je verrai s'il n'y a pas moyen de faire quelque chose de ces outils!» Elle saisit la cognée et en frappa un arbre, qui tomba sur un autre arbre, lequel tomba sur le suivant, et ainsi de suite, jusqu'à ce que la forêt entière fut abattue: D'un coup de hache elle découpa tous les arbres; et, en faisant un fagot, tous les branchages furent mis en fagots. Et en faisant une cordée d'un seul arbre, tous les autres suivirent. Elle ne lui en laissa que trois ou quatre morceaux à mettre en cordée. «Vous ferez cela en attendant la nuit!» «Bien sûr» dit-il. Quand vint le moment, il arriva pour dîner. «Voyons, dit le maître, vous avez tout fait?» «Ah oui, j'y suis arrivé. Et en plus je n'ai pas trouvé cela difficile!» «Bien! Alors je ne vous mangerai pas aujourd'hui; mais demain je le ferai pour sûr!» «Bien, dit-il, on verra ça!» |
An deiz war-lec'h e oa laret dezhañ mont da zisec'hañ ur rinier a zo en tu-all du-se: «abalamour din da vont da dapout ar gristenien a zo en tu-all du-se. Hag ur pont hoc'h-eus d'ober war ar rinier-se!» Roet e oa dezhañ ur c'hrouer da zisec'hañ ar rinier; ha brenn segal da veskañ gant dour d'ober ar mein; ha broen-du hir d'ober an treuzadennoù; ha broen-du verr d'ober ar pleñch da lakaat a-dreuz war an treuzadennoù. Pa oa erruet e-kichenn ar rinier e plantas ar c'hrouer en dour, met ne zeuas netra gantañ, nemet ul loch bennak: hag ar pesked en-doa da lakaat en ur poull a-gostez. «A, feiz! laras eñ, n'eo ket gant ar seurt traoù-mañ e tisec'hin ar rinier-mañ c'hoazh, avat! Ha benn an noz, emaon sur da vezañ lonket gant ar ramz bras-se!» Pa oa erruet ar mare da gas e lein dezhañ... Pa oa ar plac'h erruet e laras: «O, n'ho-peus graet netra c'hoazh?Ma, 'benn an noz e voc'h lonket gant va zad!» «Ma, n'eus ket forzh din pe-da-vare, pa vez ret din bout lonket gantañ» «Ma, debrit ho lein ha me zo ….» «O se ne vo ket aes! Pa daolan ar brenn en dour, al loched a zeu an holl da zebriñ hag an traoù all a ya gant an dour...» E-keit e oa eñ o tebriñ, hi a blantas ar c'hrouer en dour ha gant div pe deir gwech e oa disec'het ar rinier ha lakaet ar pesked en ur poull a-gostez. Hag en ur veskañ ur banne dour gant ar brenn e oa graet ar mein. Hag en ur lakaat unan en e blas e oant lakaet an holl mein. En ur lakaat un treuz e oa lakaet an holl; hag ur pleñch a-dreuz: setu amañ lakaet an holl en o flas. Ne chomas ket gantañ nemet daou pe dri maen da lakaat en o flas, ha setu ema graet ar pont! «Setu bremañ e teuin a-benn eus ma cheu avat!» Ar mestr a c'houlennas digantañ daoust hag eñ oa graet ar pont ha lakaet ar pesked en ur poull a-gostez. «A ya! Graet am-eus tout ar pezh ho-poa laret din ober!» «Ma, neuze ne voc'h ket lonket fenoz! Met warc'hoazh evit sur e voc'h!» Pa oa debret e goan ez eas ar ramz da gas anezhañ da gousket: «Grit eveldon!» «Ya, ma c'hellan ober!» Mont a reas unan hag unan da krec'h gant ar pazennoù, met ar mevel a yeas gante div ha div. «Met petra zo kaoz ne rit ket eveldon?» «Hirio on kalz diskuisoc'h eget an deiz all, rak e oan e-mesk an dour: ne oa ket ken start evel gant ar pezhioù gwez a oa er c'hoad du-se...» «Mat, kit d'ho kwele! Ne voc'h ket lonket hirio. Met warc'hoazh evit sur e voc'h!» |
Le lendemain, on lui dit d'aller assécher un marécage de l'autre côté de la ville: «pour que je puisse attraper les chrétiens qui habitent par là-bas. Et vous aurez à faire un pont sur ce marécage!» On lui donna un crible pour assêcher le marécage; et du son de seigle à mélanger avec de l'eau pour faire des pierres; et des joncs noirs de grande longueur pour faire des longerons; et des joncs noirs de petite longueur pour faire des traverses à mettre en travers des longerons. Quand il fut au bord du marécage, il enfonça son crible dans l'eau, mais tout ce qu'il parvint à retenir dans le crible fut un vairon: il dut mettre le poisson de côté dans une mare. «Hélas! Dit-il, ce n'est pas avec cet attirail que j'assécherai ce marais, j'en suis sûr! Et d'ici ce soir, je vais être dévoré par l'ogre gigantesque!» Quand vint le moment de porter le repas au valet... Quand la jeune fille arriva, elle dit: « Oh, vous n'avez pas fait grand' chose jusqu'à présent! Et ce soir mon père va vous dévorer!» «Hélas, quelle que soit la façon dont je m'y prenne, je serai dévoré de toute façon!» «Prenez donc votre repas et moi je vais...» «Oh, ce ne sera pas facile. Quand je répands le son dans l'eau, les vairons viennent tout manger et le reste est emporté par l'eau...» Pendant qu'il mangeait, elle planta le crible dans l'eau et en deux ou trois fois le marécage fut asséché, et les poissons furent mis de côté dans une mare. Et en mélangeant une goutte d'eau avec le son elle fit des pierres. Et en en mettent une, elle mit toutes les pierres en place. Et en disposant un longeron, elles les disposa tous; et quand elle eut posé une planche de traverse, toutes les planches étaient en place. Il ne lui restait plus que deux ou trois pierres à poser et le pont était fini! «Voilà ce qui s'appelle bien se sortir d'une épreuve!» Le maître lui demanda s'il avait construit le pont et mis de côté les poissons dans un étang. «Mais oui, j'ai fait tout ce qu'on m'a dit de faire!» « Bien, alors vous ne serez pas dévoré ce soir! Mais demain est un autre jour!» Quand il eut terminé son dîner, l'ogre vint le conduire à sa chambre: « Faites comme moi!» «Oui, si j'y arrive!» Il monta les marches une à une, tandis que le valet les grimpait deux à deux. «Mais pourquoi donc ne faites-vous pas comme moi?» « Aujourd'hui je suis bien plus alerte que l'autre jour, car j'étais au milieu de l'eau: ce n'était pas aussi difficile qu'avec les troncs d'arbres de la forêt, là-bas...» «Bien, allez au lit! Vous ne serez pas mangé aujourd'hui. Mais demain vous n'y couperez pas.» |
An deiz war-lerc'h e oa roet dezhañ ur c'hrog hag ur skubelenn da vont da skarzhañ ur c'hraou a oa er penn all d'an ale hir a oa eno. Hag e oa laret dezhañ kargañ anezhañ goude gant lapined ha gedon. Pa oa erruet adarre e toull ar c'hraou-se en-deus pozet e vinvioù da zigeriñ an nor. Met n'en-deus graet nemet he digeriñ un tammig -bihan ha ne welas nemet pennoù naered ha sarpanted o tont er-maez, prest d'e flemmañ. «O, laras eñ, gant al loened-se n'on ket kalz gwelloc'h evit an devezhioù all ivez!» Chom a reas da sellet ouzh toull ar c'hraou ha ne oa ket evit digeriñ an nor. Pa oa erruet an eur da gas e lein dezhañ... «Oc'h ober netra on bet er mintin-mañ. Eus a-belec'h ez in da zigeriñ an nor war al loened a zo aze, pa n'eus nemet naered ha sarpanted eno hag a zo prest da flemmañ ac'hanon?» «Ma debrit ho lein, ha me zo o vont da welet ma n'aus ket moien da skarzhañ ar c'hraou-se.» Digeriñ a reas an nor frank hag e taolas ar c'hrog er penn all eus ar c'hraou, hag al loened er-maez, hag ur begad traoù lous gant pep hini. A-benn o oant deuet tout er-maez, ne chomas ket ken met un tammig bihan e toull an nor. «A, laras dezhañ, ne chom ken met un tamm e toull an nor. Se a reoc'h da c'hortoz ho koan. Ha pa ho-po skubet mat toull an nor, c'hwi a gargo anezhañ gant gedon ha lapined. Setu amañ ur walenn wenn: n'ho-po met skein anezhi teir gwech war an douar en ur laret seul gwech «vivosbos» ha neuze e teuio an holl loened-se d'ar c'hraou, ha n'ho-po nemet serriñ an nor warno.» … Chom a rae blev ouzh an daou du eus toull an nor. Pa oa leun ar c'hraou, en-deus bet mil vizer o klask e serriñ. Neuze pa oa erruet er ger d'e goan, ar ramz a c'houlennas digantañ daoust hag eñ en-doa graet tout ar pezh en-doa laret ober. «A ya vat!» «Ma, neuze e voc'h lakaet e peoc'h hirio c'hoazh, met warc'hoazh vo gwelet penaos vo kont amañ!» Met ar verc'h he doa laret dezhañ pa vije aet he zad da gas anezhañ da gousket, nonpa mont en e wele: «Rak ma'z'it d'ho kwele ha chomit kousket, e chomoc'h war va lerc'h aze, rak me ne chomin ket. Petramant e vimp lonket gant va zad a-benn warc'hoazh! Rak va mamm a laro dezhañ n'eo ket c'hwi avo bet oc'h ober ar pezh a zo bet graet.» Pa oa debret e goan, ar ramz a eas da gas anezhañ da gousket: «Grit eveldon» «Ma!» laras. Ar ramz ez ae div ha div da krec'h gant ar pazennoù ha hemañ ez ae hini ha hini. «Petra ne rit ket eveldon?» «O, hirio ur gwall zevezh am-eus tapet: a-benn skarzhañ ar c'hraou-se hag e gargañ a c'hedon ha lapined, e oa ret bezañ galoupet kalz!» «Kit d'ho kwele neuze ha warc'hoazh e voc'h lonket sur!» Pa oa aet en e gambr, n'a ket en e wele. Pa oa aet ar ramz en e wele e laras d'e wreg: «Me lar deoc'h hennezh zo un den kapapl!» «Inosant! Ma soñj deoc'h ez eo hennezh a zo bet oc'h ober an traoù-se! Ya! Ho merc'h digourdi a oa oc'h ober an holl traoù-se!» Pa oa kousket an daou gozh-se, ar plac'h a zeuas da laret d'ar mevel: «Ale, savit alese, me zo o vont!» Pa oant er-maez e laras dezhañ: «Tapit ar broust, ar skrivell hag e votoù bras a zo aze! Degasit anezhe tout ganeoc'h, rak gant ar botoù-se e ra kant lev seul paz. Hag er giz-se ne dapo ket ac'hanomp ken buan!» Mont a rejont o-daou war gein ar gazeg a oa er-maez ar porzh ha d'ar pevarlamm-ruz! |
Le lendemain on lui donna un croc et un balai pour aller nettoyer une étable située à l'autre bout de la longue allée du château. Et on lui dit de la remplir ensuite de lapin et de lièvres. Quand il fut arrivé sur le seuil de cette étable, il posa ses outils pour ouvrir la porte. Mais il ne parvint qu'à l'entr'ouvrir un tout petit peu et il ne vit en sortir que des têtes de vipères et de serpents, prêtes à le piquer. «Oh, dit-il, avec ces bestioles je ne suis guère mieux loti que les jours précédents!» Il restait là à regarder la porte de l'étable et ne pouvait se décider à l'ouvrir. Quand vint l'heure de son déjeuner... « Je n'ai rien fait de toute la matinée. Comment m'y prendre pour ouvrir la porte avec les bêtes qui sont à l'intérieur, des vipères et des serpents prêts à me piquer?» « Prenez votre déjeuner, moi je vais voir s'il n'y a pas moyen de nettoyer cette étable!» Elle ouvrit tout grand la porte et jeta le croc à l'autre bout de l'étable et tira à l'extérieur les bêtes, chacune avec un monceau d'immondices. Lorsqu'elles furent toutes dehors, il ne restait plus qu'un petit tas de saletés dans l'embrasure de la porte. «Ah, lui dit-elle, il ne reste plus qu'un peu de saletés à la porte. De quoi vous occuper jusqu'à votre dîner. Et quand vous aurez bien balayé l'entrée, vous remplirez la pièce de lièvres et lapins. Voici une baguette blanche: vous n'aurez qu'à en frapper trois fois le sol en disant à chaque fois: «vivobos» et alors tous ces animaux entreront dans l'étable et vous n'aurez plus qu'à refermer la porte sur eux.» … Il restait des poils des deux côtés de la porte. Quand l'étable fut pleine, il eut beaucoup de mal à fermer la porte. Puis quand il revint dîner au palais, l'ogre lui demanda s'il avait terminé la tâche qu'on lui avait confiée. «Bien sûr!» «Bien, dans ce cas on vous laissera tranquille aujourd'hui, mais demain nous verrons ce qu'il en sera!» Mais la jeune fille lui avait dit, quand son père le conduirait à sa chambre, de ne pas se mettre au lit: « Plutôt que d'aller au lit et de vous endormir, attendez moi dans votre chambre, je ne serai pas longue. Sinon, nous serons dévorés par mon père avant le lever du jour. En effet, ma mère va lui dire que ce n'est pas vous qui avez accompli tous vos exploits.» Une fois le repas du soir achevé, l'ogre le conduisit à sa chambre. «Faites comme moi!» «D'accord!» dit-il. L'ogre monta les marches deux à deux et lui, une à une. «Pourquoi ne faites-vous pas comme moi?» «Oh, aujourd'hui j'ai eu une rude journée: pour nettoyer cette étable, la remplir de lièvres et de lapins, il m'a fallu beaucoup courir!» «Allez au lit et demain, c'est sûr, je vous mangerai!» Une fois monté dans sa chambre, il ne se mit pas au lit. L'ogre, quant à lui, se coucha et dit à sa femme: «Dis donc, en voilà un garçon dégourdi!» «Innocent! Si vous vous imaginez que c'est lui qui a accompli toutes ces choses! Oui! C’est votre maligne de fille qui a tout fait!» Quand les deux vieux furent endormis, la fille vint dire au valet: «Allez, c'est moi, levez-vous!» Quand ils furent sortis, elle lui dit: «Prenez cette brosse, cette étrille et les grandes bottes que voilà! Emportez tout ça avec vous, surtout les bottes qui avancent de cent lieues à chaque pas. De cette façon, ils ne nous rattraperont pas de sitôt!» Ils montèrent tous les deux sur le dos de la jument qui attendait dehors dans la cour, et les voilà partis au triple galop! |
Met ar vamm he-deus klevet ar gazeg o vont kuit. «A, laras d'he gwaz, gwelout a rit, ema aet ho merc'h digourdi gant ar gazeg? Bremañ n'ho-peus nemet mont war o lerc'h. Me ouie mat oc'h ober petra oac'h kas honnezh da gas e voued d'ar paotr-se bemdez. Laeret he-deus ho kazeg deoc'h, inosant, Kit war o lerc'h, bremañ!» Mont a reas ar herrañ ma c'hellas war o lerc'h; met ar re-mañ a douchas war ar gazeg ar pezh ma c'helljont, hag ar plac'h a laras d'he c'hamalad: «Sellit mat pe da vare e weloc'h un duadenn o tont war hol lec'h, rak va zad zo. Ha pa wellit anezhañ erruet tost dimp, larit din!» … «Ma, taolit ar skrivell dezhañ, hag e-keit ma vo o vont ouzh he c'has d'ar ger, ni raio un tammig mat a hent adarre!» Pa oa erruet ar ramz da lakaat e zorn warno, ar mevel a daolas ar skrivell dezhañ. «O, laras eñ, daou zen lous! Laeret ho-peus ma skrivell din c'hoazh! Ret vo din mont d'he c'has d'ar ger!» Mont a reas ar herrañ ma c'hellas da zegas ar skrivell d'ar ger. Pa oa erruet e tihelc'he vel ur c'hi o vont da vougañ. «Met petra zo ganit aze?» «Peogwir an daou-se o-deus laeret va skrivell din ha oa ret din dont d'he degas d'ar ger! Pa oan o vont da lakaat va dorn warno, o-deus taolet honnezh din etre va zreid!» «O, inosant! Pa oac'h o vont da lakaat ho torn warno e oa deoc'h da vezañ tapet anezho! Ho skrivell ho-pije kavet goude! Met bremañ e ouzoc'h petra ho-peus d'ober: mont war ho kiz!» Ar broust... Ar botoù bras... «O met petra zo ganeoc'h aze c'hoazh?» «Peogwir o-doa laeret an daou-se ma botoù bras din e oa ret din donet d'o degas d'ar ger.» «A, ya ,? Halori! Ne oac'h ket evit o lakaat? Ha ho-pije tapet anezhe raktal! Gant mont war ho kiz e voc'h kuit hag an dra-se a zesko ac'hanoc'h da vezañ digourdi!» Don't a reas en-dro hag en-deus lakaet e votoù bras ha gant ar re-se e rae kant lev seul paz. «A, laras e verc'h, diwallit mat an dro-mañ, rak erru eo c'hoazh hag ema e votoù bras gantañ. Ha na leuskit ket anezhañ da dostaat re, peotramant e vimp tapet gantañ.» Un dro bennnak e laras: «O, gwelout a ran un duadenn o tont, ha dont a ra fonnus!» «A, ya, Met pa vo o vont da bozañ e zorn warnomp, larit din!» «O! Emañ o vont d'ober!» «Ale, lammit d'an traoñ neuze, ha leuskit e gazeg gantañ. Hag e-keit ma vo o vont d'he c'has d'ar ger, ni filo c'hoazh!» Ar gazeg ... «O, loustoni! Laeret o-deus va c'hazeg din, en tu all!».... «Daoust oc'h ober petra emaout aze c'hoazh gant ar gazeg-se?» «Peogwir o-deus laeret anezhi din. Ema ret din donet d'he degas d'ar ger, moarvat!» «C'hwi eo ar sotañ den em-eus gwelet biskoazh! Pa oac'h tre 'n o c'hichen, perak ne dapec'h ket anezhe? Hag e vije bet kalz buanoc'h deoc'h evit degas honnezh d'ar ger.» Mont a reas adarre gant e votoù bras.. Hag ar plac'h yaouank a laras... … «O tostaat a ra!» «Mat, Hastit neuze: ma c'hellomp erruout gant ar feunteun zo aze, e vimp savetet c'hoazh ur wech.» A-benn e oa o vont da lakaat e zorn warno, e oant o lammat er feunteun, d'ober ur silienn hag ur siliennez! «A, lara ar ramz, aze e teuin a-benn d'ho tapout!» Met kaer en-doa aeseañ, ne oa ket evit o derc'hel: partiañ a raent diouzh e zaouarn. Tapout a reas ar feuteun war e gein hag e degas d'ar ger. Pa oa erruet er porzh e taolas anezhi war an douar ken e krenas an ti ganti! «O, lara an hini gozh, petra zo ganit, adarre? Diskar a ri an ti war va c'hein!» ... «A ya , tra sot! Ar feunteun a zo ganeoc'h, met an daou-se n'int ket. En ur lakaat ar feunteun war ho kein, ho-peus hen baskulet hag an daou-se zo zo tec'het er-maez! Ganeoc'h n'eus netra d'ober: ez eo mont en-dro!» Neuze ez ea d'ar red ha da c'haloup ar pezh a c'helle evit o zapout. Homañ a laras d'ar mevel.: «Larit din pe-da-vare e weloc'h un duadenn o tont war hol lerc'h!» «Erruet eo tost!» «Hastit da lammat war lein ar roc'h vras a zo amañ!» Pa oa ar ramz o vont da lakaat e zorn warno, e oant o vont war lein ar roc'h d'ober ur maen hag ur vaenez! Ne oa ket hir a-walc'h e vrec'h d'o zapout! «Me zo o vont da dapout ar roc'h war va c'hein!» …. «A, inosant, ar roc'h zo deuet ganit, met pa an daou-se! Ret eo din mont va-unañ!» |
Mais la mère avait entendu partir la jument.
«Ah, dit-elle à son époux, vous voyez, c'est votre maligne de fille qui file avec la jument! Il ne vous reste plus qu'à vous mettre à leur poursuite. Je savais bien, moi, ce qu'elle manigançait en s'arrangeant pour porter sa nourriture chaque jour à ce garçon. Elle vous a volé votre jument, nigaud que vous êtes. Rattrapez les à présent!» Il partit à leur poursuite le plus vite qu'il put: Eux ils éperonnaient la jument tant qu'ils pouvaient, et la jeune fille dit à son compagnon: « Regardez bien à quel moment vous verrez un nuage de poussière approcher: ce sera mon père. Quand vous le verrez arriver tout près, dites-le moi!»... «Bien, jetez-lui l'étrille et pendant qu'il la rapportera à la maison, nous prendrons pas mal d'avance sur lui!» Lorsque l'ogre était sur le point de mettre la main sur eux, le valet lui jeta l'étrille. «Oh, s'écria-t-il, les deux misérables! Ils m'avaient volé aussi mon étrille! Il faut que je la rapporte à la maison!» Il se hâta tant qu'il put de rapporter l'étrille chez lui. Quand il arriva, il était essoufflé, comme un chien qui va s'étouffer. «Mais, qu'est-ce qui t'arrive?» «Il y a que ces deux-là m'ont volé mon étrille et que j'ai dû la rapporter à la maison! Quand j'allais me saisir de ces deux drôles, ils me l'ont jetée entre les jambes!» «Oh, l'imbécile! Au moment où vous alliez leur mettre la main dessus, vous auriez pu les attraper! Vous auriez récupéré l'étrille plus tard! Mais à présent, vous savez ce qui vous reste à faire: retourner à leur poursuite!» La brosse.... Les grandes bottes... «Vous revoilà! Qu'y a-t-il encore?» « C'est que ces deux-là m'avaient volé mes grandes bottes et qu'il m'a fallu les rapporter à la maison!» «Ah, oui? Imbécile! Vous ne pouviez pas les enfiler? Vous les auriez rattrapés aussitôt! En revenant, vous vous êtes éloigné: cela vous apprendra à devenir malin.» Il fit demi-tour après avoir enfilé ses grandes bottes grâce auxquelles il avançait de cent lieues en une seule enjambée. «Ah, dit sa fille, faites bien attention cette fois-ci, car il est de retour et il a enfilé ses grandes bottes. Ne le laissez pas approcher trop près, sinon il nous attrapera!» «Oh, je vois un nuage approcher à toute vitesse!» «Ah oui. Mais quand il sera sur le point de poser sa main sur nous, dites-le moi!» «Oh, Il va le faire!» «Allez, sautez à terre et laissez-lui sa jument. Et pendant qu'il la reconduira à la maison, nous continuerons d'avancer!» La jument... «Oh, les gredins! Ils m'ont volé ma jument, par-dessus le marché!»... «Pourquoi donc te revoilà avec cette jument?» «Parce qu'ils me l'avaient volée. Il fallait bien que je vienne la reconduire ici, assurément!» «Vous êtes l'homme le plus bête que j'aie jamais vu! Quand ils étaient à votre portée, pourquoi, ne les avez-vous pas attrapés? Et cela aurait été beaucoup plus rapide que de ramener cette jument à la maison!» Il repartit avec ses grandes bottes... Et la jeune fille dit... … «Le voilà qui approche!» «Bien, pressez-vous alors: si nous pouvons arriver à la fontaine là-bas, nous serons sauvés in extremis!» Au moment où il allait poser sa main sur eux, ils bondirent dans la fontaine où ils se changèrent en anguilles! «Ah, dit l'ogre, je m'en vais enfin vous attraper!» Mais il eut beau essayer, il ne pouvait pas les saisir: ils lui échappaient des mains. Il chargea la fontaine sur son dos et il la rapporta chez lui. Quand il arriva dans la cour, il la jeta au sol, ce qui fit trembler la maison! «Oh, dit la vieille, qu'as-tu fait à nouveau? Tu vas faire s'écrouler la maison sur moi!» … «Ah oui, c'est trop bête! Vous avez la fontaine, mais les deux n'y sont pas. En mettant la fontaine sur votre dos, vous l'avez fait basculer et les deux se sont enfuis! Avec vous il n'y a rien à faire: retournez-y!» Et il se mit à courir et à galoper aussi vite qu'il put pour les attraper. La fille dit au valet: «Dites-moi à quel moment vous verrez le nuage de poussière arriver derrière nous!» «Il est tout près!» «Hâtez-vous de sauter sur le dos de la grande roche que voilà!» Quand l'ogre était en passe de mettre la main sur eux, ils étaient sur le dos du rocher et se changeaient en deux pierres! Ses bras n'étaient pas assez longs pour les saisir! « Je vais mettre la roche sur mon dos!»... «Ah, nigaud, tu as rapporté le rocher, mais pas les deux gredins. Il faut donc que j'y aille moi-même!» |
Hag an hini gozh da vale war lerc'h an daou -mañ pe re a c'haloupe ar pezh a oa gouest d'ober. «Hastit, eme ar plac'h, rak an dro-mañ ema va mamm war hol lerc'h!» A-benn un pennad goude e laras: «Erru eo an duadenn, un duadenn doubl eo! Gant va mamm n'eus netra d'ober: ma tap ac'hanomp, neuze ez eo fin deomp! Sellit mat pe-da-vare e vo erruet tost!» «Gwelout a ran un duadenn o tont. Hastit, ha ma c'hellomp erruet gant ar mor, neuze e vo gounezet deomp!» A-benn e oa o vont da lakaat he dorn warno e oa an daou-mañ o lammat er mor! An hini gozh a ouele d'he merc'h: «O va merc'h, deuit er ger ha ne vo graet droug ebet deoc'h!» Met an daou-mañ a oa er mor oc'h ober un houad hag un houadez. Ar vamm a c'harme war an aod: «Ne vo ket graet netra deoc'h!» Met hi a baseas dindan fri he mamm en ur ober «kwag! kwag!» Hag an hini gozh o klask he zapout a gouezhas war he fenn er mor, hag an daou-mañ er-maez! «Ha, laras ar plac'h, aze chomo bremañ, al loen fall! Hi a rae ur bern geizioù aze, met ma dije gallet hon tapout, he dije lazhet ac'hanomp. Bremañ ema fin dezhi, daoust pegen loen fall eo!» |
Et la vieille partit à la poursuite des deux fugitifs en galopant de toutes ses forces. « Hâtez-vous, dit la jeune fille, car cette fois-ci c'est ma mère qui est à notre poursuite!» Au bout d'un moment elle dit: «Je vois approcher un nuage, un double nuage même! Avec ma mère, il n'y a rien à faire: si elle nous attrape, c'en est fini de nous! Regardez bien à quel moment elle sera tout près!» «Je vois un nuage approcher. Pressez-vous et si nous pouvons atteindre la mer, alors nous aurons gagné la partie!» Au moment où elle allait mettre la main sur eux, les deux fuyards sautaient dans la mer! La vieille ogresse pleurait en disant à sa fille: «Oh, ma fille, rentrez à la maison, il ne vous sera fait aucun mal!» Mais les deux étaient dans la mer où ils se changèrent en un canard et une cane. La mère se lamentait sur la rive: «Il ne vous sera fait aucun mal» Mais la fille passa sous le nez de sa mère en faisant «coin, coin!» Et la vieille, en cherchant à l'attraper, tomba dans la mer la tête la première, tandis que les deux jeunes gens prenaient le large. «Ha, dit la fille, qu'elle y reste, cette méchante femme! Elle faisait un tas de simagrées, mais si elle avait pu nous attraper, elle nous aurait tués. Maintenant c'en est fini d'elle et de toute sa méchanceté!» |
Neuze e teuas an daou-mañ da Bariz hag e weljont un ti kaer da feurmiñ. «O, laras ar plac'h, bremañ me jom en ti-mañ, ha pa ho-po c'hoant da welout ac'hanon, amañ ma c'havoc'h.» «O, nann, deuit d'ar ger!» «Nann, met setu ar pezh am-eus da larout deoc'h: na leuskit ket den da vouchañ deoc'h, poetramant e ankounac'haoc'h tout ar pezh ho-peus paseet!» «Mat», laras an den-mañ. Pa oa erruet er ger, ne veze mui anavezet gant e dud, rak ne oa ket ken kamm hag ur gwaz oa deuet, kalz gwelloc'h eget e vreudeur, ha tout an dud a glaske bouchañ dezhañ. «O, nann!, laras. er vro ez-on bet ne vez ket bouchet an eil d'egile, rak se zo un dra lous d'ober! Rak ma vez lous ho peg e lousaoc'h ma hini din!» P'en-deus debret: «O, laras, me 'm-eus c'hoant kousket!» «Ma, laras ar vamm, kit barzh gwele ho c'hoar, e gambr en tu kleiz!» E c'hoar ne oa ket ganet pa oa aet diouzh ar ger ha pa oa erruet er ger e oa-hi er skol. Pa oa erruet er ger diouzh ar skol, he mamm laras dezhi e oa erruet he breur er ger . Goulenn a reas pelec'h e oa he breur: «Barzh ho kwele ema oc'h ober ur c'housk, rak skuizh e oa!» Homañ d'ar c'haloup da welet anezhañ, ha pa he-deus gwelet pegen koant e oa, ne oa ket evit herzel de vouchañ dezhañ. P'en-deus dihunet ha deuet d'an traoñ n'en-doa ken soñj ouzh netra eus an troioù en-doa graet. Ker e oa goulenn digantañ e-pelec'h e oa bet ha pese troioù en-doa graet , ne ouie ken netra. «O, lara e vamm, n'ho-peus ken soñj, abaoe m'oc'h bet kousket.» «Marteze unan bennak unan bennak en-deus bouchet din pa oan o kousket.» «A ya, laras e c'hoar vihan , ma ne oan ket evit herzel da vouchañ deoc'h!» «A ya? Setu petra zo kaoz em eus ankouaet tout ar pezh am-eus tremenet!» |
Alors, les deux jeunes gens arrivèrent à Paris où ils virent une belle maison à louer. «Oh, dit la fille, je vais m'installer ici et quand vous voudrez me rendre visite, c'est ici que vous me trouverez.» «Oh, non, venez chez moi!» «Non, mais j'ai quelque chose à vous dire: ne laissez personne vous embrasser, sinon vous oublierez tout ce que vous venez de vivre!» «Bien» lui dit le garçon. Quand il arriva chez lui, ses parents ne le reconnurent plus, car il n'était plus boiteux et il était devenu un homme, bien plus beau que ses frères. Et tout le monde voulait l'embrasser. «Oh non, disait-il, dans le pays d'où je viens, on ne s'embrasse jamais. C'est là une pratique malsaine! Si votre bouche est sale, vous salirez la mienne!» Quand il eut déjeuné, il déclara qu'il avait sommeil. «Bien, dit sa mère, allez dans le lit de votre sœur, dans la chambre à gauche!» Cette sœur était né après son départ de la maison. Quand il s'était présenté à ses parents, elle était à l'école. Quand elle rentra, sa mère lui dit que son frère était de retour. Elle demanda où était ce frère: «Dans votre lit, où il fait un somme car il était épuisé!» Et elle courut le voir, et quand elle vit comme il était beau, elle ne put s'empêcher de l'embrasser. Quand il se réveilla et descendit de la chambre, il n'avait plus aucun souvenir de ses précédentes aventures. On avait beau lui demander où il avait été et ce qu'il avait fait tout ce temps, il n'en savait plus rien. «Oh, disait sa mère, vous ne vous souvenez de plus rien, depuis que vous vous êtes endormi!» «Peut-être quelqu'un m'a-t-il embrassé pendant que je dormais.» «Oh oui, dit sa petite sœur, je n'ai pas pu me retenir de vous embrasser!» «Ah bon? Voilà donc pourquoi j'ai oublié tout ce qui m'est arrivé!» |
A-benn ur pennad goude en-deus kavet ur plac'h da zimeziñ hag e oa dimezet dezhi. E vreudeur hag eñ a eas da bediñ an dud da zont d'an eured. An hini koshañ a o a un devezh o tremen dre ar ru e-lec'h e oa ar plac'h yaouank-se pa e welas anezhi war doull he frenestr. «O, laras, sed aze ur plac'h yaouank koant vat! Me zo o vont d'he fediñ da zont d'an eured. Ha marteze e c'hellin ober konesañs ganti.» Mont a reas en ti: «Devezh mat deoc'h, plac'h yaouank!» «Ha deoc'h ivez, den yaouank! Deuit da azezañ!» «A ya! Rak me zo deuet da bediñ ac'hanoc'h da zont de eured va breur, benn disadorn penn-sizhun.» «A! Setu mat, neuze avat!» Dont a reas boeson war an daol didruez hag ar gont a ae mat en-dro pa oa erruet kreisteiz. «O, laras eñ, poent eo din mont d'ar ger da zebriñ, bremañ!» «O nann! Amañ ganin e chomoc'h da zebriñ, peotramant n'in ket d'an eured!» Ha setu eñ chomet gant e lein, ha goude ar gaoz a ae endro adarre. Ne santent ket an eur o vont en-dro ha pa oa erruet an nozh, bepred ne oa ket fin d'ar gaoz. ... «Ganin e chomoc'h da zebriñ ho koan!» Chomet e oa hag ar gaoz a adkomañsas. Met pa oa erruet dek eur hi a laras dezhañ e oa erruet an eur dezhi da vont da gousket. «Pa ema erruet an eur ema ret mat din mont!» «Ma, laras hemañ, Me vefe bet kontant da gousket un nozvezh ganeoc'h!» «A ya, m'ho-peus c'hoant, 'vat!» Ar plac'h a oa aet d'he gwele a-raok dezhañ, ha pa oa prest hemañ da vont er gwele, hi a laras dezhañ: «O, sell 'ta! An nor zo chomet digor! Serrit anezhi araok dont er gwele!» «A ya!» Met p'en-deus serret an nor, a-benn e oa erruet e-tal ar gwele e oa digor an nor en-dro: «O, n'ho-peus ket serret an nor, ha e-keit ha ma chomo an nor digor, n'ho po ket droed da zont er gwele!» Chomet e oa an den youank e-pad an noz da serriñ an nor. Pa oa erruet an deiz e oa chomet an nor serret: «Chomet eo an nor serret bremañ!» «Ya, Met me emañ an eur din da vont er maez! Met m'ho-peus c'hoant da vont d'ober un tommañ 'barzh va flas...» Met ne oa ket chomet. Tapout a reas e zilhad, ha d'ar ger, ma ouie mont, kuit de larout 'kenavo' na 'mersi' na netra, met a eas d'ar ger evel ur c'hazh foetet! Ar breur all a oa o pediñ... «O sell 'ta! Me 'm'eus ankouaet pakañ ar bara! Pakit anezhañ araok donet er gwele!» |
Quelque temps après, il avait découvert une fille à marier à laquelle il s'était fiancé. Ses frères et lui-même partirent inviter les gens à la noce. L'aîné des frères passa un jour dans la rue où habitait la fille de l'ogre et il l'aperçut à sa fenêtre. «Oh, dit-il, en voilà une jolie fille! Je m'en vais l'inviter à venir à la noce. Et peut-être pourrai-je nouer une relation avec elle!» Il entra dans la maison: «Bonjour, Mademoiselle!» «Bonjour Monsieur, entrez vous asseoir!» «Merci, Voilà: je viens vous inviter à la noce de mon frère qui aura lieu samedi prochain.» «Ah, fort bien, j'accepte!» Elle servit des boissons en quantité redoutable, et il avait pas mal bu quand arriva midi. « Oh, dit-il, il faut que je rentre déjeuner à présent!» «Oh, non! Vous allez rester déjeuner avec moi, sinon je ne vais pas au mariage!» Il reste donc pour le repas de midi et la conversation repart de plus belle. Ils ne virent pas l'heure tourner et quand la nuit tomba, ils n'avaient toujours pas fini de discuter. … «Vous allez rester dîner avec moi!» Il resta donc et ils reprirent leur conversation. Mais quand arriva dix heures, elle lui dit que c'était l'heure à laquelle elle allait se coucher. « Alors, c'est l'heure où je dois m'en aller!» «Dommage, dit-elle! J'aurais bien aimé dormir une nuit avec vous!» «Oh, oui, moi aussi à vrai-dire!» La jeune fille était allée au lit avant le garçon et quand il s'apprêtait à la rejoindre, elle lui dit: «Oh, regardez! La porte est restée ouverte! Fermez-la avant d'aller au lit!» «Ah, oui!» Mais quand il eut fermé la porte, à peine était-il devant le lit, qu'elle était ouverte à nouveau: «Oh, vous n'avez pas bien fermé la porte: et tant que cette porte restera ouverte, vous n'aurez pas le droit d'entrer dans le lit!» C'est ainsi que le jeune homme passa la nuit à fermer la porte. Quand il fit jour, la porte resta fermée: «Ca y est! La porte est fermée!» «Oui, mais c'est l'heure à laquelle je me lève! Mais si vous avez envie de vous réchauffer à ma place...» Mais il ne resta pas. Il saisit ses frusques et rentra chez lui le plus vite qu'il pouvait, sans dire ni «au revoir», ni «merci», ni rien d'autre, la queue entre les jambes! Le second frère alla inviter... «Oh, là, là! J'ai oublié d'emballer le pain! Emballez-le avant d'aller au lit!» |
Diouzh ar mintin, an ozac'h eured en em gavas da dremen e-barzh ar ru-se hag e welas ar plac'h yaouank-se e toul he frenestr hag e laras: «Sell aze ur plac'h yaouank koant 'vat!Ha m'em-bije anavezet honnezh a-raok e on dimezet, sur da honnezh vijen bet dimezet, ma vije bet posupl! Met ken koant eo ma'z an da bediñ anezhi memes tra.» Mont a reas en ti en ur larout: «Boñjour, plac'h yaouank» «Boñjour 'ta, den yaouank, Deuit d'azezañ!» «A ya, memes tra. Me zo deut d'ho pediñ da zont d'am eured...» … «Met, lara an ozac'h eured, me garfe gousket ganeoc'h un nozvezh!» «O ya, ma karit!»... Pa oa prest da vont er gwele «O, laras homañ, me 'm-eus ankouaet pakañ an tan! Pakit anezhan 'raok dont er gwele!» «A ya 'vat!» Pa oa erruet e-kichen ar gwele, an tan a oa dispak adarre... ... «Met m'ho-peus c'hoant da vont d'ober un tommañ 'barzh va flas.» «A ya vat! Rak n'eo ket re domm din!» Pa oa erruet tomm, e oa chomet kousket betek kreisteiz ha pa oa dihunet e oa prest lein. «O, laras, pet eur eo erruet? Kreisteiz eo bremañ! Poent eo din mont d'ar ger, memez-tra!» «Nann, ganin e tebroc'h ho lein ha goude c'hwi vo libr da vont d'ar ger.!» Chomet e oa adarre da zebriñ ganti, neuze «A, laras, bremañ ez an d'ar ger! Ha deuit d'am eured benn disadorn! Ha mersi deoc'h ouzh bezañ resevet mat ac'hanon!» «A, mont a rin, rak c'hwi eo ar gwellañ eus ar re zo bet o pediñ ac'hanon da vont d'hoc'h eured! Rak ho taou vreur zo bet aze o pediñ ac'hanon: unan anezho a oa bet e-pad an noz e lostenn e roched o serriñ an nor; an hini all o pakañ ar bara. Met hini anezhe n'en-deus laret din, an deiz war lerc'h, mont d'hoc'h eured, ha c'hwi ho-peus graet! Ha kontant-bras on ouzhoc'h ha mont a rin hep mank!» |
Le matin suivant, le jeune marié vint à passer dans ladite rue et, voyant la jeune fille à sa fenêtre, il lui dit: «En voilà une jolie fille! Si je l'avais connue avant de me fiancer, à coup sûr, c'est elle que j'aurais choisie, si cela avait été possible! Mais elle est si jolie, que je vais quand même l'inviter!» Il entra dans la maison en disant: «Bonjour, Mademoiselle» «Bonjour, Monsieur, venez vous asseoir!» «Oui, bien volontiers. Je suis venu vous inviter à ma noce...» … «Mais, dit le jeune marié, je voudrais dormir une nuit avec vous!» «Oh oui, si vous voulez!»... Quand il fut prêt à aller au lit, «Oh, dit-elle, j'ai oublié de couvrir le feu! Couvrez-le avant d'aller au lit!» «Fort bien!» Quand il fut à côté du lit, le feu était à nouveau découvert... … «Mais, si vous avez envie de vous réchauffer. Ma place est encore chaude!» «Ma foi oui! J'ai besoin de me réchauffer!» Quand il se fut réchauffé, il resta endormi jusqu'à midi et quand il se réveilla le déjeuner était prêt. «Oh, dit-il, quelle heure est-il? Quoi, déjà midi! Il faut que je rentre à la maison, tout de même!» «Non, vous allez déjeuner avec moi, et après cela vous serez libre de rentrer chez vous!» Il resta donc déjeuner avec elle. «Ah, dit-il, maintenant je rentre! Et venez samedi à mon mariage! Et merci de m'avoir si bien reçu!» « Ah, je viendrai, car vous êtes le plus aimable de ceux qui sont venus m'inviter à votre mariage! Vos deux frères sont venus m'inviter: l'un a passé la nuit en chemise à essayer de fermer la porte, l'autre à emballer le pain. Mais aucun des deux, le lendemain, ne m'a demandé de venir à vos noces, ce que vous avez fait. J'en suis fort satisfaite et je viendrai sans faute!» |
Neuze da zeiz an eured, en em gavas homañ gant ur baner gloz. Pa oa an dud gant o lein, lod a gane, ha kalz a strake o douarn. Met a-benn ar fin hi a laras: «Selaouit holl! Ganin ez eus daou loen bihan a zo kapabl da larout un dra bennak ivez!» Selaou a reas an holl dud, ha hi a lakaas ur c'hog hag ur bolez war an daol. Ar bolez a gomañsas d'ober kekegeeg d'ar c'hog. «O, a lare an dud, ur c'hog hag ur bolez o kanañ. Mar n'he-deus nemet ar seurt-se da lakaat da ganañ, n'eo ket kalz a dra! Me zo reizh a-walc'h da glevout kegi kanañ!» Met ar bolez a laras d'ar c'hog: «N'ho-peus ket soñj 'ta, kogig, e oamp bet barzh ar feunteun oc'h ober ur silenn hag ur siliennez?» «Am eus!» «N'ho-peus ket soñj 'ta, kogig, e oamp bet war lein ur roc'h, oc'h ober ur maen hag ur vaenez?» «Am eus!» «N'ho-peus ket soñj 'ta, kogig, e oamp bet barzh ar mor oc'h ober un hoad hag un hoadez?» «Am-eus» «A ya, lare an den yaouank, me zo deut da soñj din bremañ ivez. Bremañ e ouzon pelec'h 'm-eus tremenet ha petra em-eus graet ivez!» Neuze ar plac'h yaouank a laras dezhañ: «Laret am-boa d'eoc'h nonpas leuskel den da vouchañ deoc'h, peotramant ho pije ankouaet tout ar pezh ha poa tremenet.» «O ya, met va c'hoar vihan ne oa ket er ger pa oan erruet. P'he-deus klevet e oan erruet er ger, zo deut da vouchañ din pa oan kousket. A-hend-all n'he-dije ket graet! Met bremañ es-eus deut da soñj din ouzh ar pezh am eus paseet!» Neuze ez eas da gavout e dad-kaer: «Un dra am-eus da c'houlenn diganeoc'h! Me 'm-boa bet prennet ur walenn gwechall, hag em-boa he c'hollet. Hag em-eus prenet unan nevez. Hag em-eus kavet an hini gozh! Met petra larit din ober bremañ? Pe implijout an hini gozh da zigentañ pe an hini nevez?» «O, laras e dad-kaer dezhañ, implijit an hini gozh da zigentañ! An hini nevez a gavoc'h goude!» «Mat! Me ya d'ober evel m'ho-peus laret din. Me 'm-boa kavet ur plac'h koant da zimeziñ hag e oan dimezet dezhi, hag em-eus bet kollet anezhi. Met bremañ, gant an daou loen bihan a zo bet o kanañ aze, ez eus deut soñj din ouzh tout ar pezh am-eus tremenet, hag em-eus he c'havet en dro. Ha dre-se n'ho-peus ket nemet kas ho merc'h ganeoc'h d'ar ger. Honnezh zo ken pur vel an deizh ma kemerit anezhi!» Setu ne oa ket an den-se evit dislarout ar pezh en-doa laret. Mont a reas e verc'h gantañ d'ar ger evel e oa deuet. Neuze en-deus kontet tout an troioù en-doa graet a-hed e veaj. «Ha, gwelout a rit, me oa kamm a-raok ha bremañ on digamm mat koulz ha pep hini gras d'ar plac'h yaouank-mañ he-deus va digammet en ur walc'hiñ ac'hanon e barzh ur feunteun!» Met e zaou breur a oa skoanet eno hag aon he-dije-hi laret oc'h ober petra e oant bet en he zi. Met ne oe ket disklaeriet netra eno, evel ma ne vije ket tremenet netra en he zi. Setu neuze ema ad-euredet an daou-mañ en-dro, p'o-deus en-em gavet adarre. Hag an eured-se en-deus padet un nebeud deizioù, ha setu lakaet hemañ da roue er Frañs. Met abaoe me n'em-eus ket klevet netra eus an daou-se, ma n'int ket marv, marteze emaint eno c'hoazh! Met gant mont da welout, c'hwi a ouezo! Setu ema echu ar gontadenn! (Desket gant Iwan Ar Floc'h eus Trabriant) |
Puis, le jour du mariage, elle arriva chargée d'un panier fermé. Quand vint le déjeuner, beaucoup chantèrent, et le public applaudissait. A son tour, elle prit la parole: «Écoutez tous! J'ai là deux petites bêtes qui sont capables, elles aussi, de faire des discours!» Tout le monde prêta l'oreille et elle posa sur la table un coq et une poule. La poule se mit à caqueter à l'intention du coq. «Oh, disaient les gens. Un coq et une poule qui chante. Si elle n'a rien d'autre à faire chanter, cela n'a rien d'extraordinaire! Je suis bien bête, d'écouter chanter des coqs!» Mais la poule dit au coq: «Ne vous souvenez-vous pas, petit coq, que nous étions dans une fontaine où nous nous changeâmes en anguilles? «Si!» «Ne vous souvenez-vous pas, petit coq, que nous étions dur le dos d'un rocher, où nous nous changeâmes en deux pierres?» «Si!» «Ne vous souvenez-vous pas, petit coq, que nous étions dans la mer où nous nous changeâmes en un canard et une cane?» «Si!» «Ah, oui, dit le jeune homme, je me souviens à présent, moi-aussi! A présent, je sais où je suis passé ainsi que ce que j'ai fait!» Alors le jeune fille lui dit: «Je vous avais dit de ne laisser personne vous embrasser et que, sinon, vous oublieriez tout ce qui vous est arrivé!» «Oui, mais ma petite sœur, qui n'était pas là quand je suis arrivé, quand elle a su que j'étais là est venue m'embrasser alors que je dormais. Sinon elle ne l'aurait pas fait! Mais désormais, je me souviens de tout ce qui s'est passé!» Alors, il alla trouver son beau-père: «J'ai quelque chose à vous demander! J'avais acheté une bague autrefois et je l'ai perdue. Et j'en ai acheté une neuve. Et j'ai retrouvé l'ancienne! Mais dites-moi que dois-je faire à présent? Porter l'ancienne bague de préférence à la nouvelle?» «Oh, lui dit son beau-père, portez l'ancienne bague de préférence! La neuve vous la mettrez après!» «Fort bien! Je ferai comme vou m'avez dit. J'ai trouvé une jolie fille à épouser à laquelle j'étais fiancé, et je l'avais perdue. Mais à présent, grâce aux deux petits volatiles qui parlent que voilà, je me ressouviens de tout ce qui m'est arrivé. Et de ce fait, il ne vous reste qu'à ramener chez vous votre fille. Elle est aussi pure que le jour où vous me l'avez présentée!» Le beau-père n'était pas homme à se dédire. Il ramena sa fille chez lui, comme elle était venue. Ensuite, le jeune homme raconta toutes les aventures survenues pendant son voyage. «Ha, voyez-vous, autrefois, j'étais boiteux et maintenant je suis comme tout le monde, grâce à cette jeune demoiselle qui m'a guéri de mon infirmité en me lavant dans une fontaine!» Mais ses deux frères étaient penauds: ils craignaient que ladite demoiselle ne dise ce qu'ils avaient fait chez elle. Mais elle ne dévoila rien de tout cela, comme s'il ne s'était rien passé. Voici donc remariés les deux jeunes gens qui s'étaient retrouvés. Et les noces durèrent plusieurs jours, jusqu'à ce que le jeune homme soit sacré roi de France. Mais puisque je n'ai plus entendu parler de ces deux-là, peut-être vivent-ils encore. Vous n'avez qu'à aller voir et vous le saurez. Et à présent, le conte est fini! (Je tiens ce conte d' Yves Le Floc'h de Trébrivan.) |